حسابرسی عملکرد در سال گذشته و برنامه‌ریزی برای سال جدید (بخش نخست)
شمارش پرنده‌های اعمال نیک و اوج‌گیری درآسمان بهار
گالیا توانگر
امام کاظم (ع) به‌منظور نشان دادن اهمیت محاسبه می‌فرماید: «کسی که هر روز به‌حساب اعمال خود رسیدگی نکند؛ از ما نیست.» (اصول كافی جلد ۲- صفحه ۴۳۳) امام در این حدیث، حسابرسی هر روز را تأکید می‌فرماید. شایسته است انسان هر روز به اعمال خویش نظر بیفکند تا بتواند برای کاستی‌های آن جبرانی بیابد.
آنچه در رهگذر این حساب و کتاب، برای انسان حاصل می‌شود، آگاهی بر نقاط ضعف‌ها، قوت‌ها و برنامه‌ریزی منسجم‌تر برای آینده است. اینک که به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم، شایسته است به کارها و اعمال خویش از ابتدای سال تأملی کرده، قول و قرارهایی که با خدای خویش و امام‌زمان (عج) بسته بودیم، خاطرنشان شویم و میزان پایبندی به آنها را بررسی کنیم. مخصوصاً اگر حقی از مردم بر عهده ماست، کوشش کنیم صاحب حق را راضی کنیم. خدای‌ناکرده اگر دلی شکستیم، اهریمن غرور را بشکنیم و با عذرخواهی و دادن هدیه، در رفع کدورت‌ها تلاش کنیم.
نیز یادی از عزیزانی کنیم که اکنون در میان ما نیستند و بار سفر ابدی را بستند و رفتند؛ تا قدر این فرصت‌هایی که در اختیار ما گذارده شده را بدانیم؛ زیرا به فرموده امیر بیان حضرت علی (ع): فرصت‌ها مانند گذر ابرها می‌گذرند. (غررالحکم صفحه 238)
رموز موفقیت ساده هستند و تنها راهکار رسیدن به آن استمرار این رمزهاست. چهار رمز اصلی که اکثر افراد موفق به آن اشاره دارند، به ترتیب زیر است:
۱. صبح زود بیدار بشوید.
۲. ارتباط های فامیلی و خانوادگی را حفظ کنید.
۳. دفتر برنامه‌ریزی داشته باشید و شب قبل برنامه روز بعدتان را مشخص کنید.
۴. گوشی‌تان را خاموش کنید.
فرصت‌ها در گذرند
زمستان کوله‌بارش را بسته و در این روزهای واپسین مشغول وداع و خداحافظی است. گویی می‌خواهد به همه ما که در میان روزمرگی‌ها و مشغله‌ها سردرگمیم، یادآوری کند که من زمستان بودم و در میان شما مدتی را زیستم و اکنون با شما وداع می‌کنم تا دوباره به یادتان بیاورم، زمان وداع با سردی‌ها، بی‌مهری‌ها، کینه‌ها و دلخوری‌ها فرا رسیده است تا به یادتان آورم در میان تمام شلوغی‌ها برای خودتان، دل‌پاکتان و روح خسته‌تان هم وقت بگذارید و گهگاهی لباس دلتان را عوض کنید و با مهر به دیوارهایش رنگ عشق بپاشید.
راستی چه می‌شود اگر گاهی خودمان را به‌صرف یک فنجان چای گرم دعوت کنیم و در یک میهمانی خودمانی و دونفره (هم‌نشینی روح و جسم) تمام خوبی‌ها را به نفسمان یادآور شویم تا رنگ نبازند نیکی‌ها و جایشان را به دلخوری‌ها و سردی‌ها ندهند؟ کاش امسال خانه دلمان را محکم‌تر از خانه‌های زمینی‌مان بتکانیم تا دیگر هیچ اندوهی، هیچ کینه‌ای، هیچ بدی و غباری رویش نماند. باشد که سال نو را با حالی نو تحویل کنیم. کاش یادمان نرود، دل‌هایمان هم کثیف می‌شود گهگاهی…
علی حمزه‌ای یک کارمند به گزارشگر کیهان می‌گوید: «ما آدم‌ها در اسفند بیشتر از هر وقت دیگری خسته‌ایم، اما نمی‌دانم چرا به‌جای اینکه نفسی تازه کنیم، سرعتمان را بیشتر و بیشتر می‌کنیم تا هرطور شده مثل قهرمان دوی ماراتن از خط پایان این ماه بگذریم؟ اسفند را باید نشست، باید خستگی در کرد، باید چای نوشید و به کارنامه اعمال یک سال پیش خود فکر کرد.»
وی در ادامه می‌گوید: «چند روز ﺩﯾﮕﺮ اﻣﺮﻭﺯ می‌شود، پاﺭﺳﺎﻝ. کمی ساده، کمی خنده‌دار، امروز سال‌هاست می‌رود و ﻣﺎ همیشه چشم داریم به فردا. افسوس! به فکر پاییز، تابستان را و به فکر بهار، زمستان را فدا می‌کنیم. جشن می‌گیریم، عید می‌گیریم و دوباره همانی می‌شویم که بودیم؛ با اختلاف چند تار موی بیشتر سفید شده.»
این شهروند تهرانی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «اصلاً بیا اسم این روزها را بگذاریم روزهای بی‌بهانه بخشیدن. بیا قبل از اینکه دنبال خودمان در آیینه بگردیم، به لبخند دیگران فکر کنیم. به این که شوق تولد یک گل در باغچه حیاط کوچک عشق چقدر می‌تواند به زندگی معنا بخشد؟»
کارهای مهم روزهای پایانی سال
اسفند در حال اتمام است. وقت کوچ کردن به فروردین، وقت بخشیدن و صاف‌کردن دل، پس ببخش اگر با نگاهی یا صدایی یا زبانی بر دلت زخمی زدم. ناب‌ترین دعاهایم را بر تار خورشید و عرش کبریا به ودیعه می‌گذارم تا همای سعادت بر زندگی‌تان لانه کند. از خداوند چیزی را برایتان می‌خواهم که جز در خاطر خدا در باور هیچ‌کس نمی‌گنجد. روزهای آخر سالتان پر از رنگ خدا.
اگرچه نمی‌توانید اتفاقات پیش‌روی خود را کنترل کنید، اما می‌توانید به‌دلخواه خود به آنها واکنش نشان دهید. اینکه اجازه دهید از دست دادن و شکست‌های پیش‌رو بر احساساتتان اثر بگذارند، کار آسانی است؛ اما بهتر است بر اوضاع تسلط داشته باشید. در عوض، فهرستی از تمام جوانب مثبت زندگی خود تهیه کنید. به‌این‌ترتیب، هر بار که احساس ناامیدی می‌کنید، می‌توانید با نگاه‌کردن به آن از ناامیدی فاصله بگیرید. یادآوری جوانب مثبت زندگی کمک می‌کند کمتر به کاستی‌ها و نواقص موجود توجه کنید. این امر در درازمدت شما را موفق‌تر می‌کند. مریم خالقیان یک مشاور ضمن بیان توصیه‌های بالا در ادامه می‌گوید: «خرید کردن راهکار خوبی برای ایجاد شادی است؛ اما هیچ‌چیز باارزش‌تر از این نیست که وقت، سرمایه و احساسات خود را صرف دیگران کنید. همین که صندلی خود را در یک قطار شلوغ به یک غریبه می‌دهید، نامه‌ای برای تشکر از معلم مدرسه فرزندتان ارسال می‌کنید یا کاری را از جانب دوستتان انجام می‌دهید، می‌توانید از مزایای آن بهره‌مند شوید. انتخاب‌ها بی‌پایان هستند، خلاق باشید و راه‌های بیشتری برای کسب رضایت خود و دیگران را در این زمینه بیابید.»
این مشاور توصیه دارد: «کارهای داوطلبانه یکی از بهترین فعالیت‌هایی هستند که می‌توانید انجام دهید. بر اساس یافته‌های یک نظرسنجی مشخص شد 94 درصد از کسانی که در فعالیت‌های داوطلبانه شرکت داشتند، حال و روز بهتری پیدا کردند و 78 درصد آنها پس از پایان کار استرس کمتری داشتند؛ بنابراین از فرصت‌های موجود استفاده کنید. در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنید یا کمی از وقت خود را در مراکز کمک به نیازمندان بگذرانید.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «صرف‌نظر از وزن، جنسیت یا سنی که دارید، ورزش‌کردن منظم به‌صورت روزانه کمک می‌کند احساس بهتری در قبال ظاهر خود داشته باشید. دوچرخه‌سواری، دویدن یا وزنه زدن برای شما مناسب است؛ ورزشی انتخاب کنید که شما را به وجد بیاورد. تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش منظم بهترین راهکار ممکن برای رضایت از وضعیت بدن است. تنبلی را کنار بگذارید و به فکر سلامت خود باشید.»
چگونگی برنامه‌ریزی در سال جدید
باید بزنی سر شانه خودت که این‌همه فکر و خیال و دوندگی را رها کن! بیا برویم نفس بکشیم. بوی بهار می‌آید. هرچند که هیچ‌کس هم نمی‌داند به این روزها که می‌رسیم، چرا کارها بیشتر می‌شود و استرس سرازیر؟ ولی باید بزنی سرشانه خودت که هرسال که حرص خوردی چه شد و کجای دنیا را گرفتی؟ بیا برویم کمی نفس بکشیم! می‌دانی! اصلاً همه مزه بهار به روزهای قبل از آمدنش است. به بویش، به آفتابش که هنوز رمق ندارد. خودش لطفی دارد و انتظار آمدنش لطفی دیگر. آخ، آخ که چقدر می‌شود از بهار نوشت. همه چیز را کنار بگذار، بیا برویم کمی نفس بکشیم، بوی بهار می‌آید! فانوس دریایی حرکت نمی‌کند و شما برای رسیدن به مقصد باید به سمت آن شنا کنید. برنامه‌ریزی نیز با انگیزه‌ای قوی، انتخاب‌های شما را مشخص کرده و مانند محرک و تقویت‌کننده انرژی به شما برای عبور از میان آب‌های متلاطم کمک می‌کنند.
از محمد بدری‌پور یک برنامه‌ریز تخصصی سؤال می‌کنم: «چطور برنامه‌ریزی به ما کمک می‌کند؟» وی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «هنگامی که به‌روشنی می‌دانید به کجا می‌خواهید بروید (هدف نهایی خود را می‌دانید) می‌توانید از منبع درونی اشتیاق و علاقه خود برای رسیدن به مقصد نهایی استفاده کنید و هرچه مقصد نهایی برای شما مطلوب‌تر و خوش‌آیندتر باشد انرژی بیشتری برای رسیدن به آن خواهید داشت. چگونه برنامه‌ریزی برای زندگی بهتر به شما کمک می‌کند؟ برنامه‌ریزی به شما انگیزه می‌دهد.
در روزهای پایان هرسال همه در تکاپوی آماده‌شدن هستند. در این روزها بسیاری از ما به ۱۲ ماهی که پشت سر گذاشته‌ایم نگاهی می‌اندازیم و برای سال جدید برنامه‌ریزی می‌کنیم. اما سؤالی که برای تمامی ما پیش می‌آید این است که چگونه برنامه‌ریزی کنیم؟ برنامه‌ریزی شامل دو بخش بازنگری و طرح‌ریزی است.»
مرحله اول بازنگری است. بدری پور متخصص برنامه‌ریزی حرفه‌ای درباره این مرحله از برنامه‌ریزی توضیح می‌دهد: «ابتدا همه برنامه‌های سال گذشته را مرور کرده و بنویسید، با این کار خلاصه‌ای از کارهایی که انجام داده و برایتان مهم بوده‌اند را آماده می‌کنید. برای نوشتن این خلاصه به ۷ بخش در زندگی که برای همه مهم است توجه کنید: روابط، کار، بدن، ذهن، روح و روان، اجتماع (دوستان و خانواده)، مسائل مالی.
با این کار به اهداف و موفقیت‌هایی که به دست آورده‌اید، تغییراتی که رخ داده و دوست نداشته‌اید و همچنین تغییراتی که باید در سال جدید رخ دهند پی خواهید برد. در این مرحله می‌توانید این سؤالات را از خود بپرسید: سال گذشته چه چیزهایی یاد گرفته‌اید؟ بزرگ‌ترین موفقیتتان چه بوده است؟ به اهدافتان رسیدید؟ بزرگ‌ترین اتفاق عجیبی که برایتان رخ داد چه بود؟ در سال جدید چه اهدافی را می‌خواهید دنبال کنید؟ هنگامی که به این سؤالات پاسخ دادید و به موفقیت‌ها و تغییرات در سال گذشته پی بردید باید بتوانید به این سؤالات نیز پاسخ دهید: در حال حاضر خوشحال هستید؟ کسانی که دوستشان دارید خوشحال هستند؟ برای چه چیزی خوشحال هستید؟ برای چه چیزی شکرگزارید؟»
مرحله دوم برنامه‌ریزی است. این برنامه‌ریز درباره این مرحله نیز توضیح می‌دهد: «بخش هیجان‌انگیز برنامه‌ریزی برای سال جدید است. بلافاصله پس از بازنگری و مرور کارهایتان در سال گذشته، اهداف و کارهایی زیادی خواهید داشت که می‌خواهید در سال جدید انجام دهید؛ همه آنها را بنویسید. در این مرحله به ۷ بخش در زندگی که در بالا آنها را ذکر کردیم توجه کنید تا تعادل را در همه بخش‌های زندگی رعایت کنید.
در این مرحله پاسخ‌دادن به سؤالات زیر به شما برای طرح‌ریزی مناسب کمک خواهند کرد: در سال جدید به چه چیزهایی می‌خواهید دست یابید؟ به کجا می‌خواهید سفر کنید؟ چطور می‌خواهید زندگی‌تان را راحت‌تر و ساده‌تر کنید؟ با چه کسانی می‌خواهید ارتباط داشته باشید؟ چه رؤیاهایی دارید که دوست دارید در سال جدید به آنها برسید؟ چطور می‌خواهید این کارها را انجام داده و به این اهداف برسید؟»
وی در پایان صحبت‌هایش تأکید دارد: «هنگامی که برنامه سالانه‌تان را می‌نویسید، سعی کنید برای مشکلاتی که در سال گذشته داشته‌اید راه‌حل‌های مناسبی پیدا کنید. همچنین فراموش نکنید یک کار جدید انجام دهید تا از منطقه امنتان خارج شوید. اکنون می‌توانید به سؤال چگونه برنامه‌ریزی کنیم؟ پاسخ دهید پس همین الان شروع کرده و برای سال بعد برنامه‌ریزی کنید.»