مصرف بهینه گاز و راهکارهای جلوگیری از هدررفت انرژی (بخش پایانی)
ساخـت‌وساز استاندارد و بهره‌گیری از انرژی پاک
گالیا توانگر
متوسط سرانه مصرف گاز در ایران ۶.۷ برابر سرانه مصرف دنیاست، یعنی بیش از ۶ برابر متوسط دنیا گاز مصرف می‌کنیم و مصرف انرژی‌مان مبتنی بر گاز است. ما دومین دارنده ذخایر گازی هستیم و ظرفیت‌های عظیمی برای تولید گاز داریم، اما چالش اساسی مصرف بی‌رویه است که در بخش‌های مختلف رخ می‌دهد.
در روزهای اخیر یک عضو کمیسیون عمران مجلس گفته بود که مصرف گاز در ایران به‌اندازه ۲ برابر اتحادیه اروپا است؛ اما آیا این موضوع صحت دارد؟ با بررسی آمار جهانی تولید و مصرف گاز می‌توان گفت که مصرف گاز ایران، تقریباً معادل ۳ کشور اروپایی، آلمان، ایتالیا و انگلستان با مجموع ۲۳۹.۹ میلیارد مترمکعب است که از کشورهای پرمصرف گاز در این قاره محسوب می‌شوند. همچنین اگر غیر از سه کشور یادشده، ترکیه با ۵۷.۳ و فرانسه با ۴۳ میلیارد مترمکعب مصرف گاز را نیز مستثنی کنیم، سایر اروپایی‌ها، حدود ۲۳۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کنند. این آمار، به این معناست که ایران حتی از مجموعِ بیش از ۳۰ کشور اروپایی، ۱۰ میلیارد مترمکعب، گاز بیشتری مصرف می‌کند. به تعبیر دیگر، مصرف داخلی گاز در ایران، تقریباً نصف مصرف کل اروپا و حتی بیشتر از آن است.
سبد مصرف انرژی متنوع نداریم
مالک شریعتی نیاسر سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس درباره ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور می‌گوید: «وجود منابع فراوان قابل استحصال گاز طبیعی و توسعه آن سبب شده است تا در دو دهه گذشته عرضه گاز طبیعی به‌منظور تأمین نیاز کشور به طور میانگین سالانه ۷ درصد افزایش یابد، اما در سوی مقابل برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور نشده است.»
به گفته وی باوجوداینکه ایران رتبه سوم بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد، اما باتوجه‌به آغاز افت فشار در مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تأمین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت.
صالح رحیمی یک کارشناس انرژی با اشاره به اینکه سبد مصرف انرژی ایران متنوع نیست، می‌گوید: «طبق آمار ارائه شده از سوی مسئولین در فصول سرد سال، روزانه ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلیون مترمکعب کمبود گاز وجود دارد.»
وی می‌افزاید: «طبق آمار ارائه شده از سوی مسئولین در فصول سرد سال، روزانه ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلیون مترمکعب کمبود گاز وجود دارد؛ در واقع حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز تصفیه شده که پروژه پالایشگاهی است، ولی حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی مصرف می‌شود و عملاً گازی برای نیروگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و... باقی نمی‌ماند و به این‌ترتیب شاهد کاهش تولید برق در فصل زمستان می‌شویم.»
این کارشناس انرژی در ادامه می‌افزاید: «مشکلات ذکر شده به دلیل مبنا قرارگرفتن گاز در سبد انرژی کشور و عدم تنوع کافی در این سبد است که سیاستی نادرست محسوب می‌شود، البته وجود این سیاست طی سال‌های گذشته به دلیل بزرگ بودن میادین گازی و قرارگرفتن ایران در رتبه دوم ذخایر اثبات شده در دنیا بود. ضمناً با توجه به این نکته که توسعه میادین گازی همگام با مصرف آن پیش نرفت و شاهد مصرف شتابان گاز بودیم، در حال حاضر با ناترازی گاز مواجه شده‌ایم»
رحیمی درخصوص مصرف گاز در کشور عنوان می‌کند: «مصرف گاز در ایران نسبت به مصرف متوسط جهانی بسیار بیشتر است، مصرف مبتنی بر گاز در فصول سرد و پیک مصرف و توسعه صنایع و نیروگاه‌های برق نیز بر همین مبنا سبب آسیب‌پذیرشدن کشور در بخش گاز شده است.
همچنین باید گفت مصرف بالای گاز خانگی لزوماً به دلیل بد مصرفی مردم نیست، بلکه باید این نکته را در نظر گرفت که گاز به طور مستقیم و از طریق لوله‌کشی به مصرف‌کننده نهایی می‌رسد و این موضوع خود تلفاتی دارد. از طرفی عدم رشد در بهره‌وری نسبت به میزان مصرف، سبب افزایش آن شده، در واقع عدم ساختمان‌‌سازی متناسب با برچسب و استاندارد نبودن وسایل گرمایشی سبب هدررفت انرژی می‌شود.»
پایبند نبودن به اصول استاندارد
در ساخت‌وساز
یکی از عمده‌ترین دلایل هدررفت انرژی در ساختمان‌ها، طراحی و ساخت ضعیف و بی‌کیفیت ساختمان‌ها و تأسیسات آنهاست.
طراحی معماری نامتناسب با اقلیم جغرافیایی ساختمان، عایق‌بندی ضعیف ساختمان‌ها و تأسیسات، جانمایی نامناسب فضاها، استفاده از مصالح و تجهیزات نامرغوب و غیراستاندارد و ... این موارد علاوه‌بر اینکه هزینه جاری مصرف انرژی ساختمان را به‌شدت بالا می‌برد، برای تعمیر و نگهداری ساختمان هزینه‌های هنگفتی را نیز به‌مرورزمان به ساکنین تحمیل می‌کند. همچنین عموماً سیستم‌های تأسیساتی بی‌کیفیت و نامرغوب امکان ایجاد آسایش حرارتی و برودتی و زیستی موردنیاز ساکنین را ندارند.
محسن گیلانی یک مهندس عمران ضمن بیان مطالب بالا به گزارشگر کیهان می‌گوید: «بر کسی پوشیده نیست که ساخت ساختمان خود مستلزم صرف سرمایه و انرژی زیادی است که با پایین آمدن عمر مفید ساختمان‌ها هزینه و انرژی زیادی به هدر می‌رود. طراحی و ساخت باکیفیت ساختمان‌ها باعث بالارفتن عمر مفید ساختمان نیز می‌گردد. در واقع طراحان یک ساختمان می‌توانند در هنگام طراحی بخشی از هزینه‌های انرژی ساختمان را بدون هیچ پول اضافه‌ای بپردازند.
طراحان نباید در طرح خود به سراغ راه‌حل‌هایی بروند که هزینه‌های سرمایه‌گذاری کمتری دارد و می‌توانند با طراحی بهینه‌تر علاوه‌بر کنترل هزینه‌های ساخت‌وساز، از هزینه جاری مصرف انرژی و نگهداری ساختمان در طول دوره بهره‌برداری نیز بکاهند.»
برخی موارد که سبب اتلاف انرژی در ساختمان می‌شوند، عبارت‌اند از:
عدم استفاده سیستم‌های کنترلی و یا وجود سیستم‌های کنترلی نامناسب و ضعیف بر روی تأسیسات و تجهیزات ساختمان نیز یکی از دلایل اصلی هدررفت انرژی است.
استفاده از تجهیزات با راندمان پایین و بعضاً با تکنولوژی‌های قدیمی که این مسئله با عملیات تعمیر و نگهداری ضعیف بسیار بدتر می‌گردد.
عدم استفاده از سنسورهای مناسب برای سیستم‌های روشنایی در ساختمان باعث روشن ماندن بی‌جهت چراغ‌ها و افزایش مصرف انرژی می‌شود. عدم وجود فرهنگ مصرف و عدم آگاهی ساکنین از نحوه مصرف بهینه انرژی و همچنین عدم اطلاع از هزینه‌های مصرفی ساختمان باعث می‌شود تا ساکنین انرژی را بدون هیچ ملاحظه‌ای با سهل‌انگاری به هدر دهند.
در اختیار داشتن انرژی ارزان‌قیمت یکی از دلایل هدررفت انرژی نه‌تنها در بخش ساختمان بلکه در کلیه بخش‌های مصرف‌کننده انرژی محسوب می‌شود.
از موارد گفته شده برمی‌آید که هدررفت انرژی از مدیریت عملیاتی و استراتژیک ضعیف و همچنین از عدم وجود فرهنگ صرفه‌جویی حاصل می‌شود.