به بهانه هفتمین سالگرد تاسیس آیفیلم
استراتژیک بودن در قامت یک شبکه فیلم و سریال
شیدا اسلامی
نظرسنجی‌های معتبر ، بارها بر محبوبیت شبکه آیفیلم در محدوده داخل مرزهای ایران صحه گذاشته‌اند؛ از مقام اولی آیفیلم در میان شبکه‌های نسل جدید تلویزیون که از طریق دستگاه‌های گیرنده دیجیتال قابل دریافتند تا نظرسنجی‌های اخیری که بر اساس آنها، در همین مقیاس، تنها شبکه نسیم بر آیفیلم پیشی گرفته است که با وجود برنامه‌هایی چون خندوانه و دورهمی، امری طبیعی و قابل انتظار است، اما این اطمینان را هم می‌دهد که مزیت‌های آیفیلم همچنان پابرجا بوده و قوت خود را حفظ کرده‌اند.
آیفیلم؛ یک سال بعد از آنکه کانال عربی (تاسیس شده در 18 شهریور سال 89 ) با هدف جذب مخاطب عرب زبان شروع به کار کرد، کانال فارسی خود را نیز در سال 1390 روی آنتن برد. امتیاز زبان فارسی و بستر فنی فراهم شده برای پخش آن در داخل کشور، مخاطبان داخلی را هم در زمره بینندگان این شبکه قرار‌داد. در واقع؛ هدف اصلی، استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود و مقابله با تاثیر شبکه‌های ماهواره‌ای بر بینندگان فارسی زبان خارج از کشور و تبلیغ داشته‌های فرهنگی ایرانی بر این بخش از مخاطبان
رسانه ملی بود.
آیفیلم نه تنها در داخل کشور و یا در میان ایرانیان خارج از کشور، که در میدان رقابت با شبکه‌های تخصصی فیلم و سریال مشابه خارجی که سریال پخش می‌کنند، تا حد زیادی موفق بوده است.
نمی‌توان کتمان کرد که کثرت سریال‌هایی با مضامین خیانت و روابط نامشروع و ... اگر چه ضریب نفوذ شبکه‌های پخش‌کننده چنین آثاری را در کنار جذابیت‌های کاذب دیگری چون موسیقی و خشونت و ... در حد قابل ملاحظه‌ای گسترش داده و حفظ می‌کند اما در همان جوامعی که مهد بروز و ظهور چنین رسانه‌هایی هستند هم این نگاه وجود دارد که حریم خانواده و فرزندپروری با حضور نامحرم چنین شبکه‌هایی با خلل و آسیب
مواجه می‌شود.
در همین اجتماعات، بسیاری از بینندگان مسلمان و غیرمسلمان هم هستند که شاید مدت‌ها منتظر حضور و اعلام هویت شبکه‌هایی چون آیفیلم بوده‌اند؛ شبکه‌ای که آثاری مهذب و پاک به مخاطبانش عرضه می‌کند.
آیفیلم از زاویه نگاهی دیگر؛ فرهنگ، آداب و سنن ایران را نمایش می‌دهد. این اتفاق را وقتی کنار سیاهنمایی‌های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی شبکه‌های غربی از سیمای ایران در وجوه گوناگون فرهنگی و سیاسی و ... و حتی جنبه‌های بسط مدرنیته و تکنولوژی و پیشرفت‌های علمی و اقتصادی و .... بگذاریم، به اهمیت چنین شبکه‌ای وقوف بیشتری می‌توان یافت.
واقعیت این است که ایران اسلامی، چند دهه است که محل کنجکاوی و‌اشتیاق جهانیان برای کسب اطلاعات در‌باره واقعیت‌هایش است. ایران نه تنها در این چند دهه از حیث سیاسی و امنیتی و تاثیر بر تحولات منطقه و معادلات قدرت در سطح بین‌المللی به یک قطب توجه و تمرکز مهم رسانه‌ها و کاربران رسانه‌های سنتی و نوین دنیا تبدیل شده است، که علاوه بر آن، به عنوان کشوری از حوزه تمدنی مشرق زمین و جادوی ادبیات و داستان‌های شگفت‌انگیز و مسحورکننده آن از اعماق تاریخ تاکنون هم، جذابیت‌های بی‌شماری برای مردم کشورهای دیگر دارد. آیفیلم پنجره‌ای گشود بر همه این جذابیت‌ها و زیبایی‌های خیره‌کننده از طبیعت تا ادبیات تا تاریخ و تا زندگی معاصر مردم این سرزمین و انتخاب دو زبان عربی و انگلیسی به عنوان دارنده بیشترین - یا از جمله بیشترین- سخنوران در جمعیت کره زمین، بر قوام و استواری این تاثیر افزوده است.
از جانب دیگر؛ آیفیلم نمایشگر سریال‌هایی با مضامینی متفاوت از رویه معمول شبکه‌های نظیر خود است. پخش آثار داستانی مبتنی بر مضمون‌های بلند اخلاقی و متکی بر عمیق‌ترین عواطف انسانی و متمرکز بر زیباترین وجوه کمال و کرامت انسانی (گوهری که در انبوه سریالهای آکنده از رذیلت‌های اخلاقی غرب و اذناب آن گم شده است)، از برجسته‌ترین عوامل توفیق این شبکه به شمار می‌روند.
آرایش هوشمندانه جدول پخش سه کانال فارسی و عربی و انگلیسی این شبکه از دیگر نکات شاخص قوت آیفیلم به شمار میرود. تلفیقی از سریالهای خاطره‌انگیز سال‌های دور تلویزیون و جدیدترین سریالهای پخش شده، همچنین ساختاربندی ترکیب جدول پخش از سریالهای تاریخی و طنز و ....حتی بخش ویژه قشر سنی نوجوان و ... در کنار ابتکار اختصاص ساعت 21 (به وقت تهران برای کانال فارسی و مشابه آن در دو کانال دیگر) به پخش دوساعته سریال(هر دو قسمت سریال در یک شب) که با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده و به دلیل امکان تماشای بخشهای بیشتری از یک سریال در هر شب و ..... باعث شده تا این شبکه در میان انتخاب‌های اول مخاطبان خود قرار گیرد. دوبله حرفه‌ای و با بهره‌گیری از صداپیشگان مجرب و متبحر نیز بر این جذابیت و برتری‌یابی اضافه کرده است.
تنها مروری بر یک نظرسنجی انجام شده در سال 2012 توسط مرکز پژوهش‌های عراق، شاهدی معتبر بر این مدعا است.
مرکز پژوهش‌های عراق پیرو این پژوهش اعلام کرد که شبکه تلویزیونی آیفیلم جزو پربیننده‌ترین شبکه‌های ماهواره‌ای در این کشور است. در بصره، نجف، ذی‌قار، بغداد و کرکوک، چهارهزار و 350نفر مورد پرسش قرار گرفتند و عراقی‌ها در این نظرسنجی اعلام کرده بودند که تمایل بیشتری برای تماشای سریالهای تاریخی و دینی آی فیلم دارند . علاقه‌مندی بیش از 70 درصد از پاسخگویان به این دسته از آثار نمایشی ایرانی ابراز شده بود. سهم فیلم‌ها و سریالهای اجتماعی 3/10درصد و فیلم‌های پلیسی 1/8 درصد بوده است.
8/64 درصد از خانواده‌های عراقی نسبت به برنامه‌های این شبکه اظهار رضایت کرده و حدود 69 درصد از آنان آیفیلم را جزو شبکه‌های مورد علاقه خود و در صدر شبکه‌های ماهواره‌ای عربی و خارجی دانسته بودند.
این نظرسنجی مقارن با مطلبی که مقاله‌نویس پایگاه خبری «القاهره» با عنوان «سریالهای ایرانی و ترکی؛ مبارزه در خانه‌های مصری» نوشت، صورت گرفته بود.
بنا به آنچه این پایگاه اینترنتی منتشر ساخت؛ ساعت هفت عصر خانه‌های مصر به دو گروه تقسیم می‌شود گروهی به داخل اتاق نشیمن می‌روند و منتظر سریال ترکی «عشق ممنوع» هستند و گروه دوم به سالن خانه رفته‌اند و منتظر یکی از سریالهای ایرانی شبکه «آیفیلم» هستند.
نویسنده این مقاله با‌اشاره به اینکه لهجه‌شامی لهجه غالب سریالهای آی فیلم نیز هست از آثار اجتماعی آن و استقبال از سریالهای آن در مصر خبر داده و نوشته بود: اولین سریال «یوسف پیامبر» بود که بعد از اینکه ایران دید بینندگان بسیاری دارد، به فکر «آیفیلم» افتاد.
وی با‌اشاره به اینکه سریال «نور» ترکیه به عرصه گردشگری این کشور کمک کرد و سریال «یوسف پیامبر» به عرصه‌های سیاسی ایران کمک کرد، ادامه داده بود: ایرانی‌ها با این موفقیت تلاش کردند تمدن خود را به مردم عرب زبان در خلیج‌فارس و کشورهای عربی و حتی اروپایی ارائه دهند.
نویسنده پایگاه خبری القاهره با بیان اینکه فیلم‌های متنوع کمدی، اجتماعی، اکشن و تاریخی در شبکه «آیفیلم» به نمایش درمی‌آید، تاکید کرده بود: اگر مسئله اختلاف شیعه و سنی را کنار بگذاریم و به بعد اخلاقی که شعار این شبکه است و خود را شبکه «خانواده» می‌خواند، نگاه کنیم؛ می‌توانیم بگوییم می‌توان سریالهای آن را بدون نگرانی و خجالت نگاه کرد، اما برعکس؛ سریالهای ترکی تا اقدامات غیراخلاقی پیش رفته است.
روند نفوذ صعودی سریالهای ایرانی که بویژه از طریق شبکه آیفیلم عملیاتی شد، تهیه‌کنندگان عرب را نیز نگران کرد. در همان اوان روزنامه السیاسه به نقل از صفوت غطاس تهیه‌کننده عرب که کار خود را در معرض تهدید می‌دید، نوشت: سریالهای ترکی و ایرانی خطر بزرگی برای سریالهای مصری و سوری است ... در این اوضاع ایران و بیش از آن ترکیه با سرعت بسیاری به دنبال پر کردن بازارهای کشورهای عربی هستند.
گزارشگر روزنامه السیاسه کویت در ادامه مطلب خود به تلاش‌های اعراب برای پاسخ دادن به موج سریالهای ایرانی و ترکی و ساخته شدن سریالهای اجتماعی به تقلید از سریالهای ایرانی و ترکی خبر داده بود.
شاید بی‌راه نباشد اگر بگوییم سریال‌سازی عربی و محصولاتی که در سال‌های اخیر و بخصوص پس از قد علم کردن آیفیلم شاهد بوده‌ایم، بی‌ارتباط با این قبیل نگرانی‌ها و تهدیدانگاری‌ها از جانب ایران نبوده است زیرا در ادامه این حرکت و رشد روزافزون شمار بینندگان آیفیلم در کشورهای عربی، برخی از سیاستمداران و تهیه‌کنندگان عربی که از افزایش مخاطبان سریالهای ایرانی احساس خطر کرده بودند، دست به حربه کهنه جنگ مذهبی علیه سریالهای ایرانی زدند و با توجه به روی کار آمدن نسبی برخی جریان‌های سلفی و به‌ویژه دردسرهایی که این گروه‌ها برای سریالهای ایرانی چون «اصحاب کهف» و «امام علی(ع)» و «مریم مقدس» و «یوسف پیامبر» ایجاد کردند، شبکه‌های عربی ترجیح دادند کمتر به سوی سریالهای ایرانی بروند و در همین راستا؛ شاید تولید سریال‌هایی مثل «الفاروق» و... در جهان عرب (که با پخش سریال «معاویه، حسن و حسین» تقریبا همزمان با افتتاح آیفیلم در حال شدت‌گیری بود) بی‌ربط با جبهه‌گستری علیه سریالهای موفق دینی – تاریخی ایرانی و آیفیلم و محصولات روی آنتن آن نبوده باشد. این موضوع را نویسنده «القاهره» هم تأیید کرده بود؛ آنجا که به تاثیرگذاری سریال‌هایی چون «یوسف پیامبر» در پهنه‌های وسیعی از جهان عرب صحه گذاشته بود.
تکه‌های این پازل را که کنار هم بگذاریم، نقش استراتژیک آیفیلم به عنوان سفیر فرهنگی قدرتمند ایران در ورای مرزهای جغرافیایی آن روشنتر می‌شود. آیفیلم نه تنها انحصار فرهنگی غرب و شبکه‌های فیلم و سریال و جریان تولید و پخش سریالهای غربی و ترکی و عربی و .. را شکست، که زنگ خطر را برای متولیان فرهنگ و سیاست در کشورهای تابع جریان سلطه قدرت‌های بزرگ نیز به صدا درآورد.
حالا با گذشت هفت سال از افتتاح شبکه آیفیلم عربی که با کانال‌های فارسی(1390) و انگلیسی(1391) پربیننده‌تر شد، می‌توان به مخاطبان عرب این شبکه از کشورهای بحرین، عراق، مصر، فلسطین، امارات، مراکش، کویت، الجزایر، عربستان و حتی کشورهای اروپایی مثل انگلستان و فرانسه و ...، همچنین بینندگان کانال انگلیسی آنکه گستره‌ای بسیار وسیع از جهان را در خود دارد، به خاطر بهره‌مندی از برآیند آنتن این شبکه در سال جدید فعالیت آن تبریک گفت.