محمدرضا مرادی
شنبه 14 فروردین‌ماه اردن به خبر اول رسانه‌های منطقه تبدیل شد. «کودتا در اردن» کلید واژه تمام رسانه‌های عربی بود. شنبه‌شب رسانه‌ها اعلام کردند که شاهزاده «حمزه بن حسین» بزرگ‌ترین پسر «ملک حسین» به اتهام دسیسه‌چینی برای سرنگونی برادر ناتنی خود «عبدالله دوم» بازداشت شد. دستگاه اطلاعاتی اردن همچنین به‌صورت شبانه حدود 25 تَن دیگر را به اتهام «تهدید علیه ثبات کشور» دستگیر کرد. در میان افراد بازداشت شده اسامی‌شخصیت‌هایی همچون «شریف حسن بن‌زاید» یکی از اعضای خاندان سلطنتی اردن به همراه «باسم عوض‌الله» یکی از نزدیکان ملک عبدالله که مدتی در سمت وزیر دارایی اردن فعالیت کرده است، به چشم می‌خورد. عده‌ای این کودتا را نمایشی و عده‌ای نیز طرحی از سوی عربستان و امارات و حتی اسرائیل می‌دانستند. اما شنبه شب در اردن چه خبر بود؟
در این ماجرا چند سناریو وجود دارد:
1.برخی از کارشناسان بر این اعتقادند که این اتفاق بی‌سابقه در اردن بیشتر یک اقدام پیشگیرانه بوده تا خنثی کردن کودتایی قریب‌الوقوع. سال‌هاست در خاندان‌ هاشمی اردن اختلاف وجود دارد که چیز عجیبی نیست. با توجه به ساختار قدرت در اردن وقوع چنین کودتایی به این آسانی هم نیست. اردن یکی از قوی‌ترین دستگاه‌های اطلاعاتی را در سطح منطقه دارد که تبعیت مطلق از پادشاه دارد و همچنین بر خلاف کشوری چون مصر ارتش اردن نیز وارد این فاز نمی‌شود. از سوی دیگر امیر حمزه که در سال 1999 به سمت ولیعهدی اردن انتخاب شده بود در سال 2004 به‌دستور ملک عبدالله از این سمت برکنار شد و ملک عبدالله به‌دلیل ارتباط ساختاری با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی اردن عهده‌دار سمت ولیعهدی و پادشاهی به‌طور همزمان شد. همچنین وضعیت امنیت اردن همواره تحت پوشش «ام.آی.6» انگلیس و «شین‌بت» رژیم صهیونیستی قرار دارد. علت اینکه سرویس امنیت داخلی این رژیم، اردن را تحت پوشش دارد، این است که صهیونیست‌ها مدعی‌اند سرزمین‌های شرق اردن از آن اسرائیل است. بنابراین وقوع کودتا در اردن بسیار سخت است.
2. سناریوی دیگر این است که عربستان و امارات طراح این کودتا بوده‌اند. عربستان و امارات در سال‌های اخیر سعی کرده‌اند تا اردن را از نقش محوری در مسئله فلسطین دور کرده و خود به‌عنوان بازیگران جهان اهل سنت در مسئله فلسطین مطرح شوند. به همین دلیل برخی از جمله تحلیلگر روزنامه صهیونیستی «یدیعوت آحارونوت» بر این باور هستند که عربستان و امارات پشت صحنه این کودتا بوده‌اند. این روزنامه عبری زبان اعلام کرده که ولیعهد عربستان و یکی از رهبران امارات در رخدادهای اخیر اردن دست داشته‌اند.
3. سناریوی دیگر این است که با توجه به اینکه اردن در مسئله عادی‌سازی روابط اسرائیل با جهان عرب سنگ‌اندازی کرده احتمالا رژیم صهیونیستی پشت‌صحنه این کودتا باشد. منابع خبری یکشنبه‌شب از مشارکت یک عامل موساد، سازمان جاسوسی رژیم صهیونیستی در کودتای نافرجام اردن خبر دادند. گفته می‌شود که جاسوس سابق موساد به شاهزاده «حمزه» و همسرش پیشنهاد داده بود تا از اردن فرار کنند. اردن سال گذشته بعد از اتمام دوره واگذاری، اراضی الباقوره و الغمر را که طی قرارداد 25 ساله صلح در سال 1994 در اختیار رژیم صهیونیستی گذاشته شده بود باز پس گرفت و دو هفته بعد در همان اراضی بعد از تهدید به جنگ با اسرائیل توسط شاه اردن، یک رزمایش دوهفته‌ای برگزار کرد که این دو اقدام به مذاق صهیونیست‌ها خوش نیامد و آنها را عصبانی کرد. در همین مدت تنش بین اسرائیل و اردن ادامه یافت به‌طوری که صهیونیست‌ها از ورود ولیعهد اردن به قدس شریف ممانعت کردند و اردن نیز در پاسخ مانع عبور هواپیمای نتانیاهو از آسمانش به سمت امارات شد که این اقدام باعث لغو سفر نتانیاهو به امارات گردید. روابط اقتصادی نیز با درنظر نگرفتن فروش گاز صهیونیست‌ها به اردن در کمترین حد خود رسیده و واردات اردن 12 میلیون دلار و صادرات به اسرائیل به رقم ناچیز 65 میلیون دلار رسیده است. بنابراین بسیاری معتقدند چه بسا اسرائیل طراح این کودتا بوده و یا خواسته است با این اقدام ملک عبدالله را تهدید کند.
اینکه کدام یک از این سناریوها با واقعیت همخوانی دارد به گذشت زمان و دسترسی بستگی به اطلاعات محرمانه دارد. اما در کل بررسی سناریوهای مختلف نشان‌دهنده این است که بازداشت‌های اخیر در اردن به احتمال زیاد صرفا یک اقدام پیشگیرانه از سوی ملک عبدالله پادشاه اردن بوده که نوعی هشدار هم به برخی طرف‌های عربی خارجی در دل خود دارد؛ مبنی بر اینکه دربار بر ارتباطات آنها با برخی مخالفان و افرادی در درون خاندان حاکم ‌اشراف دارد.