پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی، چه نوع مصرف‌هایی در سبک زندگی یک مسلمان، ناروا و ضدارزش به حساب می‌آید؟
پاسخ:
در سه بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: مصادیق مصرف‌های ناروا و اسراف و تبذیر و نسبی بودن اسراف و اسراف در کارهای خیر و فرق میان اسراف و تبذیر و افراط در رفاه‌طلبی و تجمل‌گرایی پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطالب را پی می‌گیریم.
ج) تباه کردن ثروت
یکی از وظایف عقلی و شرعی شخص مسلمان، پیشگیری از تباه شدن ثروت شخصی و مهم‌تر از آن، اندوخته‌های ملی است. تباهی ثروت، گاه در نتیجه سستی در پاسداری از آن است و گاه بر اثر مصرف نابجا و ناصواب آن می‌باشد. امام علی(ع) می‌فرماید: بخشیدن این مال برای بندگی خدا، بزرگ‌ترین نعمت، و دادن آن در راه نافرمانی خداوند بزرگ‌ترین گرفتاری است.(غررالحکم، ح3392) همه کارهایی که حقیقتا یا حکما به تباهی ثروت می‌انجامد، از مصادیق اسراف به شمار می‌روند و از نظر اسلام، نکوهیده و ناپسند.
د) ساخت‌وسازهای افزون بر نیاز
یکی دیگر از مصادیق اسراف که مورد ابتلای بسیاری از ثروتمندان است، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و افزون بر نیاز است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «من بنی بناء اکثر مما یحتاج الیه، کان علیه وبالاً یوم القیمه» هرکس ساختمانی بیش از اندازه نیازش بسازد، روز قیامت، بر او سنگینی خواهد کرد. (کنزالعمال، ج15، ص406، ح41585) آری این نوع اسرافکاری، به‌ویژه در شرایطی که بسیاری از مردم، توان تهیه کوچک‌ترین سرپناهی برای خود ندارند، به‌شدت نکوهیده شده است، و معصومان(ع) در روایات‌شان با تعبیرهای بسیار تندی مسلمانان را از ساختن چیزی که به آن نیازی ندارند، نهی کرده‌اند.
هـ) پیروی کورکورانه از بیگانگان در مصرف
الگوی فرهنگ اقتصادی غربی‌ها، مصرف‌گرایی است، لذا همانند فرهنگ بیگانگان مصرف کردن، پیامدهای زیانباری برای اقتصاد و فرهنگ جامعه اسلامی دارد، اما بی‌تردید، آثار سوء فرهنگی مصرف‌گرایی به شیوه بیگانگان به مراتب خطرناک‌تر از زیان‌های اقتصادی آن است. از دیرباز استعمارگران برای به سلطه درآوردن کشورهای دیگر، از اقتصاد به عنوان ابزار سلطه فرهنگی و به دنبال آن سلطه سیاسی بهره می‌بردند. از این‌رو در روایات اسلامی مسلمانان به‌شدت از تشبه به بیگانگان در مصرف و پیروی کورکورانه از آنان نهی شده‌اند. امام باقر(ع) می‌فرماید: خداوند به یکی از پیامبران وحی فرموده که به قومش بگوید: همچون دشمنان خدا لباس نپوشند، مثل آنان خوراک نخورند، و به شکل ایشان درنیایند، زیرا در این حال، همچون آنان دشمن خدا خواهند بود(علل‌الشرایع، ص348) و بر این اساس مصرف‌گرایی به شیوه دشمنان اسلام و استعمارگران در صورتی که مصداق اسراف کمی نباشد، بی‌تردید یکی از مصادیق بسیار خطرناک اسراف کیفی است و مبارزه همگان برای پیشگیری از مفاسد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن، لازم و ضروری است.
و) تفریط و کم گذاشتن در مصرف صحیح
تفریط در مصرف صحیح و بجا و کم‌گذاشتن در این رابطه، مانند اسراف و افراط در آن، پیامدهای زیانبار گوناگونی دارد. از این‌رو، اسلام از یک‌سو با افراط و اسراف در مصرف به‌شدت مخالف است و به میانه‌روی و ساده‌زیستی، سفارش می‌کند و از سوی دیگر، تفریط در مصرف صحیح و بجا و مناسب و کم گذاشتن در این رابطه و سختگیری بر خود و خانواده را نیز محکوم می‌کند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: بخورید و بیاشامید و صدقه دهند و بدون فخرفروشی و اسرافکاری، جامه بپوشید، زیرا هر آینه، خداوند دوست می‌دارد که نعمتش بر بنده‌اش دیده شود. (کنزالعمال، ج6، ص644، ح17197) افزودن بر آیات و روایاتی که به بهره‌گیری از مواهب الهی، توصیه دارند، در احادیث فراوانی کسانی که خود را از لذت‌های مشروع زندگی محروم می‌کنند، به‌شدت نکوهش شده است(مناقب ابن شهرآشوب، ج2، ص100) پیامبر(ص) هنگامی که شنید ده نفر از اصحاب او شماری از لذت‌های زندگی را بر خود تحریم کرده‌اند، ضمن نکوهش این اقدام در یک سخنرانی عمومی فرمود: جز این نیست که کسانی پیش از شما، بر خود سخت گرفتند و از این‌روی هلاک شدند، ایشان بر خود سخت گرفتند و خدای هم بر آنان سخت گرفت، پس اینان (راهبان و کشیشان) باقی مانده در دیرها و صومعه‌ها هستند.(همان)