رنگ خدا(پرسش و پاسخ)
پرسش:
چگونه می‌توان به تمام افکار و اعمال انسان رنگ خدایی داد و افکار وسوسه‌انگیز شیطانی را که منجر به شرک، ریا، خودنمایی، تظاهر... می‌شود، از خود دور نمود؟
پاسخ:
اخلاص اساس عبادت و حقیقت آن می‌باشد. اخلاص روح عبودیت و بندگی است. عبادت جز با اخلاص مفهومی ندارد. به تعبیر امام صادق(ع): « نیت برتر از عمل است. آگاه باشید که نیت، حقیقت عمل است.» (اصول کافی، ج 2، ص 16)
اخلاص پاک کردن نیت از شرک و ریا است. در روایات آمده: چون اخلاص امری قلبی و وجدانی است، نمی‌توان آن را با ظاهر زیبا و حجم کار ارزیابی کرد پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: خداوند متعال به اموال و صورت‌های شما نگاه نمی‌کند، بلکه به قلوب و اعمال شما نگاه می‌کند.» (میزان‌الحکمه، ج 3، ص 2601)
اگر انسان بخواهد به مرحله‌ای از خلوص برسد که کارهای او برای خدا باشد، بسیار دشوار می‌باشد. هر کس نمی‌تواند به راستی چنین ادّعایی نماید. البته نباید انسان مایوس شود. باید تمرین کرد، چرا که خودسازی و ریاضت نفسانی همانند ورزش جسمانی است. همان طور که در تربیت بدن، باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت تا به مرحله قهرمانی رسید، در تهذیب روح نیز باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت. آنان که به مراحلی از کمال رسیده‌اند، بدون زحمت و رنج بدین مقام نایل نشده‌اند، بلکه سال‌ها زحمت کشیده و با هوای نفس مبارزه کرده و کوشیده‌اند نیّت خود را خالص کنند و برای جلب رضایت پروردگار وظایف خویش را انجام دهند.
انسان باید همیشه از خدا بخواهد که به او توفیق دهد تا پایان کار خلوص خود را حفظ کند، چرا که گاهی در میان راه به موانعی برخورد می‌کند که ادامه راه بسیار دشوار است.
در منابع روایی ما، نشانه‌ها و اسبابی برای به دست آوردن اخلاص ذکر شده که به بعضی اشاره می‌نماییم، تا با شناخت و معیار قرار دادن آنها، متوجه شوید که کار با اخلاص، چگونه است.
1- پیامبر گرامی(ص) فرمود: «علامت انسان مخلص چهار چیز است: دلش پاک، اعضا و جوارحش سالم، خیرش مبذول و شرّش مامون است (یعنی مردم از خیرش بهره‌مند و از شرّش در امانند)». (تحف‌العقول، ص 16)
2- علی(ع) فرمود: «کسی که نهان و آشکار و کردار و گفتارش یکسان باشد، عبادتش را خالص کرده است».( نهج‌البلاغه، نامه 26)
3- نیز فرمود: «کمال اخلاص اجتناب از گناهان است». (بحارالانوار، ج 74، ص 213)
4- در روایت دیگری آن حضرت فرمود: «عبادت خالص آن است که انسان به کسی جز خدا امیدی نداشته باشد. جز گناهش از چیزی بیمناک نباشد».(همان، ص 229)
5- امام صادق(ع) فرمود: «عمل خالص آن است که نخواهی کسی جز خدا تو را برای انجام آن ستایش کند».( اصول کافی، ج 2، ص16)
6- همچنین آن حضرت فرمود: «هیچ بنده‌ای به حقیقت اخلاص نمی‌رسد. مگر آنکه دوست نداشته باشد مردم او را برای کارهایی که برای خدا انجام دهد، ستایش کنند». (مشکوهًْ الانوار، ص 11)
7- در روایت آمده: «سر آغاز اخلاص نا امیدی از غیر الله است». (فهرست موضوعی غررالحکم، ص 430) از این روایات معلوم می‌شود که اصل عبادت اخلاص است. سایر اعمال در سایه اخلاص، عنوان عبادت پیدا می‌کند و کامل می‌شود. به علاوه اسلام به کیفت عمل بیش‌تر اهمیّت می‌دهد تا به کمیّت آن. زیاد بودن عمل موجب تقرّب نمی‌شود، بلکه خلوص نیّت مهم است. اگر می‌خواهی به مرحله‌ای برسی که بدانی کارهای شما با اخلاص بوده یا خیر؟ باید مدّتی در رفتار و حرکات و سکنات خود دقّت کنی. خفایای قلب خود را تفتیش نموده و از آن حساب شدیدی بکشی، همانند اینکه انسان از شریک خود حساب می‌کشد. حتی اگر دیدی واجبات خود را در ظاهر و علنی نمی‌توانید خالص کنید، آن را در خفا انجام دهید. اگر چه کمتر اتفاق می‌افتد که در واجبات ریا شود، بلکه بیش‌تر درخصوصیات و مستحبات ریا اتفاق می‌افتد. باید با جدیّت کامل قلب خویش را از لوث شرک و ریا پاک کرد تا ان شاءالله کارها با اخلاص انجام شود.
اگر نیّتی جز رضای خدا نداشتید، و کار شما از ریا و خودنمایی خالص بود و طمعی از حیث دنیا و یا ترس از کسی جز خدا در کار شما دخیل نبود، بدانید که عمل شما مخلصانه انجام گرفته، گرچه ممکن است گاهی انسان، کاری را به قصد ثواب، یا کسب بهشت الهی و حتی بر آورده شدن حاجتی، انجام دهد، که منافاتی با اخلاص ندارد. سخن را با این روایت شریف به پایان می‌بریم که: «آرزوهایت را کم کن تا اعمالت خالص شود».(همان، ص 91).
احساس گناه یا ریا، از وساوس شیطانی است تا شما را از انجام امور خیر باز دارد و از نعمت الهی محروم سازد. گناه و یا ریا علائم و ویژگی‌هایی دارد که در روایات معصومان، ذکر شده و با اطلاع از آن می‌توان فهمید که واقعاً گناهی انجام شده یا نه، یا ریا و خودنمایی صورت گرفته یا نه. امام صادق(ع) از امیرالمؤمنین(ع) نقل کرد:
«برای ریا کار سه نشانه است:
وقتی مردم را ببیند، شاد می‌شود (از روی رغبت کارش را انجام می‌دهد). وقتی تنها است، بی‌حال می‌گردد.
دوست دارد در تمامی امورش او را مدح و ستایش کنند. (اصول کافی، ج 2، ص 295)
با این سه علامت ریا مشخص می‌شود و یا گناه معلوم است. گناه عملی است که برخلاف دستور خدا باشد، مثل دروغ و غیبت و فحش و دزدی و تهمت و ترک واجبات. به تعبیر قرآن هر کس خودش را خوب می‌شناسد و از انگیزه و نیّت خود آگاه است، بنابراین کافی است به خودتان مراجعه کنید و ببیند انگیزه شما در انجام یا ترک عملی خدا است یا مردم. اگر خدا باشد، ریا نیست. بنابراین به پندارهای واهی و وساوس شیطانی توجه نکنید.