سه‌شنبه 20 ژوئن (30 خرداد) روز جهانی پناهجو بود. هر سال در آستانه این روز نهادهای بین‌المللی گزارشی از وضعیت پناهجویان در جهان ارائه می‌کنند. سازمان ملل متحد نیز به همین مناسبت چهارشنبه هفته گذشته در گزارشی که آن ‌را نوعی «کیفرخواست» علیه وضعیت کنونی جهان خوانده است از شمار بی‌سابقه آوارگان در جهان خبر داد. براساس این گزارش در حال حاضر دست‌کم ۱۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان به دلایل گوناگون از جمله جنگ و مناقشات داخلی مجبور به ترک خانه و محل زندگی خود شده‌اند. «کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان» در گزارش سالانه خود آورده است که «هرگز شمار کل پناهجویان گریخته از کشور محل زندگی‌شان یا افرادی که در کشور خود آواره شده‌اند تا این حد افزایش نیافته بود.» این نهاد زیرمجموعه سازمان ملل متحد، شمار آوارگان و یا پناهجویان را در پایان سال گذشته میلادی ۱۰۸ میلیون و 400 هزار نفر اعلام کرده است. این رقم ۱۹ میلیون و یکصد هزار نفر بیشتر از آمار تهیه شده از شمار آوارگان و پناهجویان در پایان سال ۲۰۲۱ است که افزایشی بی‌سابقه را نشان می‌دهد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد یادآور می‌شود که همه این میلیون‌ها آواره تقریبا در همه‌جا با «محیطی خصمانه‌تر» به‌ویژه در ارتباط با برخورد با پناهجویان روبه‌رو هستند.

چهارشنبه هفته گذشته همزمان با انتشار این گزارش از سوی سازمان ملل متحد که به وضعیت وخیم پناهجویان در جهان اشاره داشت؛ حادثه بسیار تلخی رخ داد که مؤید این گزارش بود. در این روز قایق حامل صدها پناهجو در آب‌های یونان غرق شد. مقام‌های یونانی گفته‌اند سرنشینان این قایق ماهیگیری که در سواحل یونان واژگون شد حدود 750 نفر و بیشتر شهروندان پاکستان، سوریه، افغانستان و مصر بودند. دولت پاکستان هفته جاری اعلام کرد که دست‌کم 258 پناهجوی پاکستانی در این حادثه غرق شده‌اند. گفته می‌شود از سرنوشت بیش از 300 مفقودی دیگر خبری در دست نیست و معلوم نیست آب‌های خروشان مدیترانه جنازه این بندگان مظلوم خداوند را که در آرزوی زندگی بهتر روانه اروپا بودند روانه کدام ساحل کرده است. بازماندگان این حادثه تلخ و ناگوار می‌گویند که ممکن است تا صد کودک در این قایق بوده باشند. همزمان انتقادها از عملکرد دولت یونان در این فاجعه بزرگ بالا گرفته است. ساعاتی قبل از غرق شدن قایق، عکس‌های هوایی منتشرشده ده‌ها نفر را در عرشه‌های بالایی و پایینی قایق نشان می‌داد که برخی با دست‌های درازشده به بالا نگاه می‌کردند و طلب کمک می‌کردند. با این حال، گارد ساحلی یونان در این زمان مداخله نکرده است. «الکسیس سیپراس»، رهبر اپوزیسیون یونان و نخست‌وزیر سابق، در جریان بازدید از بندر «کالاماتا» گفت که بازماندگان به او گفته‌اند که درخواست کمک کرده‌اند. وی این سؤال را مطرح کرد که چه پروتکلی با نجات یک قایق مملو از جمعیت در شرف غرق شدن مخالف است؟

این اولین فاجعه از این نوع نیست و آخرین آن نیز نخواهد بود. طی سال‌های گذشته دریای مدیترانه و سایر مرزهای اروپا شاهد غیرانسانی‌ترین برخوردها با پناهجویان بوده است. طی سال‌های گذشته صدها پناهجو در مرزهای اروپا جان خود را از دست داده‌اند. آبان 1400 در بحران پناهجویان در مرز بین لهستان و بلاروس شماری از پناهجویان که در بین‌شان زن و کودک نیز حضور داشتند به‌دلیل سرمای زیر صفر منطقه جان خود را از دست دادند. «جولیان اودل» از سیاستمداران فرانسوی در این‌باره گفته بود «اگر مهاجرانی که در مرز بلاروس- لهستان هستند از سرما بمیرند بهتر از آن است که به آنها اجازه ورود به اروپا داده شود»! این سیاستمدار فرانسوی در مصاحبه‌ای گفته بود «قطعاً نباید مرز را در برابر مهاجران از بلاروس به سوی لهستان باز کنیم و نباید از آنها استقبال شود. اکثر این مهاجران خطرناک هستند». دولت لهستان طی ماه‌های اخیر برای جلوگیری از ورود پناهجویان به این کشور بخش بزرگی از مرزهای زمینی ۱۸۶ کیلومتری خود با بلاروس را با یک سازه فلزی مستحکم مسدود کرد.

گاردین سال 2018 در گزارشی با اشاره به بحران پناهجویان در مرزهای اروپا نوشته بود: «اروپا درگیر یک بحران مهاجرتی نیست؛ بلکه به یک بحران انسانی مبتلاست. از دید سران اروپا، پناهجویان و مهاجران، انسان نیستند، آمارند، خوراکی‌اند برای کارزارهای نفرت‌انگیز سیاسی، شارلاتان‌هایی که می‌خواهند به مقام‌های عالی برسند. سران اتحادیه اروپا پناهجویان را نه به چشم یک انسان بلکه، به‌عنوان مجموعه‌ای از اعداد و ارقام می‌نگرند... پناهجویان می‌میرند اما سران اروپا می‌خندند.» 

نویسنده روزنامه گاردین به درستی اشاره می‌کند که اروپا قبل از آنکه درگیر بحران پناهجویان باشد درگیر یک بحران انسانی و اخلاقی در درون خود است. پناهجویان یا باید در دریا غرق شوند یا از سرما بمیرند یا با گلوله کشته شوند، اما آنها نباید وارد اروپا شوند چون قاره سبز با ورود پناهجویان وارد بحران می‌شود. در جدال بین اخلاق و سیاست‌، اروپا اخلاق را به نفع سیاست مصادره کرده است و شاید از این منظر بتوان کشورهای اروپایی را در موضوع پناهجویان شاگرد اول مکتب «نیکولو ماکیاولی» دانست. با رویکرد غیراخلاقی و غیرانسانی دولت‌های اروپایی به موضوع پناهجویان ماه‌ها و سال‌های آینده شاهد گسترش روزافزون بحران پناهجویان خواهیم بود.