بررسی کیفیت نظام جدید و نظام قدیم، در تربیت نسل انقلابی
حذف و اضافه های کتب درسی حاصل نگاه کارشناسانه یا رد پای نفوذ؟
هدیه آقاپور
حذف و اضافه‌های عجیب کتب درسی و رویکردهای شبهه ناک آموزشی این روزها آن‌قدر چشمگیر و قابل تامل شده است که اگر از فاکتور رویش‌های جدید انقلابی گذر کنیم متوجه خواهیم شد خروجی‌های مدارس و دانشگاه ما در تراز انتظارات انقلابی و اسلامی علمی نیستند.
قطعا نظام آموزشی درست، باید بتواند عقل معاش و معاد را در کنار هم قرار دهد و دنیا و آخرت فرد و جامعه را شناخته، مدیریت کرده و انسان با فضیلت و جامعه فاضل تربیت کند.
آموزش و پرورش، رکن اصلی تربیت نیروی انقلابی
بر کسی پوشیده نیست دشمن مدت هاست به دنبال نفوذ در تربیت معلم و دانش‌آموزان انقلابی کشورمان است چراکه اگر تربیت معلم تحت نفوذ قرار بگیرد 20 سال بعد فرزندانی که زیر نظر این معلمان بزرگ می‌شوند ملتی را تشکیل داده که به واسطه آن زمینه‌های وادادگی و سقوط شکل می‌گیرد.
اگر کشوری بخواهد به عزت مادی، سعادت معنوی، سیطره سیاسی، پیشروی علمی، آبادانی زندگی دنیا و غیره برسد باید به آموزش و پرورش به عنوان یک کار بنیادی و مقدماتی بپردازد و همه این‌ها نیازمند نیروی انسانی است و نیروی انسانی در آموزش و پرورش تربیت می‌یابد.
آموزش و پرورش زیربنایی‌ترین زیرساخت یک جامعه و کشور است، سیستم آموزشی سازمانی است که نقش سازندگی در سازه‌های فکری عقیدتی سیاسی اجتماعی را ایفا می‌کند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی سیستم آموزش که وزارت آموزش و پرورش متولی آن است نقش عمده و ویژه‌ای را در حفظ ساخت و تداوم انقلاب، اندیشه‌ها، جهان بینی و آرمان‌ها را ایفا کرده و می‌کند.
ساختار جدید کتب درسی به همراه گزینش معلمین و تغییر ساختارها به سمت و سویی رفت تا انقلاب به بالندگی برسد اما اینکه این هدف تا چقدر محقق شده نیاز به بررسی دارد.
سیدمحمد حسینی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «مسلما خانواده‌ها نقش بی‌بدیلی در تربیت، جهت‌گیری فکری و شخصیتی فرزندان دارند.»
وی ادامه می‌دهد: «فرد از دوران طفولیت با خانواده همراه است و طبیعی است که بیشترین تاثیر روی شخصیت فرد را داشته باشد اما در رده دوم مدرسه و بعد جامعه تاثیرگذار هستند.»
حسینی می‌افزاید: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییراتی در کتاب‌های درسی به وجود آمد و در جذب معلمین دقت بسیاری شد و در تربیت معلم و شاگرد فرهیخته تلاش‌های بسیاری صورت گرفت اما متاسفانه به تدریج در مقاطعی یک نوع تسامحی ایجاد شد که دیدیم در گزینش معلمین و تدوین کتاب‌های درسی دقت لازم صورت نگرفت.»
وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح می‌کند: «انتظار بر این بود که محتواهای کتب درسی تراز نظام و انقلاب اسلامی باشد و نیروهای انقلابی تربیت کند اما پیگیری این هدف از سوی آموزش و پرورش ما با جدیت در حد انتظار، صورت نگرفت.»
وی تاکید می‌کند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی که نقش فرماندهی و قرارگاه تعلیم و تربیت و فرهنگ و هنر را بر عهده دارد در زمینه اجرایی ضعف‌هایی دارد حتی با وجود اسناد خوبی هم که تصویب کرده این اسناد از ضمانت اجرایی لازم برخوردار نیستند و نظارت کافی روی آن صورت نمی‌گیرد.»
حسینی با اشاره بر اینکه در زمینه آموزشی شاهد اعمال سلیقه و سیاسی شدن هستیم می‌گوید: «قطعا این اعمال سلیقه آسیب‌هایی را به وجود آورده است اما امیدواریم در گام دوم انقلاب نیروهای جوان و فعال و با انگیزه به راس کار بیایند و بتوانند تحول مورد نظر امام و رهبری را تحقق بخشند.»
آفت تغییرات پی‌در‌پی کتب درسی
کتاب‌های درسی هر ساله تغییرات کلی و جزئی بسیاری دارند که متناسب با توان و تخصص معلم‌ها نیست.
بر همین اساس تعداد زیادی از معلم‌ها در انتقال مسائل و فرآیند یاددهی دچار مشکل می‌شوند و راهی وجود ندارد جز اینکه با تغییرات کتب درسی دوره‌های مختلف در فصل تابستان برگزار شود اما با این وجود همچنان شاهد اعتراضات معلمین پیرامون تالیف کتاب‌ها و چالش انتقال مفاهیم هستیم.
جنگ نرم و آغاز پروژه نفوذ
دغدغه مسائل فرهنگی از دیرباز در بیانات مقام معظم رهبری موج می‌زند، از سال‌های قبل تعابیری چون «تهاجم فرهنگی»، «شبیخون فرهنگی» و «جنگ نرم» در بیانات رهبری مشاهده شد که نشان از عمق تیزبینی معظم‌له از شناخت درست جریانات و جبهه‌های فرهنگی دشمن در خارج از کشور داشت.
بر این اساس دشمن نتوانست با شبیخون فرهنگی آن طور که باید به نظام جمهوری اسلامی ضربه وارد کند، از بعد قوی‌تر دشمنی نرم استفاده کرد یعنی «پروژه نفوذ» را در دستور کار خود قرار داد، پروژه‌ای که به صورت نفوذ موردی و نفوذ شبکه‌ای و جریانی طراحی شد که مقام معظم رهبری در سال 94 طی دیدار با فرماندهان بسیج در سخنرانی خود به آن اشاره فرمودند.
بر همین اساس آموزش و پرورش به علت آموزش افراد بر اساس سازه‌های فکری، معنوی و اعتقادی از جمله مولفه‌هایی است که توسط نظریه پردازان فرهنگی دشمن مورد توجه قرار گرفته است و می‌توان گفت حوزه آموزش و پرورش تغییر ذائقه فرهنگی جامعه است.
حذف و اضافه‌های قابل تامل در کتب درسی!
اخیرا فهرستی از حذفیات کتاب درسی فارسی در فضای مجازی منتشر شد که دروسی مانند «غزل در این سرای بی‌کسی اثر هوشنگ ابتهاج»، «غزل جوانی، رهی معیری»، شعر «به کجا چنین شتابان شفیعی کدکنی»، داستان «موسی و شبان» و «رباعیات خیام» و... از کتب درسی حذف شده‌اند که البته پس از آن گفته شد که این خبر ناقص است و این حذفیات به قاعده‌ای بوده که جایگزین آن از آن شاعر در کتب دیگر یا همان پایه در نظر گرفته شده است!
شایان ذکر است کتاب‌های نظام قدیم در سال 74 وارد مدارس شد، کتاب ادبیات فارسی شامل دو کتاب پر محتوا و پر مایه ادبی بود و با متن‌هایی چون «داروگ» از نیمایوشیج «سووشون» از سیمین دانشور، شعر «باغ بی‌برگی» از «اخوان ثالث»، بخشی از سفرنامه ابن‌بطوطه و... ماندگار شد و به قول معلمین تدریس آن کتاب لذت‌بخش بود و دانش‌آموزان با آن ارتباط برقرار می‌کردند.
حسین طریقت کارشناس ادبیات در گفت‌وگو با تسنیم می‌گوید: در کتاب‌های نونگاشت فقط عنوان « ادبیات» از جلد کتاب‌ها حذف نشد، «ادبیات» نیز از متن‌های کتاب بار بست و رفت، در کتاب‌های نظام قدیم محتوای بیشتر متن‌ها اعتراضی و انتقادی بود مثلا سووشون سیمین دانشور که درون مایه آن ظلم‌ستیزی بود، داستان «حلاج» متنی انتقادی از تذکره الاولیا عطار، حسنک وزیر یکی از بهترین بخش‌های تاریخ بیهقی که پیام آن حذف نخبگان از جامعه است و شعر به کجا چنین شتابان شفیعی کدکنی که خمودگی و منفعل بودن را نکوهش می‌کرد، همگی حذف شدند.
جالب اینجاست که به جای این حذفیات متون و داستان‌هایی جایگزین شده‌اند که بسیار خنثی و بی‌اثرند. به طور مثال «میثاق دوستی» در کتاب فارسی یکی از مقاطع پیامی برای نسل امروز ندارد و صرفا چند نوجوان دور هم جمع شده‌اند و یک دورهمی و خوش گذرانی صرف است!
از سوی دیگر حذف نام شهید فهمیده از کتاب هدیه‌های آسمان پایه ششم خبری بود که مایه تعجب بسیاری از صاحب‌نظران تعلیم و تربیت شد.
گفتنی است در کتاب هدیه‌های آسمانی پایه ششم سال تحصیلی 95-96 درس «رهبران کوچک» حذف و به جای آن درس «سرزمین‌های همیشه سبز» جایگزین شد و توجیه آن این بود که در پایه سوم دبستان درباره افراد ایثارگر به طور کامل صحبت شده است.
اما حلقه حذف و اضافه‌های قابل تامل همچنان ادامه داشته، به طور مثال حذف کلمات «شهیدان»، «مهدی»، «انتظار» از درس سپیده‌دم کتاب فارسی یک پایه دهم دوره دوم متوسطه سال تحصیلی 97-96 سر و صدای زیادی در فضای مجازی و رسانه‌ها به راه انداخت.
توجیه این حذف نیز این بود که دبیران سراسر کشور عنوان کرده بودند پیچیدگی و ابهام تصاویر شاعرانه در انتقال مضمون و شبهات موجب دریافت‌های مختلف دبیران شده و انتقال نامناسب آن به دانش‌آموزان وجود دارد!
آغاز یک حرکت موذیانه در آموزش و پرورش
حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «درباره محتوای کتب درسی می‌توان گفت که کیفیت آرام آرام به سمتی حرکت می‌کند که مفاهیم اصیل حذف شود!»
وی ادامه می‌دهد: «به نظرم یک حرکت موذیانه‌ای در این میان درحال شکل‌گیری است، ما هرگز حذف درس شهید فهمیده را تصادف نمی‌دانیم، گزارش‌هایی به ما می‌رسد مبنی بر حذف مباحث مربوط به ایران و اسلام که این‌ها را تصادفی نمی‌دانیم!»
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می‌افزاید: «برخی از مفاهیمی که در کتب درسی وجود دارد کاملا همسو با فرهنگ غربی است و حتی برخی تصاویر و اشکالی که در کتاب‌های درسی آمده بهت‌آور بوده و ما نمی‌توانیم این‌ها را اتفاقی انگاریم و نشان می‌دهد باید با حساسیت بیشتری این بخش رصد شود.»
حجت‌الاسلام سلیمی تاکید می‌کند: «آقایان قول داده بودند که سند 2030 را اجرا کنند حتی آقای رئیس‌جمهور صراحتاً در تلویزیون اعلام کردند؛ که من از هرچیزی بگذرم از 2030 نمی‌گذرم! و این صحبت از خاطر مردم نمی‌رود و بعد هم دیدیم که به واسطه مواضع رهبری و مراجع عقب‌نشینی کردند اما سؤال اینجاست با وضعیت امروز واقعا عقب‌نشینی صورت گرفته است؟!»
وی اضافه می‌کند:«خروجی آموزشی و تربیتی امروز ما خروجی‌ای نیست که بتوانیم از آن دفاع کنیم، به لحاظ رویکردی و علمی ضعف‌هایی وجود دارد به ویژه رویکردها امروز بسیار شک‌برانگیز است و باعث شده نسلی که با این رویکرد و کتاب‌ها تربیت می‌شوند در تراز انقلاب و انتظاراتمان نباشد.»
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات با‌اشاره به بحث کیفی شدن نمرات و اثر آن بر فضای رقابتی یادآور می‌شود: «عده‌ای گفتند که دانش‌آموزان زمان امتحان استرس دارند به همین جهت فضای نمره‌دهی به حالت توصیفی تغییر پیدا کرد و همین امر باعث شد تا فضای رقابت از میان دانش‌آموزان از بین برود.»
حجت‌الاسلام سلیمی ادامه می‌دهد: «زمانی دانش‌آموزان ما برای چند صدم رقابت می‌کردند و همین منجر به تلاش مضاعف و تکاپوی آنان می‌شد اما سؤال اینجاست که آیا امروز چنین رقابتی وجود دارد؟ نمره‌دهی توصیفی رقابت را در بچه‌ها کشته و خروجی آن هم می‌بینیم دانش‌آموزانی که با این روش آموزش دیده‌اند نسبت به نظام قدیم ضعیف‌تر هستند.»
البته فراموش نکنیم در پروژه نفوذ علاوه‌بر تمرکز بر آموزش و پرورش کشورمان بازی‌های کامپیوتری، انیمیشن‌ها و فیلم‌های هالیوودی نقش یک کودکستان، مدرسه و دانشگاه را ایفا می‌کنند.
همچنین از شبهه پراکنی، تحریف دین، هویت‌زدایی، ایجاد انواع اعتیادهای مادی و مدپرستی، ایجاد یأس از خود به شکل بسته‌های فرهنگی در حال نفوذ و می‌توان از آن به عنوان بمب هسته‌ای در حوزه آموزش و پرورش یاد کرد که هرکدام پیچیدگی‌های خود را دارد و با هوشیاری می‌توان جلوی آن را گرفت و رویش‌های انقلابی را شکل داد همان‌طور که تاکنون در بحث رویش‌ها به لطف الهی شاهد آن بوده‌ایم.
به طور کلی نظام آموزشی جدید و نظام آموزشی قدیم هردو نقاط ضعف و قوتی دارند اما فضا و رویکردی که در نسل‌های پیشین مشاهده می‌کردیم پویا‌تر و معقول‌تر جلوه می‌نمود که می‌توان با کارشناسی و رصد دقیق‌تر و تجمیع تجربیات گذشته مسیر را برای تربیت نسل فرهیخته و انقلابی فراهم کرد.
می طلبد وزارت آموزش و پرورش که وظیفه خطیر آموزش جامعه برای تداوم انقلاب را برعهده دارد نظام آموزشی خود را مورد بازبینی قرار داده و با طرح ریزی برنامه‌ها و تالیف کتب علمی پر مایه اهداف و آرمان‌های انقلاب را بهتر از گذشته پیاده سازد.