محمدجواد ریحانی
ساز و کار ماشه یا «مکانیسم اسپ بک» که در برجام و قطعنامه 2231شورای امنیت برای کنترل ایران پیش‌بینی شده است به معنای بازگشت یکجای تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است. این سازوکار از دیدگاه حقوقی و سیاسی ارزش تحلیلی دارد.  
آیا آمریکا عضو برجام یا قطعنامه هست؟ آیا سازوکار ماشه موضوع رویه‌ای است؟ آیا دبیرکل یا رئیس‌شورای امنیت ناگزیر باید درخواست آمریکا را در دستورکار قرار دهند؟ آیا گزارش‌های پیشین آژانس ملاک‌اند یا گزارش پس از سفر اخیر دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید ملاک عمل قرار گیرد؟ هرچندکه جای این سؤالات پنج سال پیش و قبل از امضای توافق بود اما این سؤالات و چندده سؤال حقوقی دیگر را کارشناسان حقوق سازمان‌های بین‌المللی به روش‌های مختلف پاسخ می‌دهند.درحال حاضر آنچه بیشتر خودنمایی می‌کند این است که الآن از نظر سیاسی بیش از هر زمان دیگری آمریکا نیازمند امتیازگیری از ایران برای استفاده در انتخابات ریاست‌جمهوری آبان ماه ایالات متحده است.
هزینه فعال سازی سازوکار ماشه
بدون شک بانیان غربی برجام و قطعنامه2231 که پشتوانه حقوقی برجام است، در زمان نگارش سطر به سطر توافق، چنین روزی را که بخواهند یک‌جانبه و قلدرانه زیر همه تعهدات بزنند پیش‌بینی کرده‌اند. چونان که بیشتر کارشناسان حقوق و سازمان‌های بین‌المللی توانایی یک عضو دائم شورای امنیت را در فعال سازی مکانیسم ماشه تایید می‌کنند. مانند سوزان رایس نماینده پیشین آمریکا در شورای امنیت که گفت: «استفاده از ماشه اعتبار حق وتوی آمریکا را زیر سؤال می‌برد». به این معنی که هزینه فعال سازی سازوکار ماشه تنها این است که جامعه بین‌الملل به حق وتوی آمریکا بدبین می‌شود و آمریکا در شرایط فعلی هیچ اِبایی از پرداخت این هزینه ندارد چراکه اگر باعث رای مجدد به ترامپ شود که چه بهتر وگرنه زمین سوخته دیپلماسی را تحویل رقیبش داده است.
همچنین در ایران مدیر گروه روابط بین‌الملل مرکز تحقیقات راهبردی(CIS) گقت: «آمریکا می‌خواهد با فعال سازی ماشه، برجام را به مسیری بی‌بازگشت ببرد». به زبان ساده می‌توان گفت اجرای سازوکار ماشه به دو عامل نیاز دارد.اولا مطرح شدن درخواست آن در شورای امنیت که آمریکا با فشار سیاسی آن را انجام خواهد داد و ثانیا تمدید تعلیق تحریم‌ها نیازمند قطعنامه جدید است که آمریکا آن را وتو خواهد نمود.
 اما از دیدگاه کارشناس مطالعات جهان که پدیده‌ها را از قاب تجربیات عینی جهان می‌بیند همانقدر که فعال شدن سازوکار ماشه توسط آمریکا قابل پیش‌بینی است، همراهی نکردن شرکای ایران مثل روسیه، چین،عراق یا ونزوئلا و بسیاری دیگر از کشورها در اجرای تحریم‌ها نیز قابل پیش‌بینی است. در واقع شرایط عملا تفاوتی نخواهد کرد چراکه آمریکا همچنان بدون ائتلاف و یک جانبه پیش می‌رود. وقتی از 15 عضو شورای امنیت فقط آمریکا و کشور کم وزنی مثل دومنیکن با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران موافق‌اند یعنی ایالات متحده در اجرای تحریم‌ها تنهاست و این بهترین فرصت رسانه‌ای برای ایران است تا هم حقانیت خود را اثبات کند و هم به مردم این پیام را برساند که عملا اتفاق جدیدی نخواهد افتاد.چونانکه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفت: «آمریکا با روش‌های شبه قانونی سعی در بازگشت تحریم‌ها دارد ولی چنین اتفاقی نخواهد افتاد». این عدم همراهی، هم منافع اقتصادی شرکای ایران را تامین می‌کند و هم از قانون‌گریزی افسارگسیخته آمریکا که موازنه حقوقی- سیاسی سازمان ملل را به ضرر روسیه و چین برهم می‌زند جلوگیری می‌کند یعنی حمایت از ایران در چنین موقعیتی بیش از هر چیز دیگری حمایت از حقوق اعضا در شورای امنیت است.
اهرم خروج از برجام
واضح است که جمهوری اسلامی با تکیه بر منابع قدرت درونی خود با همراهی شرکای بین‌المللی در مقابل این قلدری بی‌منطق آمریکا، با شجاعت واکنش عزتمندانه نشان خواهد داد و تحت فشار اروپا یا هر پلیس خوب دیگری تمدید تحریم تسلیحاتی را نمی‌پذیرد و استفاده از اهرم خروج از برجام، پروتکل الحاقی و حتی ان پی تی(پیمان منع‌اشاعه سلاح هسته‌ای) را به موقع دردستورکار قرار خواهد داد. و این همه جداست از توانمندی جمهوری اسلامی ایران در عمق راهبردی خویش مثل سوریه ، لبنان و فلسطین که امروزه امنیت رژیم صهیونیستی به عنوان پاشنه آشیل دکترین سیاسی امنیتی غرب مورد تهدید این توانمندی است. چونانکه کارشناس نظامی صهیونیست می‌گوید: «اساسا در سه جبهه(غزه،لبنان و سوریه) نمی‌توانیم با ایران مقابله کنیم». یا در عراق که هر از چندگاهی نیروهای موسوم به ائتلاف آمریکایی یک پایگاه نظامی را از ترس حملات نیروهای بسیج مردمی تخلیه می‌کنند. یا در یمن که سعودی‌ها و اماراتی‌هایی که به تازگی صهیونیست بودنشان را علنی کرده‌اند به شدت بیمناک حملات پهپادی و موشکی مردم مظلوم یمن هستند. حق مطلب این است که دست جمهوری اسلامی به اندازه‌ای باز است که مسئولین رده بالای سیاسی ایران با چند سفر هوشمندانه یا سخنرانی و موضع گیری تعیین‌کننده ، می‌توانند معادلات را تغییر دهند چونانکه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در شرایطی بس سخت‌تر انجام می‌داد.
نیاز غرب به توافق با ایران
اولین واکنش بازدارنده در شرایطی که غربی‌ها از مرگ حرف میزنند تا به تب راضی کنند، اتحاد مسئولین در استحکام مواضع، نپذیرفتن حتی پیش‌نویس تعهدات جدید و تهدید طرف مقابل به زیر میز زدن است چراکه وقتی هایکو ماس وزیر خارجه آلمان می‌گوید: «ایران نقش خطرناکی در خاورمیانه دارد و هم‌آکنون به برجام پایبند نیست و ما تلاش می‌کنیم در سازمان ملل به راه‌حل میانه بر سر تحریم تسلیحاتی برسیم» یعنی نیاز غرب به توافق با ایران بسیار بیشتر است چون اهرمی قویتر از توافق برای مقابله با ایران ندارند. به ویژه برجام فعلی که به قول رئیس‌کل سابق بانک مرکزی ایران «تقریبا هیچ» برای ایران داشته است. جمهوری اسلامی تعهد جدید نمی‌پذیرد چراکه اگر تعهد جدیدی مثل تمدید تحریم تسلیحاتی بپذیرد در واقع به ترامپ برای پیروزی در انتخابات و البته فشار بیشتر بر مردم کمک کرده است. از یاد نبریم برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران به معنای انتقال آزادانه و قانونی سلاح به مرزهای رژیم صهیونیستی است و همچنین باعث تقویت مناسبات استراتژیک ایران خواهد شد همان طورکه رئیس‌جمهور ونزوئلا گفت: «خرید سلاح از ایران ایده خوبی است».
عدم شرطی سازی اقتصاد به سیاست خارجی
دومین واکنش، ارسال پیام‌های واکنش سریع برای غربی‌هاست.اقداماتی مانند طرح پیشنهادی اخیر نمایندگان مجلس ایران برای الزام دولت به خروج خودکار از برجام در صورت اجرای سازوکار ماشه. سومین واکنش غیرمنتظره ایران می‌تواند پیش دستی در کنترل و بازرسی آبراه‌هایی مثل تنگه هرمز باشد چراکه واکنش‌های معمول برای غربی‌ها قابل پیش‌بینی است چونان که اندیشکده استرات فور هفته گذشته در گزارشی اعلام کرد که ایران تا انتخابات آبان ماه آمریکا واکنشی نشان نخواهد داد و پس از آن درصورت انتخاب مجدد ترامپ، دست به تلافی خواهد زد و در این باره حتی روزنامه صهیونیستی جروزالم پست پا را فراتر گذاشته و به نقل از مقامات ایرانی همین مطلب صبوری ایران را چاپ کرده است.
هرچند اجرای سازوکار ماشه و به تبع آن لغو توافقات فعلی برای ایران زحماتی خواهد داشت ولی با توجه با راهبرد حزب دموکرات آمریکا که عبارتست از تسلیم نمودن ایران طی چند توافق پی‌در‌پی، اگر بایدن پیروز انتخابات باشد، راه برای فشار بر ایران از این طریق بسته خواهد بود.
در پایان همه می‌دانیم که این کشمکش سیاسی و هیاهوی رسانه‌ای فعلی غرب در اثر شرایط انتخاباتی در آمریکا به وجود آمده و پس از آن نیز بلافاصله کمرنگ خواهد شد و چه خوب است ما در ایران اعم از مردم و مسئولین تصمیمات راهبردی را به گونه‌ای اتخاذ کنیم که تا این حد متاثر از تصمیمات خارجی نباشد چونان که رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با هیئت دولت فرمودند: «نباید برنامه‌ریزی اقتصادی در کشور معطل لغو تحریم‌ها یا نتیجه انتخابات در فلان کشور بشود».