* کریم مقدس‌نیا
فاطمه(س) براساس آموزه‌های قرآنی، جزو اهل بیت پیامبر(ص) است که دارای عصمت بوده و از سوی خداوند تبارک و تعالی از هرگونه پلیدی پاک شده است. جایگاه و منزلت فاطمه در آیات قرآن و روایات نبوی(ص) بسیار بلند و بی‌نظیر است. طوری که ایشان را از بقیه زمان متمایز می‌گرداند. در مطلب حاضر گوشه‌ای از مقامات و فضایل حضرت زهرا(س) بیان شده است.
***
فاطمه(س) در آیات و روایات
فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص)، همسر امام علی(ع) و محبوب‌ترین مردم نزد رسول خدا(ص) و پاره تن و جگرگوشه و همه هویت نفسانی آن حضرت است.
فاطمه(س) کسی است که طبق فرمایش رسول خدا(ص) رضایت خدا در رضایت فاطمه(س) و غضب خدا در غضب فاطمه(س) است. (اسدالغابه، ج7، ص 216 و 219؛ الاصابه، ج 8، ص 266-262)
مفسران براساس روایات نبوی(ص)، آیات بسیاری را درباره مقام آن حضرت دانسته‌اند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. ذی‌القربی: حضرت فاطمه(س) در آیات قرآن به عنوان ذی‌القربی معرفی شده است. از همین رو پیامبر(ص) پس از نزول آیه «و آت ذی‌القربی حقه...» (اسراء، آیه 26) فاطمه(س) را فراخواند و فدک را به وی بخشید (مجمع‌البیان، ج 6-5، ص 634؛ الدر المنثور، ج 5، ص 273) تا این گونه به فرمان الهی جامه عمل پوشانیده و حقوق ذی‌القربی را از نظر مادی و مالی ادا کرده باشد. براساس روایات منقول از شیعه و اهل سنت، آنگاه که خداوند فدک را برای پیامبر(ص) فتح کرد، آیه مزبور نازل شد. رسول خدا(ص) ندانست مقصود از «و آت ذالقربی حقه» چه کسانی‌اند. آنگاه  خداوند به او وحی کرد که فدک را به فاطمه(س) بدهد. (الکافی، ج 1، ص 543، ح 5؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 154، ح 158؛ الدر المنثور، ج 5، ص 274-273؛ ینابیع الموده، ج 1، ص 138 و 359-358) به هر حال، شکی نیست که براساس روایات شیعه و اهل سنت، مقصود از «القربی» در آیه 26 سوره اسراء. 38 سوره روم، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) است. (البرهان، ج 4، ص 823، ح 23؛ ینابیع الموده، ج 1، ص 315 و ج 2، ص 120؛ شواهد التنزیل، ج 2، ص 197-189؛ المیزان، ج 19، ص 203)
2. مودت ذی‌القربی: پیامبران(ع) چیزی را به عنوان مزد رسالت درخواست نکردند؛ اما پیامبر(ص) مأمور می‌شود تا مزدی را به عنوان مزد رسالت بخواهد. مزد رسالتی که از سوی خداوند مطرح می‌شود، مودت ذی‌القربی است که مصداق بارز و آشکار آن، حضرت فاطمه(س) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) یعنی همسر و فرزندانش هستند. (شوری، آیه 23) البته براساس آیه 47 سوره سباء فواید این مزد رسالت به خود  مردم می‌رسد؛ زیرا این مودت باید همراه با اطاعتی باشد که مردمان را در صراط مستقیم به سوی خدا و بهشت می‌برد و زمینه شفاعت و توسل را فراهم می‌آورد؛ وگرنه پیامبر(ص) مزد حقیقی و واقعی خودش را از خداوند می‌گیرد.
3. نساء النبی: واژه نساء به معنای جنس مؤنث است که شامل همسر و دختران شخص می‌شود. با آنکه پیامبر(ص) در زمان نزول آیه مباهله دارای همسرانی بود، ولی تنها فاطمه(س) را برای مباهله می‌برد. همه مفسران بر این نکته تأکید دارند که مصداق عینی و مقصود از «نسائنا» در آیه 61 سوره آل عمران فاطمه(س) است؛ چرا که براساس روایات بسیاری که فریقین نقل کرده‌اند، پیامبر(ص) برای مباهله با نصارای نجران وی را همراه خود آورده بود (مجمع‌البیان، ج1 - 2، ص 763-762؛ روح‌المعانی، ج 3، جزء 3، ص 301) تا این گونه نشان دهد که تنها کسی که مصداق نساء از خاندان پیامبر(ص) است و شانیت دارد تا در مقام مباهله به ایشان سوگند بخورد و به حقانیت او تمسک جوید، حضرت فاطمه(س) است. جالب اینکه در آیه مباهله از امیرمؤمنان علی(ع) همسر فاطمه(س) به عنوان نفس پیامبر(ص) و از حسنین(ع) به عنوان فرزندان رسول‌الله(ص) یاد شده است. در مباهله تنها پنج تن آل‌عبا (ع) پیامبر(ص) را همراهی می‌کنند که خداوند آیات تطهیر و عصمت را در حق ایشان نازل کرده است. (تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 349-347، ح 158-157 و 163-162 و 166-165؛ الدارالمنثور، ج2، ص 233-230)
4. عصمت: خداوند در آیه 33 سوره احزاب از تطهیر کامل و مطلق اهل بیت عصمت و طهارت سخن به میان آورده است. بی‌گمان فاطمه(س) از جمله اهل بیت‌پیامبر(ع) است که اراده الهی بر پاکی و عصمت او از هر نوع آلودگی تعلق گرفته است (جامع‌البیان، ج 12، جزء 22، ص 9؛ تفسیر التحریر و التنویر، ج 11، جزء 22، ص 15)
5. شجره طیبه الهی: خداوند در آیه 24 سوره ابراهیم (ع) از درخت پاک و طیبی سخن به میان آورده که اصل آن ثابت و شاخه‌های آن در آسمان است و همواره پربار و بر است. بنا بر نظر مفسران و محدثان، آیه 24 سوره ابراهیم به پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت یعنی خاندان علوی و فاطمی اشاره دارد. پس فاطمه(س) مصداقی از این شجره طیب الهی است. (مجمع‌البیان، ج 6-5، ص 480؛ تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 536، ح 58 و 60) همچنین در روایتی از امام باقر(ع) «شجرهًْ طیبهًْ» به رسول خدا(ص) و «فرعها» به فاطمه(س) تفسیر شده است. (شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، ج 1، ص 406)
6. مرج البحرین: مفسران مرج البحرین در آیه 19 سوره الرحمن را به فاطمه(س) تطبیق کرده‌اند که دو دریای نبوت و ولایت را به هم وصل می‌کند و در حقیقت ارتباط دو حقیقت نوری نبوی و علوی است. (الدر المنثور، ج 7، ص 697؛ تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 192-191، ح 17 و 21)
7. هل اتی: براساس روایات بسیار متواتر، مفسران آیات 5 تا 22 سوره انسان را درباره اهل بیت(ع)، از جمله فاطمه(س) دانسته‌اند و گفته‌اند که این آیات در حق ایشان نازل شده است. (مجمع‌البیان، ج 10-9، ص 611؛ الکشاف، ج 4، ص 670؛ تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 477-469، ح 24-18) خداوند در آیات سوره انسان بر آن است تا نمونه‌ای از ابرار را معرفی کند و نشان دهد که آنان چگونه رفتار می‌کنند و خداوند چه پاداشی برایشان فراهم کرده است. داستان اطعام حضرت فاطمه(س)، امیر مؤمنان علی(ع) و حسنین(ع) به فقیر و مسکین و اسیر در حالی که خود روزه‌دار و به غذا نیازمند بودند در این سوره بیان شده است. براساس روایات و تفاسیر شیعه و اهل سنت، آیات یاد شده درباره نذر روزه و اطعام امام علی و فاطمه(س) برای شفای حسن و حسین(ع) نازل شده است. (تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 474-469، ح 24-18؛ الکشاف، ج 4، ص 670؛ مجمع البیان، ج 10-9، ص 611؛ الدر المنثور، ج 8، ص 371) در این آیات آمده که حضرت فاطمه(س)، بدون چشمداشت به پاداش و تشکر از سوی نیازمندان، به آنان اطعام و از خودایثار و گذشت کرد.
8. کلمات الهی برای توسل: خداوند در آیات قرآن، از موجودات به «کلمات» یاد می‌کند (لقمان7 آیه 27) همچنین در آیه 45 سوره آل عمران از حضرت عیسی بن مریم(ع) به عنوان کلمه الله یاد می‌نماید. در این میان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) کلمات تامات الهی هستند که پیامبران از جمله حضرت آدم(ع) به آنان توسل جسته تا به شفاعت ایشان توبه‌اش پذیرفته شود. خداوند در آیه 37 سوره بقره بیان می‌کند که حضرت آدم(ع) کلماتی را دریافت کرد و به آن کلمات توبه کرد. در روایات آمده است که این کلمات تلقی شده، همان پیامبر(ص) و اهل بیت پیامبر(ع) و از جمله فاطمه(س) بوده است که با توسل و شفاعت ایشان از مجازات الهی رست و توبه‌اش پذیرفته شد. (تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 67، ح 148-143؛ الدر المنثور، ج 1، ص 147).
9- صاحب حق در اموال مردم: براساس آیه 41 سوره انفال و 26 سوره اسراء، حضرت فاطمه(س) به عنوان ذی‌القربی دارای حق در اموال مردم است. از همین رو پیامبر(ص) مأمور می‌شود تا فدک را به عنوان حق فاطمه(س) از حقوق مردم به ایشان بپردازد. (اسراء، آیه 26؛ روم، آیه 38 و روایات تفسیری).
10. بیوت رفیع الهی: خداوند در آیه 36 سوره نور، از خانه‌هائی یاد می‌کند که به اذن الهی رفیع و بلند داشته شده تا شبانه‌روز اذکار الهی در آن به تسبیح بلند باشد. براساس روایات و تفاسیر فریقین، از جمله «بیوت ماذون و رفیع»، بیت علی و فاطمه(س) است. (الدرالمنثور، ج 6، ص 203؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 607، ح 181؛ مجمع‌البیان ج8-7، ص 227).
11. کوثر پیامبر(ص): خداوند در برابر دشنام مشرکان درباره ابتر بودن حضرت پیامبر(ص) بیان می‌کند که به او کوثر می‌دهد (سوره کوثر) تا این گونه نسل او باقی و برقرار بماند؛ لذا مفسران بر این باورند مقصود از «کوثر» فاطمه(س) است و نسل پیامبر و تداوم و کثرت آن از طریق او است. (مجمع‌البیان، ج 10-9، ص 836) این گونه است که در آیه 61 سوره آل‌عمران که به آیه مباهله معروف است، خداوند از فرزندان فاطمه(س) به عنوان فرزندان رسول الله یاد کرده است؛ چرا که براساس شأن نزول آیه، مقصود از «ابناءنا» امام حسن و امام حسین(ع) است. (الکشاف، ج 1، ص 368؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 233-230)
12. اخلاص: در آیات قرآن از اخلاص فاطمه(س) سخن به میان آمده و خداوند وی را به اخلاص ستوده است. از جمله این آیات می‌توان به آیات 8 و 9 سوره انسان اشاره کرد؛ چرا که اجماع مفسران امامیه و بسیاری از مفسران اهل سنت بر آن است که آیات یاد شده درباره امام علی و فاطمه(ع) و نذر ایشان برای روزه و اطعام خالصانه به نیازمندان بوده است (الکشاف، ج 4، ص 670؛ مجمع البیان، ج 10-9، ص 612-611)
13. ابرار: خداوند همچنین در آیات 5 و 8 سوره انسان، حضرت‌فاطمه(س) را به عنوان مصداقی از ابرار معرفی می‌کند. براساس روایات منقول از شیعه و اهل سنت، مقصود از «ابرار»، علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم‌السلام) است. (بحارالانوار، ج 35، ص 256-237؛ الدر المنثور، ج 8، ص 371؛ تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 476-469، ح 24-18.
14. اهل بیت پیامبر(ص): حضرت فاطمه(س) مصداقی روشن از عنوان اهل بیت پیامبر(ص) است؛ چرا که براساس روایات منقول از اهل سنت و شیعه، پس از نزول آیه 132 سوره طه رسول خدا(ص) به درب خانه علی و فاطمه(ع) می‌آمد و در حالی که آیه تطهیر یعنی آیه 33 سوره احزاب را تلاوت می‌کرد، آنان را به نماز فرا می‌خواند. (الدرالمنثور، ج 5، ص 613؛ مناقب، خوارزمی، ص 60، ح 29؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 410، ح 191؛ ینابیع الموده، ج 2، ص 59) از سوی دیگر، براساس روایات و تفاسیر شیعه و اهل سنت، آیه 33 سوره احزاب وقتی نازل می‌شود که علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم‌السلام) به منزل رسول خدا(ص) آمدند و حضرت آنان را زیر عبای خود قرار داد. (ینابیع المودهًْ، ج 1، ص 323؛ ج 2، ص 41 و 225؛ کفایهًْ الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب، ص 242؛ تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 276-270، ح 84 و 94-90 و 97 و 106-104؛ الدر المنثور، ج 6، ص 605-603)
15. اهل الذکر و مرجع علمی مردمان: خداوند مردم را مأمور می‌کند که درباره چیزهایی که نمی‌دانند، از اهل ذکر بپرسند و آنان را مرجع علمی مردم قرار می‌دهد. در حقیقت آنان چون در مقام کسانی هستند که همواره در ذکر الهی هستند، مرجع علمی مردم قرار داده می‌شوند تا مسائل دین و دنیای خود را از آنان بپرسند. در روایات متعددی «اهل الذکر» بر اهل بیت پیامبر(ع) تطبیق شده است که از جمله آنها فاطمه(س) است. (شواهد التنزیل، ج 1، ص 423 و 437؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 59-55، ح 103-87) از این رو آن حضرت(س) از سوی خدا به عنوان مرجع علمی مردمان معرفی شده است.
16. خیرالبریه؛ براساس آیه 7 سوره بینه حضرت فاطمه(س)، از زمره بهترین خلق خدا معرفی شده است؛ چرا که در روایات شیعه و اهل سنت آمده که مقصد از «خیرالبریهًْ» علی(ع) و شیعیان او است. (جامع‌البیان، ج 15، جزء 30، ص 335؛ الدر المنثور، ج 8، ص 589؛ شواهد التنزیل، ج 2، ص 465) و هیچ شکی نیست که حضرت فاطمه(س) از برترین شیعیان و پیروان علی محسوب می‌شود.
آنچه بیان شده تنها گوشه‌ای از مقامات و منزلت حضرت فاطمه(س) در پیشگاه خداوند و پیامبر (ص) و امامان معصوم(ع) است. همین میزان نشان می‌دهدکه در میان زنان عصر نخست اسلام، فاطمه(س) زنی بی‌نظیر و بی‌همتا بوده است.