نگاهی عمیق‌تر به معضلی جدید در آموزش عالی کشور- بخش پایانی
اقتدارآفرینی در جذب دانشجویان متعهد و متخصص
گروه گزارش
نظام آموزشی کشور همواره مورد توجه امام خمینی (ره) بوده است و به دانشگاهیان به ویژه دانشجویان برای مقابله با توطئه‌ها و دسیسه‌های داخلی و خارجی هشدار داده‌اند، تأکیدات فراوانی بر حاکمیت و نفوذ فرهنگ اسلامی در دانشگاه‌ها دارد و نسبت به تربیت انسان الهی، خودباوری و خوداتکایی علمی و فرهنگی جهت تحقق استقلال موکداٌ توصیه‌های جدی نموده است.
امام خامنه‌ای هم در بیاناتی در دیدار با اعضای ستاد انقلاب فرهنگی
27/10/ 1362چنین فرمودند: «دانشگاه انصافا مسئله مهمی است...و ما به این اهمیت از بن دندان معتقدیم. اگر ما دانشگاه را امروز نداشته باشیم، پس فردا هیچ چیز نداریم و مجبوریم به طرف این و آن دست دراز کنیم؛ امروز برای گندم‌مان، برای آهن‌مان، برای ماشینآلاتمان به دیگران مراجعه میکنیم و گدایی میکنیم، فردا برای کسی که این آهنآلات را برای ما سرهم و سوار هم بکند، باید از دیگران گدایی بکنیم، یعنی سازندگی مملکت برای آینده، دیگر یک افسانه و یک سرابی بیش نخواهد بود. البته اینهایی که من مثال زدم، مسایل فنی و سازندگی‌های فنی است؛ سازندگی‌های معنوی و فرهنگ و معارف و این قبیل چیزها، دیگر بدتر. این است که دانشگاه را شوخی نباید گرفت.»
با این حال دانشگاه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و آموزش عالی امروز رکن اصلی و محوری در کشور ما محسوب می‌شود و باید به رشته‌های اختصاصی و مهم آن اهمیت دوچندان داد، از طرفی هم باید رشته‌هایی تعریف کرد که دارای بازار کار است و در جامعه امروز ضرورت اجتناب ناپذیر دارد.
امروز اهمیت آموزش عالی در کشورهای پیشرفته امری حیاتی و مهم است و هر نوع انحراف در امر دانشگاه‌ها می‌تواند به کل جامعه سرایت کند، چرا که دانشگاه‌ها رکن اصلی دانش و پیشرفت یک کشور محسوب می‌شوند.
انحراف دانشگاه‌ها
از ماموریت‌های تعریف شده
تغییر مسیر و انحراف دانشگاه‌ها از ماموریت‌های تعریف شده، نقطه دیگری است که کارشناسان و صاحب نظران برآن تاکید دارند.
دکتر ابوالفضل فراهانی تحلیلگر مسایل آموزش عالی و سرپرست اسبق دانشگاه پیام نور برای توضیح علل وضعیت کنونی دانشگاه‌ها بر آن انگشت گذاشته، می‌گوید: «دانشگاهی که قرار بود دانشگاه مهارتی و کارآفرین باشد، در مقطع کاردانی دانشجو بپذیرد و کارگر متخصص آچار به دست با اندوخته‌های علمی و دانشگاهی تحویل جامعه دهد، یکباره سر از دوره‌های نظری آن هم در مقطع ارشد درآورده است!»
وی در مصادیقی مشابه به دانشگاه‌هایی اشاره می‌کند که ماموریت اول آنها تولید دانش تعریف شده بود تا در زمینه گسترش مرزهای دانش حرکت کنند؛ دانشگاه‌هایی با قدمت بالاتر و برند شناخته شده‌تر که قرار بود هم سهم بالاتری از استعدادهای کنکور داشته باشند و هم برخورداری آنان از بودجه دولتی هم بیشتر باشد تا دانش آموختگان آنها هم تامین‌کننده نیاز تحقیقاتی پژوهشگاه‌ها و جامعه باشند، ولی متاسفانه با عدول از این برنامه و ماموریت قبلی خود مسیری را پیش روی خود قرار دادند که نه تنها نیاز تحقیقاتی کشور در بسیاری موارد بر آورده نشد بلکه دانش‌آموختگان آن جذب دانشگاه‌های خارج از کشور شدند و بعد از تکمیل تحصیلات خود درصد بالایی از آنان به کشور مراجعت نکردند.
دوره‌های شبانه
راهی برای کسب درآمد!
این روزها شاهدیم که دورهای شبانه دانشگاه‌ها رسما دایر است اما این دوره‌ها شبانه برگزار نمی‌شود و بعضا روزها کلاس‌های آن دایر می‌گردد! و این نشان می‌دهد که هدف گردانندگان اصلی آن کسب درآمد است تا گذراندن یک دوره تحصیلی آموزش عالی!
معاون آموزشی سابق دانشگاه پیام نور در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «دانشگاه‌ها دوره‌های مجازی و شبانه را به عنوان راهی برای کسب در آمد در برنامه توسعه خود قرار دادند که این هم به نوبه خود انحراف دانشگاه‌ها از ماموریت‌های تعریف شده است.»
فراهانی معتقد است: «این دوره‌ها هم فلسفه و ماهیت وجودی تعریف شده خود را در دنیای امروز دارند و هم مخاطب خود را، در حالی که دانشگاه‌های ما تنها به دلیل رفع تنگناهای مالی به این حوزه وارد شده‌اند، که این ورود شتابزده و ناشناخته هم به معرفی نامطلوب دانشگاه‌های مجازی منجر شده و هم به کیفیت دانشگاه‌های مرسوم لطمه زده است.»
وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به دانشگاهی اشاره دارد که فلسفه تاسیس و وظیفه اول و آخر آن تربیت استاد و مدرس بود و این سؤال را مطرح می‌کند که بررسی کنید و ببینید خروجی دانشگاه تربیت مدرس الان که پایان دهه نود هستیم چند درصد جذب هیئت علمی دانشگاه‌ها بوده است؟
این کارشناس حوزه آموزش عالی با بیان اینکه همه بخش‌های دولتی و غیردولتی در رسیدن به نقطه فعلی دارای نقش بوده‌اند، می‌گوید: «نگاه سیاسی بر هدایت آموزش عالی از مولفه‌های تاثیرگذار دیگر بوده است؛ برای مثال اواسط دهه هشتاد تمام تلاش این بود که داوطلبان تحصیل در دانشگاه‌ها از دانشگاه آزاد به دانشگاه پیام نور هدایت شوند و در حالی که دانشگاه پیام نور در آن زمان زیرساخت و آمادگی کافی را نداشت، ظرفیت دانشگاه در مدت کوتاهی به سه برابر افزایش یافت. در اوایل دهه نود اما ورق برگشت و در حالی که دانشگاه پیام نور با تحمل هزینه‌های بسیار سنگین زیر ساخت‌های این افزایش سه برابری و توسعه تحصیلات تکمیلی را فراهم نموده بود سیاست بر این محور قرار گرفت که داوطلب تحصیل از انتخاب دانشگاه پیام نور به انتخاب دانشگاه‌های غیر انتفاعی هدایت شود که این برنامه سیاسی که تاثیرگذار هم بود و منجر به کاهش ظرفیت 70 درصدی دانشگاه شد، اکنون هم ادامه دارد! »
راهکار تبدیل تهدید به فرصت
شکی در این نیست که وضعیت فعلی با تمام معایبش، می‌تواند فرصت جهش آموزش عالی و تصحیح بنیادین سیاستگذاری در این حوزه هم تلقی شود.
پیشنهاد اجرایی بسیاری از کارشناسان علوم اجتماعی برای حل بخشی از معضل صندلی‌های خالی، انجام اصلاحات قانونی و مقررات توسعه و تعدیل مراکز دانشگاهی و تاکید بر جذب دانشجوی خارجی به خصوص در دانشگاه پیام‌نور است.
یک کارشناس عضو هیئت علمی دانشگاه پیام‌نور به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «این دانشگاه آمادگی لازم را هم از جهت محتوای درسی و هم آموزش و سنجش از راه دور مبتنی بر رسانه فراهم کرده و با توجه به ظرفیت بسیار بالا و بی‌بدیل این دانشگاه برای فعالیت در این زمینه - به شرط بازنگری قوانین قدیمی جذب دانشجوی خارجی و تسهیل این موضوع- می‌تواند گامی موثر و ماندگار در برون رفت از مشکل مطرح شده را بردارد.»
سرپرست اسبق دانشگاه پیام نور نیز همزمان تاکید بر حرکت این دانشگاه به سمت پژوهش محوری را عملیاتی و قرین نتیجه نمی‌داند و مصداق انحراف از ماموریت اصلی این دانشگاه آموزش محور می‌داند. البته سخن در این زمینه هنوز بسیار است که این موضوع و ضرورت‌های اصلاحات قانونی و مقرراتی ضرورتی است که باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.
یک دانشگاه در طراز انقلاب اسلامی
تربیت نیروی متخصص، متعهد، انقلابی و دینی، مسئله‌محوری، اقتدارآفرینی برای کشور و نظام، ارتقای دیپلماسی فرهنگی، علمی، دینی و ایدئولوژیکی و کمک به راهبری نظام و حکومت پنج کارکرد اصلی دانشگاه‌های کشورمان تلقی می‌شود.
منشأ اصلی اقتدار یک کشور علم و فناوری است که دانشگاه‌ها باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشد، همچنین نگاه دانشگاه نباید فقط به درون محدود شود بلکه باید به حوزه‌های برون دانشگاهی و بین‌المللی نیز ورود کرده و در پیشرفت ابعادی یک جامعه پیشرو و پیشگام باشد.
خالدی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال با اشاره به توانایی و ظرفیت دانشگاه برای تحقق آرمان اسلامی- ایرانی می‌گوید: «دانشگاه متولی ترقی اسلامی- ایرانی است. اگر به دنبال بسترسازی تمدنی هستیم، این حرکت و بسترسازی باید از دانشگاه شروع شود؛ چراکه دانشگاه محل ثقل بدنه نخبگانی کشور است.»
خالدی در این باره در گفت‌وگویی می‌گوید: «موضوع تمدن‌سازی مقوله‌ای فراتر از مرزهای جغرافیایی است و تمدن‌سازی نیز با دیپلماسی محقق می‌شود و باز این دانشگاه است که می‌تواند بسترساز تمدن‌سازی باشد. نقش دانشگاه باید درکنار ساختار حکومتی کشور تعریف شود، همان‌طور مقام معظم رهبری تأکید بسیاری به نقش نخبگان و علمای دینی در جامعه دارند، باید نقش دانشگاهیان و علما نیز در مدیریت کلان کشور و راهبری جامعه دیده شود.»
وی ادامه می‌دهد: «به‌طور مثال بودجه‌ای که به پشتوانه ساعت‌ها کار در دانشگاه به مجلس ارائه می‌شود بودجه‌ای منطقی، عقلایی، علمی و فنی با توجه به ظرفیت‌های آشکار و پنهان کشور است که با کمترین خطا و لغزش تنظیم شده است. پشتوانه این امور دانشگاه است و نمی‌شود به کمک پژوهشکده وابسته به یک نهاد محقق شود.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال ادامه می‌دهد: «همه دانشگاه‌ها و به‌ویژه دانشگاه آزاد اسلامی باید در این مسیر حرکت کنند. ارتقای دیپلماسی کشور از کارکردهای بسیار مهم است که در بیانیه «گام دوم» انقلاب نیز به آن پرداخته شد. به‌طور مثال در ارتباط با نظام بورس، بانکداری و صادرات، تجارت، کشاورزی، اجتماعی و فرهنگی کشور به تولید دانش وعلم مرتبط نیازمندیم تا ماتریس‌های پیچیده کشور حل شود.»
خالدی با اشاره به لزوم ایجاد تغییرات در رویکردهای اساسی دانشگاه تصریح می‌کند: «با توجه به رویکرد جدید و رهنمودهای دکتر طهرانچی و دکتر ولایتی دانشگاه آزاد اسلامی به سمت مسئله‌محوری گام برداشته است. واحدهای دانشگاهی و دانشکده‌ها باید ضمن تئوریزه کردن رویکردهای جدید، به سمت عملیاتی کردن این گفتمان حرکت کنند و جهت‌گیری‌های خود را تبیین کنند.»
وی خاطرنشان می‌کند: «تحقق رویکرد جدید دانشگاه آزاد اسلامی، این دانشگاه را به بلوغ و نبوغ می‌رساند و دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک نقشه دقیق و عملیاتی از دانشگاه تراز انقلاب اسلامی معرفی خواهد شد. تحولات حوزه پژوهش و طراحی نظام موضوعات و برنامه پایش نیز گام اول این تحولات به‌شمار می‌رود.»
کارشناسی ارشد ۲۵ میلیون
و دکترا ۳۵ میلیون تومان!
یکی از معضلات این روزهای دانشگاه‌ها ترویج مدارک جعلی از سوی برخی افراد سودجو است که با این کار به سودهای کلانی دست پیدا کرده‌اند و البته برخی دیگر هم در دام قانون گرفتار شده‌اند.
چندی پیش فریدون جعفری دستیار ویژه وزیر علوم در امور حقوق شهروندی با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود از کشف بیش از ۳۰ هزار مدرک جعلی توسط وزارت علوم در سال ۹۸ در محدوده میدان انقلاب خبر داد!
اما قیمت این مدارک جعلی هم خود حکایت دیگری است و اولین سؤالی که در اذهان عمومی مطرح می‌کند این است معیار این قیمت‌گذاری‌ها چیست و چه کسی این قیمت‌ها را تعیین می‌کند؟
به عنوان مثال کارشناسی ارشد ۲۵ میلیون و دکترا ۳۵ میلیون تومان!؛ این قیمت‌هایی است که یک فروشنده مدارک دانشگاهی که اعتماد به نفس بالایی هم دارد برای فروش به اصطلاح قانونی مدرک اعلام می‌کند.
مدرکی که اگر بخواهی به صورت قانونی و تحصیل آن را کسب کنی، در دانشگاه آزاد شبانه، پردیس و غیردولتی حدود ۱۰۰ میلیونی برایت آب می‌خورد!