صفر تا صد استفاده از مکانیسم ماشه(نگاه)
دکتر ابراهیم کارخانه‌ای*
مسئله‌ای که این روزها در کانون توجهات سیاسی داخلی و خارجی قرار گرفته است امکان استفاده آمریکا و سه کشور اروپایی از سازوکار حل اختلاف برجام معروف به مکانیسم ماشه است. در ذیل این مهم و جوانب آن، مستند به مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ و متن برجام مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد:
۱- بر طبق بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام (معروف به مکانیسم ماشه) بندهای ۱۰ و ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ ارجاع شکوائیه توسط هر یک از اعضاء به شورای امنیت بر اساس «سازوکار رسیدگی و حل اختلاف برجام» تنها به اعضای برجام برمی‌گردد، لذا همان‌گونه بارها اعلام گردیده با توجه به خروج آمریکا از برجام این کشور به هیچ وجه نمی‌تواند از مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده نماید.
۲- نظر به اینکه تصمیمات کمیسیون مشترک می‌بایست بر اساس اجماع و یا حداقل ۵ رای موافق از ۸ رای (اعضاء ۱+۵، ایران به اضافه نماینده عالی اتحادیه اروپا) اتخاذ گردد لذا با خروج آمریکا از برجام با توجه به مخالفت ایران و دو کشور روسیه و چین حتی در صورت توافق طرف‌های غربی نیز ارجاع پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت فاقد حدنصاب و مشروعیت می‌باشد. متاسفانه این مهم تاکنون آن‌گونه که باید از سوی دستگاه سیاسی مورد توجه جدی قرار نگرفته است.
۳- از آنجا که بر اساس توافق برجام، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران می‌بایست به‌عنوان یک استثناء در «چارچوب مفاد برجام» اعمال گردد، هرگونه ادعای رفع نگرانی آژانس در دسترسی به اماکن اعلام نشده،؛ طبق بندهای ۷۴ الی ۷۸ برجام نیازمند اجماع و یا حداکثر پنج رای موافق اعضای کمیسیون مشترک می‌باشد که همان‌گونه که گفته شد در صورت عدم همراهی چین و روسیه با توجه به فقدان حدنصاب آراء، موضوع ارجاع پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت از سوی آژانس نیز در چارچوب برجام فاقد مشروعیت می‌باشد که متاسفانه تاکنون به این مهم نیز توجه لازم صورت نگرفته است
۴- از آنجا که طبق بند «ن» آغازین برجام، قطعنامه ۲۲۳۱ مولود برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است و در بسیاری از بندهای قطعنامه به برجام اشاره گردیده است و قطعنامه مذکور یک هفته پس از نهایی شدن برجام به تصویب شورای امنیت رسیده است، لذا تلاش آمریکا برای مستقل دانستن قطعنامه از مفاد برجام فاقد موضوعیت و مشروعیت است و بر همین این اساس با خروج ایران از برجام و منتفی شدن برجام قطعنامه نیز موضوعیت خود را از دست خواهد داد.
۵- ظاهراً تنها راهی که می‌تواند منجر به فعال شدن مکانیسم ماشه و برگشت قطعنامه‌های شورای امنیت گردد، بهره‌گیری سه کشور اروپایی از اهرم بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۰ و ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت می‌باشد که آن هم با توجه به عدم پایبندی این کشورها به اجرای تعهدات مربوطه در دنباله‌روی از آمریکا و اتمام حجت‌های مکرر جمهوری اسلامی ایران در قالب گام‌های هسته‌ای برای بازگشت آنها به برجام؛ عملاً برجام توافق نامه‌ای پایمال شده است که در عرصه عمل مشروعیت خود را از دست داده است و این کشورها که خود ناقض برجام بوده‌اند فاقد صلاحیت لازم برای اعلام عدم پایبندی جمهوری اسلامی ایران به برجام می‌باشند.
۶- بدون شک تاکید یکجانبه بر عدم صلاحیت آمریکا در استفاده از مکانیسم ماشه مشروعیت دادن به استفاده سه کشور عهدشکن اروپایی در استفاده از مکانیسم ماشه و هموار ساختن راه برای اجرای سناریوی دوم دشمن است که نقش‌آفرینان آن این‌بار سه کشور اروپایی خواهد بود. بر این اساس هیئت نظارت بر اجرای برجام می‌بایست در اقدامی پیشدستانه مانع از اقدامات فریبکارانه دشمن گردد در غیر این صورت با ادامه روند کنونی، دست برتر از آن عهدشکنان اروپایی خواهد بود و ساده‌انگاری سیاسی است که تصور شود کشورهای اروپایی که اهداف مشترکی را همسو با سیاست‌های آمریکا دنبال می‌کنند، در برابر آمریکا مقاومت کرده و از ایران اسلامی دفاع خواهند کرد. بدون شک در شرایط کنونی، سناریوی هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده‌ای در اطاق فکر مشترک آمریکا و اروپا با محوریت برجام در شرف برنامه‌ریزی است که اگر در اقدامی پیشدستانه سر مار بر سنگ کوبیده نشود، در آینده می‌بایست بهای سخت‌تری پرداخت گردد و یقیناً تکیه به عصای اروپا و ساده‌انگاری در برابر آمریکا، تکرار اقدامات فریبکارانه‌ای است که طی چند سال گذشته در بازی سیاسی مشترک علیه جمهوری اسلامی ایران، برنامه‌ریزی و اعمال گردیده است.
۷- بدون شک نباید کشور را در معرض توطئه برنامه‌ریزی‌شده دشمن قرار داد و با ادامه یکجانبه برجام که حاصلی جز مکانیسم ماشه و باز گذاشتن مسیر توطئه ثمره دیگری برای ملت ایران در پی نداشته است خسارت‌های بیشتری را بر کشور تحمیل نمود. می‌بایست در اقدامی شجاعانه و قدرتمندانه و در میدان عمل این واقعیت را به دشمن تفهیم کرد که ایران اسلامی هرگز زیر بار ادامه توافقی که حقوق ملت ایران در آن پایمال شده باشد نخواهد رفت و با خروج از برجام و در صورت لزوم خروج از NPT فرصت استفاده از مکانیسم ماشه را از آمریکا و در ادامه از اروپا خواهد گرفت، چرا که ماندن یکجانبه در برجام نه اینکه بیهوده و عبث است بلکه این فرصت را به دشمن می‌دهد که بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۰ و ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ در حالی که تحریم‌های حداکثری علیه ملت ایران در جریان است، با طرح پرونده در شورای امنیت با به رای گذاشتن استمرار لغو تحریم‌ها (یا مسکوت ماندن یک‌ماهه آن) و سلب امکان حق وتو از دو کشور روسیه و چین، سهم جمهوری اسلامی ایران از توافق برجام، تنها استفاده طرف مقابل از مکانیسم ماشه باشد!!
۸- ابراز خرسندی در عدم استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه، هرگز اسلحه آماده شلیک را از دست دشمن نمی‌ستاند بلکه کشور را همچنان در معرض امکان استفاده از ماشه توسط دیگر اعضاء اروپایی قرار می‌دهد که در اهداف راهبردی با آمریکا همصدا هستند! بر این اساس می‌بایست در اقدامی قاطع ماشه تفنگ را از دست این اعضاء نیز گرفت و این کار قطعاً می‌بایست توسط کسانی صورت گیرد که چنین سلاحی را به دست دشمن داده‌اند و طی قطعنامه ۲۲۳۱ نیز آن را به تصویب شورای امنیت رسانده‌اند!! هرگز نباید توپ برجام با از دست دادن زمان به زمین دولتی بیفتد که هیچ نقشی در نوشتن قوانین بازی آن نداشته است.
۹- از آنجا که با توجه به عدم پایبندی طرف‌های مقابل به انجام تعهدات، اقدام متقابل جمهوری اسلامی ایران در خروج از برجام در چارچوب حقوق بین‌الملل حقی شناخته‌شده است، با خروج ایران از برجام؛ در صورت پیشنهاد مکانیسم به رای گذاشتن بازگشت تحریم‌ها (به‌جای استمرار لغو تحریم‌ها) با توجه به امکان استفاده روسیه و چین در وتوی قطعنامه پیشنهادی؛ شرایط جدیدی فراهم می‌گردد که تحقق آن محتمل و انجام آن عزم راسخ و قوی دستگاه سیاسی و دیپلماسی کشور را در عرصه معادلات سیاسی بین‌المللی می‌طلبد.
۱۰- بدون شک در صورت استمرار تحریم‌ها و همدستی اروپا در دنباله‌روی از سیاست آمریکا، پاسخ قاطع جمهوری اسلامی ایران علاوه بر خروج از برجام، خروج از NPT (بر اساس بند ۱۰ معاهده) و قطع ریشه تمامی فتنه‌های برنامه‌ریزی‌شده هسته‌ای خواهد بود که با اهرم آژانس علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال گردیده است؛ در این صورت تنها دستاورد آمریکا و کشورهای اروپایی طی سال‌ها مذاکره، توقف فعالیت‌های هسته‌ای و در پایان رهایی جمهوری اسلامی ایران از توطئه‌های مدیریت‌شده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود.
_______________________
* رئیس کمیته هسته‌ای مجلس نهم