فرهنگسازی بر اساس سیرت شهدا
کامران پورعباس
محسن بغلانی از نویسندگان و پژوهشگران و فعالان فرهنگی و رسانه‌ای در عرصه دفاع مقدس و شهدا است.
وی مدیرمسئول انتشارات شمیم طوبی، عضو هیئت‌مدیره مؤسسه فرهنگی هنری قدرولایت، عضو شورای نویسندگان مؤسسه، مدیر بخش کودک و نوجوان مؤسسه قدرولایت که با عنوان «گل‌آبی» زیرمجموعه مؤسسه است و از مسئولان و دست‌اندرکاران بخش شهدا و دفاع مقدس و نویسنده 55 عنوان کتاب با موضوعات اهل‌بیت(ع)، شهدا، دفاع مقدس و سبک زندگی است. به همین دلیل هم درباره اهمیت و روش‌های فرهنگسازی براساس سیرت شهدا با بغلانی به گفت‌وگو پرداختیم.
سَبک کار در زمینه معرفی شهدا
در ابتدای بحث، این سؤال اساسی و زیربنایی را از آقای بغلانی پرسیدیم که: «در زمینه معرفی شهدا به چه سَبکی کار می‌کنید؟»
بغلانی روش و منش و سبک کارشان در پاسداشت خون شهدا و روایت سیرت‌شان را چنین تشریح نمود:
«یک روش، مصاحبه با خانواده و دوستان و همرزمان و آشنایان و اقوام شهدا است که بعد این مصاحبه‌ها را در مجموعه‌ای قرار داده و شروع می‌کنیم به مرتب کردن‌شان. از ابتدای کودکی خاطرات را می‌چینیم تا می‌رسد به زمانی که به شهادت رسیدند. در این میان نکات و مقوله‌هایی را که بیشتر از نظر ما حائز اهمیت هستند، سعی می‌کنیم بیشتر روی آنها کار کنیم و متمایزترشان می‌کنیم در زندگی‌نامه.
روش دیگر، روش جمع‌آوری و تدوین است که در این روش مصاحبه نمی‌کنیم و اگر هم مصاحبه انجام دهیم، خیلی تعدادش کم است و بیشتر سعی می‌کنیم اسنادی که وجود دارد را گردآوری بکنیم. مثلاً از اسناد بنیاد شهید، کتاب‌های منتشر شده، مصاحبه‌های منتشرشده توسط خبرگزاری‌ها با خانواده‌های شهدا استفاده می‌کنیم و این متون را گردآوری می‌کنیم و بعد از گردآوری مانند روش قبلی روی این اطلاعات کار می‌کنیم و زندگی‌نامه شهید را تدوین می‌نماییم.
اما روشی که اخیراً استفاده می‌کنم، آن است که مطالب گردآوری شده از کودکی تا شهادت را تبدیل به یک قصه یا رمان می‌کنیم. در این روش در مورد عملیات‌ها بیشتر مطالعه و تحقیق می‌کنم و سعی می‌کنم در کارم گزارش مختصری هم از عملیات‌ها داشته باشم تا خواننده اطلاعاتی هم در این زمینه به دست بیاورد و این اطلاعات به‌صورت پاورقی کار نمی‌شود بلکه در بطن قصه یا رمان به‌صورت موجز گنجانده می‌شود.
نمونه این روش کتاب علمدار ثارالله است که در سال 1401 از سوی مؤسسه فرهنگی هنری قدرولایت منتشر شد. در این کتاب اطلاعات و خاطرات از شهید زنگی‌آبادی گردآوری و تبدیل به یک داستان تاریخی شده است.»
کودکان و نوجوانان و سیره شهدا
محسن بغلانی مسئول بخش کودک و نوجوان مؤسسه قدرولایت درباره رویکرد بخش کودک و نوجوانِ این انتشارات اظهار داشت: ضرورت حضور مؤسسه در حوزه کودک و نوجوان به اصل آغاز فعالیت این مؤسسه یعنی اجرای منویات مقام معظم رهبری و پاسخ به دغدغه‌های معظم‌له در حوزه فرهنگ برمی‌گردد. مؤسسه علی‌رغم ناملایمات زمانه، آتش به اختیار عمل می‌کند. رویکرد مؤسسه در آثار کودک و نوجوان آشنا کردن این گروه با شرع مقدس اسلام، انقلاب اسلامی، تاریخ ایران و اسلام، بیان نظرات امامین انقلاب و آموزش سبک زندگی اسلامی و معرفی سیره شهدای نهضت اسلامی در قالب داستان‌ها، اشعار و بازی‌های کودکانه است.
بغلانی همچنین گفت: چند سالی است از کمیت کاسته و بر روی کیفیت کار کرده‌ایم و در حوزه کودک و نوجوان رمان و فلسفه و تاریخ معاصر را وارد کرده‌ایم. نتیجه کار نیز بسیار درخشان و رضایت‌بخش بوده است. برخی نهادهای مهم که کتاب‌های کودک و نوجوان ما مورد تأیید و استقبال‌شان قرار گرفت و بسیار از جانب آنها سفارش کتاب داشتیم، عبارتند از: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر انتشارات فناوری آموزشی، مجموعه رشد آموزش و پرورش، منادی تربیت و...
بغلانی بر بالندگی و رشد صعودی مؤسسه در حوزه کودک و نوجوان تأکید دارد: نگاهی به آثار متنوع منتشره توسط مؤسسه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان از ابتدا تا کنون، رشد صعودی و محسوسی را نشان می‌دهد. ایجاد واحد مستقلی در مؤسسه به نام «گل آبی» برای بخش کودک و نوجوان و چاپ متعدد کتاب‌های چاپ اولی از یک‌سو و تجدید چاپ بسیاری از کتاب‌های کودک و نوجوان از سوی دیگر، خود بیانگر رشد و بالندگی مؤسسه در این حوزه است.
وی افزود: در گام جدید موسسه که چند سالی است با گام دوم انقلاب نیز همراه شده است، ما برای رفع نقاط ضعف، اولاً با ایجاد واحد مستقل «گل آبی» ویژه آثار کودک و نوجوان و ثانیاً با کاهش موضوع و تمرکز بر محورهای تعیین شده و ثالثاً با بهره‌گیری از نظرات متخصصین فن و افزایش نویسندگان و تصویرگران، سعی در ارتقای جایگاه مؤسسه در ادبیات کودک و نوجوان داریم.
بغلانی همچنین خاطرنشان نمود: آثار ما به‌دلیل اینکه همه آثار تألیفی است و نه ترجمه و به‌دلیل آنکه براساس فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی کشور به نگارش در آمده است، اگر نگوییم بی‌نظیرند، قطعاً آثار خوبی هستند و این از موضوعاتی است که بسیاری از کارشناسان این حوزه به آن معترفند. مطالعه این آثار برای نسل جدید با توجه به گسترش فرهنگ منحط غربی و تهاجم و شبیخون گسترده فرهنگی و افسارگسیخته بودن فضای مجازی را بسیار ضروری می‌دانم. مهم‌ترین پیام آثار مؤسسه در این حوزه گسترش فرهنگ جهاد و شهادت، آشنایی با سیره شهیدان، آشنایی با سیره و دیدگاه‌های امام خمینی و امام خامنه‌ای، آشنایی با سیره بزرگان دین و آموزش احکام و بیان تاریخ اسلام و ایران برای نسل جدید انقلاب است.
شهیده‌های مظلوم
درباره کتاب‌ها و مجموعه‌های شهدایی و دفاع مقدسی بغلانی نیز به صحبت پرداختیم.
کتاب ابراهیم احمد نوشته محسن بغلانی، در فصل اول به بیان بخشی از خاطرات یک امدادگر مدافع حرم با نام جهادیِ ابوحامد از آنچه در دیار شام دیده، پرداخته است. فصل دوم آن نیز درباره شهید گمنامی است که در زیارت آستان امام غریبش چهره از گمنامی برمی‌کشد و رخ می‌نماید. کتاب‌های «پدر بزرگ من» و رازهای دو عصا در مورد زندگی‌نامه و مبارزات شهید سید حسن مدرس و «فردا شب میهمان منی» در مورد مبارزات شهید شیخ فضل‌الله نوری است. «علمدار ثارالله» از جمله آثار شهداییِ شاخصِ محسن بغلانی است که اخیراً منتشر شده است.
محسن بغلانی، آثار مجموعه‌هایی نیز برای قدرولایت تهیه نموده است. یکی از آنها مجموعه هشت جلدی «شهدا زنده‌اند» است. مجموعه بعدی «قصه دخترای خوب» در چهار جلد جهت ترویج، الگو‌سازی و معرفی دختران شاخص انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. محسن بغلانی از اهداف و مراحل تدوین مجموعه «قصه دخترای خوب» می گوید:
«این کتاب ویژه قشر نوجوان و باهدف آشنایی با سیره شهدا تألیف شده است، زیرا این قشر برای آشنایی با سبک زندگی اسلامی که مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار دارد، باید با سیره عملی زندگی شهدا آشنا شوند که به همین دلیل کتاب «قصه‌های شنیدنی از بچه‌های خوب» تألیف شد و توسط مؤسسه قدر ولایت به چاپ رسید. در فاز دوم این پروژه که مجموعه «قصه دخترای خوب» نام‌گذاری شده، ادامه همان روند دنبال شده است تا دختران کشور با سیره زندگی زنان شهیده آشنا شوند.
متأسفانه درزمینه شهدا و ایثارگران خانم، منابع بسیار کم و ضعیفی در کشور موجود است. برای گردآوری محتوای این مجموعه به پرونده‌های بنیاد شهید و سایت‌های مختلف که درزمینه دفاع مقدس مطلب داشتند، مراجعه شد که البته سوگمندانه بنیاد شهید از این شهدا اطلاعات دقیقی به‌جز اسم و فامیل و محل و علت شهادت نداشت؛ لذا بیشتر منابع ما سایت‌های خبری، خبرگزاری‌ها و سایت‌های ویژه دفاع مقدس شد تا بتوانیم زندگی‌نامه این شهدای گرانقدر را به دست آوریم.
از این طریق زندگی حدود ۴۰ شهید زن مورد بررسی قرار گرفت؛ البته درزمینه مجموعه «قصه دخترای خوب»، مجموعه تصمیم‌گیران در مؤسسه قدرولایت به این نتیجه رسیدند که در لابه‌لای این قصه‌ها از بزرگان ادیان نیز استفاده شود که با این رویکرد در این کتاب‌ها، به قصه «راشل کوری» و بخش خاص آن یعنی حضور و شهادت وی در فلسطین پرداخته شد. همچنین قصه «آسیه همسر فرعون» نیز برای نوجوانان بیان شده که حاوی پیام‌های اخلاقی و اعتقادی خوبی است.
قصه یک مادر شهید نیز در این مجموعه بررسی‌شده است که خود نیز در واقعه شهادت حاجیان در مکه مکرمه مزد صبر و بردباری خویش را با شهادت در بیت‌الله‌الحرام گرفت. باقی مباحث در مورد شهدای زن دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است که متأسفانه به دلایلی تنها توانستیم در این زمینه ۴ جلد کتاب با ۲۰ قصه را منتشر کنیم.
شهدایی که در این چهار کتاب معرفی شده‌اند، عبارتند از: خواهران شهید: طیبه مهرنامی، محبوبه دانش‌آشتیانی، فاطمه نیک، طیبه‌السادات زمانی موسوی گودینی، ناهید فاتحی کرجو، زینب کمایی، منیره سیف، سیده طاهره هاشمی، طیبه واعظی دهنوی، صدیقه رودباری شهمیرزادی، گل دسته محمدیان، پروانه شماعی‌زاده، فهیمه سیاری، هنادی تیسیر جنادات، سهام خیام، ریچل «راشل» کوری، مروه شربینی، آیسه نفرت(آسیه همسر فرعون)».
فضایل و شاخص‌های اعلای اخلاقی شهدای زن
بغلانی درباره نحوه پرداختن به فضایل و شاخص‌های اعلای اخلاقی شهدای زن به‌ویژه در عرصه حجاب در کتاب‌های قصه‌های دخترای خوب خاطرنشان می‌نماید:
«در بررسی زندگی‌نامه شهدای دختر و بانو برای گردآوری محتوای این کتاب، به‌صورت زیرپوستی به موضوع حجاب و تقید این شهدا به مسائل شرعی پرداخته‌ایم. زیرا اگر بتوانیم پیام خود را به خانواده‌ها منتقل کنیم در تثبیت این نهاد مهم اجتماعی گامی به پیش برداشته‌ایم. سنگر خانواده، این بنیاد مهم اجتماعی در صورتی حفظ می‌شود که ارزش‌های اسلامی و انسانی همواره در آنها مورد توجه باشد.
در مجموعه «قصه دخترای خوب» مادر و همسری معرفی می‌شود که با وجود اشتغال در دوران طاغوت، همواره مقید به حجاب بوده است و با وجود اینکه پدر شغلی را در وزارت بهداری آن زمان برایش فراهم می‌کند، حاضر به ورود به این عرصه نمی‌شود، زیرا باید حجاب را کنار می‌گذاشته است. این بانو بعد از انقلاب ازدواج می‌کند و در عین اشتغالی که داشته است، همسری کاملاً وفادار و مطیع و در عین حال مشاوری امین برای شوهر خود بوده است؛ همین رویکرد موجب می‌شود که به همراه همسر به مناطق جنگی اعزام شود و زمانی که صاحب فرزند می‌شود تمام تجربیات تربیتی خود را برای تعلیم فرزندان به‌کار می‌گیرد. در نهایت این بانو و فرزندانش در یکی از بمباران‌های دوران دفاع مقدس به شهادت می‌رسند. چند روز پیش از شهادت زمانی که پدر مهمان این خانواده بوده است ملاحظه می‌کند که این بانو هنگام خواب باحجاب کامل به بستر می‌رود، زمانی که علت را جویا می‌شود، این شهیده پاسخ می‌دهد: این‌جا منطقه‌ای جنگی است و احتمال اصابت موشک یا بمباران آن وجود دارد، نمی‌خواهم زمانی که بناست ما را از زیر آوار خارج کنند حجاب نامناسبی داشته باشم. در این کتاب این فرهنگ را برای دختران نوجوان کشور نقل کرده‌ایم.
در این کتاب به‌طور مثال به معرفی شهیده طاهره هاشمی پرداخته شده است که دختری ۱۲ یا ۱۳ ساله است و در واقعه آمل مانند مرد رزمنده‌ای از خود قابلیت نشان می‌دهد. تلاش شده در این کتاب روحیه مقاومت و تبعیت‌پذیری در مقابل ولی که ممکن است همسر، پدر، ولی‌فقیه و یا امام زمان(عج) باشد را به دختران منتقل کنیم که در مقابله با هدف‌گذاری دشمن مبنی بر دوری از موازین، اباحه‌گری و عدم رعایت حجاب اسلامی می‌تواند داستان‌های این کتاب تأثیرگذار باشد.»
بغلانی در مورد شاخص‌های دیگری از ویژگی‌های اعلای شهدای زن که در این کتاب‌ها آمده است، می‌گوید:
«گرچه محجبه بودن و حفظ حجاب تا لحظه شهادت یکی از شاخصه‌های اصلی این شهداست ولی شاخصه‌های دیگری نیز در این شهدا علت نوشتن این کتاب‌ها بوده است. مثلاً احساس مسئولیتی که این شهدا در مقابل اسلام، انقلاب، مردم و میهن خود داشتند؛ یا شجاعت مثال‌زدنی آنها مانند شهیده سهام خیام که فقط در سن 11 سالگی در مقابل اشغالگران شهرش سوسنگرد مقاومت می‌کند؛ یا مقاومت بی‌نظیر شهیده ناهید فاتحی کرجو در اسارت کومله. واقعا من به عنوان یک مرد مردانگی را باید در مکتب این بزرگان بیاموزم. یا شهیده راشل کوری که علی‌رغم ملیت آمریکایی خود به‌جای آنکه مانند نظامیان و سیاستمداران کشورش در کنار دژخیمان اسرائیلی بایستد، در مقابل آنها و درکنار مردم مظلوم فلسطین ایستاد و جانش بهای انتخابش شد.
بسیاری از این شهیدان نیز کسانی هستند که به‌دلیل پایمردی برای آرمان‌های انقلاب اسلامی به دست مزدوران گروهکی و به‌خصوص منافقین خودفروخته به شهادت رسیدند و بیان سیره زندگی و نحوه شهادت آنان علاوه‌بر معرفی شاخصه‌هایی همچون حفظ حجاب و ارزش‌های دینی، ایثار و ازخودگذشتگی، پایمردی و مقاومت، صداقت در خدمتگزاری، عبودیت و... می‌تواند عمق جنایات این گروهک مزدور و اربابان غربی آنها را به تصویر بکشد.»