«دولت مردمــی» ؛ از حضور در میان مردم تا ارتباط با نخبگان
رضا الماسی
رئیس‌جمهور که به تازگی اختیار دولت را به دست گرفته و در حال تشکیل اجزای آن می‌باشد، در ایام انتخابات مکرر بر روی ارزش‌های اساسی انقلاب، تکیه می‌ورزید. ارزش‌هایی همچون عدالت، مبارزه با فساد، پرکاری، پاسخگویی، مردمی بودن و.... این مسیر و این گفتمان، مسیری است که علاوه‌بر تایید رهبر حکیم انقلاب، توصیه مؤکّد ایشان را نیز به همراه داشته که دولت سیزدهم همین مسیر را دنبال کند.
حضرت آقا در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری آقای رئیسی می‌فرمایند: «آن مسیری که کشور را، ملّت را به حقوق اساسیِ خودش می‌رساند، کشور را در جایگاه اساسیِ خود قرار می‌دهد، همین تمسّک به ارزش‌های اساسی انقلاب است. این ارزش‌ها هم چیزهای ندانسته و موهومی نیست؛ در بیانات امام که ملاحظه کنید، [می‌بینید] کاملاً واضح و روشن و جزو بیّنات فرمایشات امام (رضوان الله علیه) است؛ اینها را باید ملاک قرار بدهند و دنبال بکنند. و نفْس پیگیری این اهداف موجب این می‌شود که مردم هم همّت کنند و وارد میدان بشوند و مسائل را دنبال کنند.»
با حضور مردم مشکلات حل می‌شود
مسئله مهمی که در توصیه حضرت آقا به دولت برای پیشبرد اهداف و حل مشکلات برجسته است، همراه کردن مردم با برنامه‌ها و اقدامات دولت است.
محسن سالمی، فعال فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان در این باره می‌گوید: «به تعبیر رهبر انقلاب، حضور مردم در همه مسائل، حلّال مشکلات است. آن چیزی که حضور مردم را تأمین بکند، مردم را تشویق به حضور در عرصه و در میدان بکند مغتنم است و حضور مردم هیچ جایگزین دیگری ندارد.» او می‌افزاید: «اینکه گفته می‌شود؛ اگر ما در عرصه‌های مختلف، انقلابی عمل کنیم مشکلات ما حل می‌شود یکی از معانی‌اش این است که حضور مردم به عنوان پدیدآورندگان انقلاب در همه عرصه‌ها جدی گرفته شود. همان‌طور که آقا فرمودند؛ هنر اصلی انقلاب هم همین بود؛ هنر اصلی انقلاب این بود که مردم را از یک مجموعه منفعل و مصرفی و فاقد یک نگاه ملّی و عمومی، تبدیل کرد به یک مجموعه پُرانگیزه، علاقه‌مند، هدف‌دار، آرمان‌خواه، و وارد میدان کرد.»
سالمی تاکید می‌کند: «ملّت ما قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی، انسجام فعلی را نداشت. مردم عموماًٌ به فکر خودشان بودند اما حضرت امام خمینی(ره) با حرکتی که از دهه 40 به صورت علنی آغاز شد این رویه را به هم زد و با اتحادی که در مردم به وجود آورد توانست نظام استبدادی شاهنشاهی را درهم بکوبد. بنابراین توصیه رهبر انقلاب به آقای رئیسی مبنی بر به میدان آوردن مردم ریشه در چنین تجارب تاریخی دارد که این تجربه بارها پس از انقلاب هم مورد آزمایش قرار گرفته و موفق نیز بوده است.»
لزوم حضور مسئولان ارشد
در میان مردم
یکی از توصیه‌های رهبر انقلاب به رئیس‌جمهور پایبندی بر مسئله مردمی بودن و از مردم شنیدن و در میان مردم بودن است. تحقق «دولت مردمی» مسئله‌ای است که باید در واقعیّت اتفاق بیفتد و مردم آن را لمس کنند.
البته همان‌طور که انتظار می‌رفت، آقای رئیس‌جمهور در همان هفته ابتدایی مسئولیت خود (در حالی که هنوز کابینه‌اش تشکیل نشده بود) منتظر تشکیل دولت نماند و در 3 نوبت میان مردم برای رسیدگی به مسائل اولویت‌دار حضور پیدا کرد. حضور آیت‌الله رئیسی در داروخانه ۲۹ فروردین در روزهای آغازین سکانداری دولت و زمانی که هنوز کابینه تشکیل نشده، اگرچه خیلی از منتقدان و حتی رسانه‌های معاند را غافلگیر کرد، ولی رئیس‌جمهور که با شعار دولت مردمی روی کار آمده قصد داشت از همین ابتدا نشان دهد که برای ارتباط نزدیک با مردم و تحقق شعار انتخاباتی‌اش تعلل نمی‌کند.
آیت‌الله رئیسی در شرایطی به میان مردم رفت که کرونا همچنان می‌تازد و قطعاً به ایشان سفارش شده برای حفظ سلامتی و عدم ابتلا به کرونا کمتر در اجتماعات حاضر شود. به گفته کارشناسان، ادامه این روند از سوی رئیس‌جمهور و سایر مسئولان مخصوصا مسئولان ارشد گره‌گشای بسیاری از مشکلات مردم است، کمترین اثر این اقدامات این است که نهادها و اماکنی که روزانه با تعداد زیادی از مردم مواجه هستند متوجه خواهند شد ممکن است هر لحظه شخص اول دولت سرزده بالای سرشان حاضر شود و به اعتراض مردم گوش دهد و با متخلفان و کسانی که با مردم بدرفتاری می‌کنند و یا کار مردم را راه نمی‌اندازند، به شدت برخورد کند. از سویی شنیدن گلایه‌ها و درد دل مردم از سوی مسئولان ارشد کشور و چنین روابطی بین ملت و دولت می‌تواند مردم را برای حل مشکلات کشور با دولت همراه و همقدم سازد.
مهم‌تر اینکه وقتی مسئولی در میان مردم حضور داشته باشد و مشکلات مردم را از نزدیک لمس کند و صدای آنها را بشنود قطعا نمی‌تواند بی‌خیال باشد و بدون اینکه برای رفع مشکلات چاره‌اندیشی کند، شب آسوده بخوابد.
یکی از انتقادات مردم از رئیس‌جمهور سابق این بود که روحانی نسبت به مشکلات مردم بی‌تفاوت است و هیچ وقت در جمع مردم (سرزده و بدون تشریفات) حاضر نمی‌شود. دوری رئیس‌جمهور سابق از مردم نه تنها انتقاداتی را در پی داشت بلکه موجب شده بود تا آقای روحانی، نسبت به مسائل و مشکلات مردم هم بی‌تفاوت باشد. این رفتار رئیس‌جمهور سابق حتی صدای نمایندگان ملت را هم درآورده بود، روحانی حتی برای ارائه بودجه هم به مجلس نرفت!
دولت مردمی همان دولت اسلامی است
«دولت مردمی» و «دولت اسلامی» همچون ماهیت در هم تنیده «جمهوریت» و «اسلامیت» یک حقیقت واحد هستند و اگر آقای رئیسی بخواهند افتخار تحقق‌بخشی به دولتی اسلامی در گام دوم انقلاب را داشته باشند راهش تحقق شعار دولت مردمی است.
محسن سلگی، فعال سیاسی در این باره می‌نویسید: «تباین‌انگاری یا دست کم مستقل دانستن دو رکن «جمهوریت» و «اسلامیت» ریشه در تلقی‌هایی مانند تلقی ظرف و مظروف برای توصیف رابطه «جمهوریت» و «اسلامیت» دارد.»
او ادامه می‌دهد: «رهبر انقلاب دولت مردمی را همان دولت اسلامی می‌دانند که تحقق‌بخش جامعه اسلامی در فرایند انقلاب اسلامی است. این نشان می‌دهد با دوگانه‌انگاری و تفکیک‌پنداری اسلام و مردم یا همان تلقی ریاضیاتی یا فیزیکی از آن دو نمی‌توان دولت مردمی مورد نظر رهبر حکیم انقلاب را به درستی تبیین کرد. در حقیقت در جمهوری اسلامی با خوانش رهبران انقلاب اسلامی، شاهد امتزاج شیمیایی مردم (جمهور) و اسلام و تبلور آن در دولت اسلامی یا به تعبیری دولت مردمی هستیم.»
سلگی معتقد است: «در احیای اسلام مردمی از یک سو و تحقق دولت اسلامی از سوی دیگر که مستلزم مردمی شدن همه روندها از سیاست‌گذاری تا اجرا است، مفاهیم و ارزش‌های اسلامی مانند تعاون، جماعت، اراده مردم، وحدت دینی، مواسات و مانند آن اولویت و عینیت خواهند یافت. این همان مطالبه
رهبر معظم انقلاب اسلامی از خبرگان ملت در آخرین دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری است: «یکی از نیازهایی که مورد ابتلای همه جوامع اسلامی و همه کشورهای اسلامی است و به آن نیاز دارند و به خصوص کشور عزیز ما که بحمدالله با نظام اسلامی اداره می‌شود به آن نیاز دارد، عبارت است از اینکه ما مفاهیم اسلامی را به مرحله عمل و به عرصه عمل بکشانیم.» بنابراین می‌توان گفت «دولت مردمی» و «دولت اسلامی» نیز همچون ماهیت در هم تنیده «جمهوریت» و «اسلامیت» یک حقیقت واحد هستند و اگر آقای رئیسی بخواهند افتخار تحقق‌بخشی به دولتی اسلامی در گام دوم انقلاب را داشته باشند راهش تحقق شعار دولت مردمی است که ایشان به درستی آن را شعار انتخاباتی خود قرار داده و در کارنامه عملی مسئولیت‌های گذشته خود نیز اعتقاد و باور به آن را نشان داده‌اند.این همان راهی است که اگر درست پیموده شود هم ضامن آبادانی دنیای مردم و هم سعادت و رستگاری آنها در آخرت خواهد شد. تحقق دولت مردمی در گرو به حساب و به شمار آوردن مردم است. دیدن و شنیدن بی‌واسطه آنان است. همدلی و هم‌زبانی متقابل دولت و مردم با یکدیگر است. دولتمرد دولت مردمی فردی است از جنس مردم، در کنار مردم،
کمر بسته برای خدمت به آنان، همدردی‌کننده با دردها و رنج‌های آنها و تلاش برای برداشتن بار سخت زندگی از دوش آنان و فراهم‌ساز زندگی خوب، همراه با پیشرفت و معنویت برای آنان.»
از ارتباط با نخبگان غفلت نشود
«البتّه حضور در میان مردم نباید افراد را از ارتباط با نخبگان غافل کند. ارتباط با نخبگان هم در جای خود یک حرکت بسیار لازم و مفید است؛ تبادل نظر با نخبگان، و استفاده از نظر نخبگان.» این تذکر، نکته بسیار مهم دیگری است که رهبر انقلاب از آن به عنوان آفتِ تمرکز دولتمردان بر حضور در میان مردم یاد می‌کنند. لذا ارتباط با مردم نباید موجب غفلت از ارتباط با نخبگان گردد.
خانم زهره محمودی، فعال اجتماعی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «یکی از آفت‌هایی که ممکن است مسئولان مردمی را به رفتارهای پوپولیستی بکشاند نادیده گرفتن نظر کارشناسان در مسائل تخصصی است.»
او می‌افزاید: «حضور میدانی مسئولان میان مردم برای درک مسائل آنها ضروری است اما برای تصمیم‌گیری و علاج دردها باید نظرات مختلف نخبگان و کارشناسان شنیده شود تا بهترین تصمیم‌ها اتخاذ گردد. در واقع ارتباط با مردم و نخبگان لازم و ملزوم یکدیگر هستند و هیچ کدام در عملکرد مناسب مسئولان جای دیگری را پر نمی‌کند.»
دکتر مجتبی بذرافشان، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و رئیس‌سازمان بسیج اساتید خراسان رضوی نیز در این باره به ایرنا می‌گوید: «مسائلی که از سوی نخبگان محلی به دست می‌آید گاهی باید در سطح کلان کشوری مورد تصمیم‌گیری و بررسی قرار گیرد و به همین دلیل نظرات نخبگان هم در سطح محلی و هم کشوری قابلیت طرح و بررسی دارد. از سوی دیگر ساز وکار دیگری از سوی مجمع بسیجیان و نمایندگان هر استان در مجلس در حال شکل‌گیری است که می‌تواند به ارتباط بهتر دولت با نخبگان کمک نماید. زیرا بسیج در رده‌های مختلف جامعه حضور دارد و آنها از طریق مجمع بسیجیان هر استان که گروه‌های تخصصی اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و پژوهشی دارند، می‌توانند مسائل را مورد بررسی قرار داده و در اختیار نمایندگان خود قرار دهند.» نقد یکی از راهکارهایی است که می‌تواند تصمیم‌های مسئولان اجرایی کشور را تصحیح و پخته‌تر کند.
دکتر محمد کافی، رئیس دانشگاه فردوسی مشهد معتقد است: «دولت در ابعاد مختلف در حال فعالیت است و ممکن است خودش همچون ماهی در آب، متوجه عملکردش نباشد. از این رو نیاز است تا مجامع دانشگاهی و نخبگانی نقد خود را در مسیر بهبود امور به دولت‌ها بیان کنند.
ضرورت توجه به برنامه‌های دولت و دولت‌پژوهی بر کسی پوشیده نیست و هر جامعه‌ای با توجه به نیازهای خود برای گذران امور و اداره آن در تلاش است و به همین دلیل در نقاط مختلف، دولت به گونه‌های متفاوت از هم اداره می‌شود.» او تصریح می‌کند: «آنچه مهم است این است که دولت بتواند زندگی آرام و رفاهی نسبی برای مردم فراهم کند تا آنها با تربیت فرزندان خود بتوانند بهتر از زمان حال امور جامعه را به پیش ببرند. تلاش دولت باید این باشد تا نیازهای مختلف انسانی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تامین شود. در بسیاری از کشورها همچون ایران دولت‌ها توسط مردم انتخاب می‌شوند ولی اینکه چه مقدار از برنامه‌های دولت در مسیر رفاه برای مردم است باید مورد کنکاش و نقد قرار گیرد و پیشنهادهای لازم به برنامه‌سازان ارائه شود تا دولت در مسیر ارائه خدمت موثرتر به مردم گام بردارد. نخبگان در این مسیر نقش مهمی را بر عهده دارند.»