هدیه آقاپور
 دانش آموزان و دانشجویان با رفت و آمد به محیط‌های آموزشی و قرار گرفتن در شرایط‌های مختلف، این فرصت را پیدا می‌کنند تا استعداد‌های خود را شناخته و در مباحث پرورشی به بالندگی برسند اما مجازی شدن کلاس‌ها این فرصت تعامل حضوری، مواجه شدن با چالش‌های مختلف و آزمون و خطا را از آنها گرفته است.
با توجه به معایب و فوایدی که آموزش مجازی دارد این سؤال مطرح می‌شود که ادامه پیدا کردن شرایط اضطرار به اصلاح ماندگاری کرونا، سال تحصیلی پیش رو را در چه شرایطی قرار می‌دهد؟ آیا برگزاری کلاس‌ها به صورت حضوری با پروتکل‌های بهداشتی امکان پذیر است؟ یا ادامه پیدا کردن آموزش مجازی کارایی لازم را خواهد داشت؟
 بحث پرورشی و استعدادیابی در آموزش مجازی
هدف اصلی تحصیل دانش آموزان در مدرسه فقط یادگیری دروس نیست، بلکه هدف این است که دانش آموز  یا دانشجویان در محیطی به دور از خانواده ورود کرده تا روند آموزش برایشان به شیوه مناسب شکل بگیرد.
بزرگ‌ترین چالشی که آموزش آنلاین با آن رو‌به‌رو است، ارتباط رو در رو و بحث‌های حضوری میان دانشجویان است که در کلاس‌های دانشگاهی به راحتی فراهم می‌شود و منجر به رشد فکری دانشجویان شده و آنها در این فضا بسیاری از مباحث تربیتی و اجتماعی را یاد می‌گیرند که یکی از آنها مواجه شدن با نظرات مخالف و چگونگی برخورد با آن در یک فضای مبتنی بر احترام متقابل است که به اصلاح دانشجو و دانش‌آموز را جامعه‌پذیر می‌کند.
یکی از بزرگ‌ترین معایب آنلاین درس خواندن کمبود ارتباط اجتماعی است. این به خصوص برای دانش‌آموزان نوجوان و جوان که باید دوست‌های جدید پیدا کنند صدق می‌کند. درس و دانشگاه برای شغل و آینده مهم هستند، اما فراموش نکنیم که ممکن است در دانشگاه دوستانی پیدا کنیم که تا پایان عمر برایمان باقی بمانند ، بدون شک انسان از تنهایی‌گریزان است و حضور در این فضاها به ویژه برای خانواده‌های کم جمعیت می‌تواند تا حدودی خلاهای موجود را پر کند.
در‌ دنیای پیچیده امروز هیچ کس بی‌نیاز از تعلیم و تربیت نیست، امروز فعالیت در مدرسه و آموختن، خود بخش عظیمی از‌ زندگی‌ انسان‌‌هاست، دیگر نمی‌توان با طرز تلقی گذشته به شاگرد‌ و تربیت او نگریست.
اگر معلمان با اصول و مبانی و هدف‌های تعلیم و تربیت، ویژگی‌های دانش آموزان و نیازهای آن‌‌ها‌ و روش‌‌ها و فنون تدریس آشنایی نداشته باشند، هرگز قادر نیستند به عنوان‌ سازندگان‌ جامعه ایفای نقش کنند، حال تصور کنید با مجازی شدن کاملا نقش تربیتی معلم و استاد صفر می‌شود و صرفا وقت آموزش صرف ارائه مطالب کتاب یا نسخه‌های از قبل آماده شده است.
در سیستم‌های آموزشی، افراد زیادی مشغول به کارند و فعالیت‌‌های‌ آن‌‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم در تربیت دانش‌آموزان و یا دانشجویان مؤثر است اما‌ در‌ این میان، نقش معلمان و اساتید و دانشگاه‌ها از دیگر افراد بسیار برجسته‌‌تر‌ می‌ نماید، چنان‌که بیشتر اوقات را دانش آموزان در مدرسه و دانشجویان در دانشگاه زیر نظر‌ آن‌‌ها‌ سپری می‌کنند و عوامل دیگر هم فراهم آورنده زمینه برای فعالیت معلم‌‌ها‌ و اساتید می‌باشند از این رو بسیاری از دانش‌آموختگان نظام آموزشی سنتی و جدید شکل‌گیری‌ شخصیت‌ خود را مرهون معلمان خود می‌دانند.
 یکی از نویسندگان که عمری‌ را‌ به معلمی گذرانده می‌نویسد: « یکی از‌ تحصیل‌ کرده‌‌هایی که تحصیلات عالی و دکترای خود را‌ در‌ کشور آلمان به پایان رسانیده بود چندین بار اقرار و اعتراف کرد که همه‌ عقاید‌ دینی او مدیون ارتباط با‌ معلم‌ خود بوده‌ است‌. زیرا‌ آنچه در فرایند تعلیم و تربیت به‌ متعلم‌ انتقال می‌یابد تنها معلومات و مهارت‌های معلم نیست بلکه تمام صفات‌، خلقیات‌، حالات نفسانی و رفتار ظاهری او نیز‌ به شاگردان منتقل می‌ شود‌.»
روح الله متفکر آزاد نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «زمزمه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه اگر شرایط به همین صورت پیش برود کلاس‌هایی به صورت آنلاین برگزار شود.»
وی ادامه می‌دهد: «مجازی شدن کلاس‌ها کیفیت آموزشی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، متاسفانه با وجود اینکه همکاران ما در آموزش و پرورش زحمت می‌کشند تا این نقیصه را جبران کنند اما کیفیت آموزشی آن طور که باید نیست و اکنون بار آموزشی بر روی دوش خانواده‌ها افتاده است و این برایشان بسیار سخت است چرا که ممکن است شاغل باشند و یا تعداد فرزندانشان از یک نفر بیشتر باشد.»
این نماینده مجلس یازدهم تصریح می‌کند: «علاوه بر اینکه ممکن است خانواده‌ها از فضای آموزشی مدرسه عقب بمانند ما بحث پرورشی و استعدادی را داریم که خیلی از آنها در فضای حضوری محقق می‌شود که داریم آن را از دست می‌دهیم، بنابراین چه بخواهیم چه نخواهیم با کاهش کیفیت آموزشی و افت تحصیلی مواجه هستیم.»
متفکر آزاد اضافه می‌کند: «اینکه راه حل چیست را باید برایش تدبیر کنیم از جمله اینکه چگونه کلاس‌ها را ایمن سازی کنیم و با همفکری وزارت بهداشت و آموزش پروتکل‌های بهداشتی‌ای تعیین شود که بازگشایی مدارس انجام پذیرد.»
وی خاطرنشان می‌کند: «باید تلاش کنیم دامنه تاثیرپذیری کیفیت آموزشی را بهتر کنیم و این امر نیازمند این است روی سامانه‌ها کار شود و کار کارشناسی صورت بگیرد که ما هم آن را در مجلس از آموزش و پرورش مطالبه خواهیم کرد.»
وضعیت تحصیلی دیگر کشورها در زمان شیوع کرونا
بسیاری از دانشکده‌ها، دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی در دنیا تعطیل شدند و فعالیت‌های آموزشی و اداری خود را به صورت آنلاین دنبال می‌کنند.
به طور مثال با شیوع ویروس کرونا دانشگاه هاروارد در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که تمامی کلاس‌های دانشگاهی و مدارس خود را تا اطلاع ثانوی به‌صورت مجازی برگزار خواهد کرد و از دانشجویان خواست تا در طول ترم بهار و بعد از آن نیز به محیط دانشگاه مراجعه نکنند. این دانشگاه اعلام کرد دانشجویان مهمان که نمی‌توانند محیط دانشگاه را ترک کنند در خوابگاه‌های خود از آموزش مجازی استفاده کنند.
یا در مثالی دیگر دانشگاه میشیگان، ایالت میشیگان آمریکا اطلاعیه‌ای را 7 آپریل منتشر و اعلام کرد تمامی کلاس‌های حضوری دو ترم تابستان (20 می‌تا 1 جولای و 6 جولای تا 14 آگوست) تعطیل بوده و به‌صورت آنلاین برگزار می‌شوند. در این تاریخ تمامی فعالیت‌های تفریحی، اردو‌ها و بازدید‌های علمی به‌غیر از فعالیت‌های مربوط به دانشجویان پزشکی، لغو خواهند شد.
همچنین دانشگاه آکسفورد، آکسفوردشایر انگلستان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که کلاس‌های خود را معلق کرده، اما فکر نمی‌کند که آموزش آنلاین موثر باشد و هر زمان که ممکن بود، تدریس و آموزش به شکل آنلاین دنبال می‌شوند. این دانشگاه احتمالاً ارزیابی‌های آنلاین را جایگزین امتحانات تابستانی خود خواهد کرد.  
حالا دیگر به جدیت می‌‌توان گفت جهان برای دوران پساکرونای خود باید برنامه‌ریزی مدونی داشته باشد.
تحقیقی جدید که توسط موسس «لندن اکونومیکز» برای کالج و دانشگاه لندن انجام شده، نشان می‌دهد دانشگاه‌های انگلیس به دلیل شیوع ویروس کرونا با کاهش درآمد 2.5 میلیارد پوندی در 21-2020 میلادی روبرو هستند.
دلیل این امر آن است که دانشجویان انگلیسی و بین‌المللی برنامه خود برای تحصیل در این کشور را تغییر داده یا رها کرده‌اند. تحلیل جدید نشان می‌دهد در انگلیس در نتیجه بحران ویروس کرونا بیش از 230 هزار دانشجو از تحصیلات عالیه در 2020 منصرف می‌شوند. بیش از نیمی از این عده، دانشجویان بین‌المللی هستند.
کاهش تعداد دانشجویان به معنای کاهش درآمد 1.51 میلیارد پوندی از سوی دانشجویان غیر اروپایی، 350 میلیون پوند از سوی دانشجویان اروپایی و 612 میلیون پوند از سوی دانشجویان انگلیسی است. این گزارش نشان می‌دهد برخی از مشهورترین دانشگاه‌های انگلیس به تقاضای تحصیل دانشجویان بین‌المللی وابسته هستند.
تکلیف سال تحصیلی جدید چه می‌شود؟
بنابر اظهارات مقامات رسمی وزارت بهداشت، در فصل پاییز سال ۱۳۹۹، کووید – ۱۹ مجدد اوج گرفته و همزمان شیوع «آنفلونزا» نیز به پیک خود می‌رسد.
 برخی کارشناسان و اپیدمیولوژیست‌ها نیز معتقد هستند موج دوم شیوع بیماری رخ خواهد داد ولی زمان و بزرگی آن به درستی قابل تعیین نیست، زیرا موضوع‌های «داینامیک» تحت تأثیر عوامل مختلف است.
به نظر می‌رسد بیماری‌هایی نظیر «کووید19» رفتاری فصلی داشته باشند. لذا انتظار می‌رود در فصل بعدی سرما، کشورمان این بیماری را مجدد تجربه کند. از این‌رو «معاونت پژوهش‌های اجتماعی ـ فرهنگی دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ» مرکز پژوهش‌های مجلس، در گزارش شماره ۲۷۰۱۷۰۱۵ خود چالش‌های نظام آموزش و پرورش را به همراه راهکارهای حل و رفع این چالش‌ها ارائه نموده است.
در این گزارش به‌رغم مشکلات و چالش‌های کرونایی که وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی جاری با آنها مواجه است با توجه به پیش‌بینی آغاز موج دوم در فصل سرما یا پاییز ۱۳۹۹، به بایسته‌های این وزارتخانه برای شروع سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با رویکرد حفظ سلامت دانش‌آموزان و کارکنان، ارتقای کیفیت فعالیت‌های آموزشی و تقویت آموزش‌های الکترونیکی و تلویزیونی اشاره شده است.  ارزشیابی و پایش یادگیری از دروس سال تحصیلی جاری (۱۳۹۹-۱۳۹۸ ) با توجه به تعطیلات پیش آمده در آغاز سال تحصیلی جدید و برنامه‌ریزی برای جبران عقب‌ماندگی‌های درسی یکی از نکات قابل توجه در زمینه آموزش در سال تحصیلی جدید است.
ضرورت ارزشیابی و پایش
مدارس از اواخر بهمن‌ماه ۱۳۹۸ به سبب شیوع ویروس کرونا و نیز قبل از آن به علت تعطیلات ناشی از آلودگی هوا، زمان آموزشی زیادی را از دست دادند. بنابراین ضروری است در هفته یا دو هفته آغازین سال جدید نسبت به ارزشیابی از دروس سال قبل و رفع‌اشکال احتمالی اقدام شود.
ارزشیابی و پایش از اصول اساسی در عرصه مدیریتی است که با توجه به مسائل به وجود آمده برای آموزش و پرورش ایران در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ از اهمیت دو چندانی برخوردار است.
مهدی اسماعیلی نماینده مردم میانه و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «در وضعیت آموزشی امروز دچار اضطراری هستیم که به خاطر سلامت دانش آموزان مجبور به برگزاری کلاس‌های آنلاین شدیم.»
 وی ادامه می‌دهد: «طبیعتا آموزش مجازی به هیچ عنوان نمی‌تواند جای آموزش حضوری را بگیرد و خود را به همان کیفیت حضوری برساند اما به ناچار برای اینکه مخاطره جانی نداشته باشیم کلاس‌ها را غیرحضوری برگزار کردیم.»
اسماعیلی تاکید می‌کند: «علاوه بر شرایط اضطراری و تصمیماتی که گرفته شد نیاز است تا با همتی بیشتر به فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای برگزاری کلاس‌های غیر حضوری بپردازیم از جمله روستاها و مناطقی که به اینترنت دسترسی ندارند.»
این نماینده مجلس یازدهم خاطرنشان می‌کند: «این سه ماه تابستان فرصت خوبی برای آماده کردن زیرساخت‌هاست تا سال تحصیلی جاری را اگر بنابر برگزاری غیرحضوری است با زیرساخت‌های لازم برگزاری کرده و به مناطق محروم نیز خدمات‌رسانی کنیم، البته که امیدواریم در مهرماه با کنترل این بیماری با فضای حقیقی آموزشی رو به رو
شویم.»
امیدواریم با رخت بستن این ویروس منحوس از کشور همه چیز به روال عادی خود بازگردد اما نباید فراموش کنیم حتی با برگزاری حقیقی کلاس‌ها باز هم نیاز داریم تا ظرفیت‌های آموزشی کشور را با استفاده از ابزارها و تکنولوژی‌های روز افزایش دهیم و از تلفیق آموزش حضوری و مجازی بار علمی دانش آموختگان و دانش‌آموزان را بالا ببریم.
 سال تحصیلی جاری نیازمند تصمیمات همه جانبه دولت و فراگیر بودن آن برای تمامی طبقات است تا با بهره‌گیری آموزش لازم در تمامی سطوح، دانشجویان و دانش‌آموزان بتوانند مقطع تحصیلی خود را به خوبی پشت سر بگذارند.