شکر نعمت(پرسش و پاسخ)
پرسش:
مفهوم، اقسام و مراتب شکر را توضیح دهید؟
مفهوم شکر
شکر در لغت شناخت احسان و نشر آن است. به تعبیر دیگر، شکر تصور نعمت در ذهن و اظهار آن درگفتار و کردار است. (مفردات راغب، واژه شکر)
اقسام شکر
1- شکر عام
شکری است که نسبت به همه نعمت‌ها انجام می‌گیرد و با همه آنها مناسبت دارد. علی(ع) در این‌باره می‌فرماید: «شکر کل نعمه الورع عماحرم الله» سپاسگزاری هر نعمتی پرهیز از چیزهایی است که خدا حرام کرده است. (بحارالانوار، ج71، ص42)
2- شکر خاص
منظور از شکر خاص سپاسگزاری مخصوص هر نعمت است. بنده نعمت‌پذیر باید، موقعیت‌شناس و نعمت‌سنج باشد، و هر فضل و بخششی را با سپاس مناسبی پاسخ گوید.
علی(ع) در این‌باره می‌فرماید: «شکر العالم علی علمه، عمله به و بذله لمستحقه» سپاسگزاری دانشمند بر دانشی که دارد، این است که به آن عمل کند و در اختیار نیازمندان نیز قرار دهد. (شرح غررالحکم، ج4، ص160)
همچنین آن حضرت در بیانی دیگر می‌فرماید: «اذا قدرت علی عدوک فاجعل العفو عنه شکراً للقدره علیه» هرگاه بر دشمنت پیروز گشتی، گذشت از او را شکر پیروزی و چیرگی‌ات قرار ده. (نهج‌البلاغه- حکمت11)
مراتب شکر
سپاسگزاری در برابر نعمت‌های الهی در سه مرتبه انجام می‌پذیرد: زبان، قلب و عمل
1- شکر زبانی
انسان در این مرحله تمجید، ثنا، تسبیح و تهلیل منعم و ولی نعمت خود را بر زبان جاری می‌کند و در حد فکر و توان خود او را می‌ستاید. همین‌طور در قالب امربه معروف و نهی از منکر تلاش می‌کند دیگران را نیزبه اطاعت از او وا‌دارد.
2- شکر قلبی
قلب شکرگزار همواره به یاد نعمت و بخشش منعم و نعمت گستر و بزرگداشت و تعظیم اوست.
امام صادق(ع) در این رابطه می‌فرماید: «من انعم الله علیه بنعمه فعرفها بقلبه فقدادی شکرها» هر کس نعمت خدا داده را با دل بشناسد، شکرش را ادا کرده است. (اصول کافی، ج2، ص79)
3- شکر عملی
مرحله سوم شکر و بالاترین آن، سپاسگزاری عملی در برابر خداوند است که نعمت‌پذیر باید تلاش کند نعمت‌های خدا را در راه نافرمانی او به کار نگیرد، بلکه از آنها برای اطاعت و عبادت او کمک بجوید.
امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرماید: «شکر النعمه اجتناب المحارم، و تمام الشکر قول الرجل؛ الحمدلله رب‌العالمین» سپاسگزاری نعمت، دوری از کارهای حرام است و شکر کامل گفتن «الحمدلله‌رب‌العالمین» است. (همان، ص78)