نگاهی به وضعیت نگهداری از سالمندان و تکریم آنان در جامعه امروز (بخش پایانی)
تجربه‌های ناب در کوله‌بارسالمندی(گزارش روز)
فریده شریفی
سالمندی دوران شکوفا شدن تجربه‌ها و به‌کارگیری آنها در مسیر تعالی و تکامل جامعه است.
سالمندی دوران پختگی، حکمت و خردمندی است و سالمندان گوهرهای گرانبهایی هستند که به وجود خانواده‌ها و جامعه ارزش و اعتبار می‌بخشند. سالمندی پیری و سالخوردگی، ضعف و سستی نیست بلکه شروع مرحله‌ای موثر و گرانقدر در زندگی به حساب می‌آید.
هرچند که دوران سالمندی ورود به مرحله‌ای جدید از زندگی انسان‌ها است اما معمولا با تحلیل رفتن قوای جسمانی روبه‌رو است و نگرانی‌ها و اضطراب‌هایی در سالمندان به وجود می‌آورد.
شناخت مسائل و مشکلات سالمندان می‌تواند به آنان در حل مسائلشان کمک کند و راهنمایی باشد برای کسانی که با افراد مسن زندگی می‌کنند.
مشکلات حرکتی مانند درد مفاصل، کاهش نیرو، بی‌خوابی، مشکلات روحی، مشکلات دیداری و شنیداری، فراموشی، تنهایی و افسردگی از جمله مشکلات رایج در میان سالمندان است.
رسیدگی به مشکلات سالمندان و تامین نیازهای اساسی آنان این مشکلات را کمرنگ می‌سازد و سلامت جسم و آسایش روان آنان را تضمین می‌کند. اما بی‌توجهی به نیازهای سالمندان و عدم توجه به مشکلات آنها موجب می‌شود که نگرش منفی به این دوران داشته باشند و خود را به مرگ نزدیک ببینند.
اگرچه تغییرات ناشی از سالمندی اجتناب‌ناپذیر است اما می‌توان بسیاری از آنها را تا حدودی پیشگیری نمود یا وقوع آن را به تعویق انداخت.
با شناخت سیر تکاملی و علل پیری می‌توان تا حدی از ناتوانی‌ها پیشگیری کرد و در نهایت قدرت فکری سالمند را با توان جسمی وی همراه نمود.
سالمندی آفتاب لب بام نیست
در یکی از پارک‌ها با آقایی که روی نیمکت نشسته و بازی نوه‌اش را مشاهده می‌کند در مورد سوژه گزارش گفت‌وگو می‌کنم. وی می‌گوید: «سال‌ها در آموزش و پرورش خدمت کرده‌ام و 30 سال به کودکان و نوجوانان مختلف آموزش داده‌ام و اکنون بازنشسته شده‌ام و گاهی با نوه‌ام به این پارک می‌آییم تا بازی کند.»
این آموزگار بازنشسته می‌گوید: «بسیاری معتقدند سالمندان آفتاب لب بامند و پیری است و هزار درد و بیماری... اما من چنین عقیده‌ای ندارم و معتقدم دوران بازنشستگی و سالمندی فرصتی برای استراحت و انجام کارهایی است که در زمان کار و فعالیت خود فرصت انجام آنها را نداشتیم.»
وی همچنین می‌گوید: «کیفیت گذراندن این دوران بستگی به شخص دارد اگر فرد خود را ناتوان، رنجور و ضعیف بداند مسلما این دوران برایش کسل‌کننده و سخت خواهد بود اما اگر نهایت استفاده را از این دوران ببرد نه تنها احساس خستگی نمی‌کند بلکه احساس شادابی و سرزندگی هم خواهد کرد.»
این پدربزرگ که در هنگام گفت‌وگو گاهی بلند می‌شود و توپ نوه‌اش را به او می‌دهد معتقد است: «ارتباط بیشتر با خداوند در دوران سالمندی عامل مهمی برای ایجاد انگیزه و امید و عشق به زندگی و افراد خانواده است و احساس تنهایی و افسردگی را از میان می‌برد.»
حرکت به سوی کمال
افزایش طول عمر انسان‌ها و اضافه شدن جمعیت سالمندان یکی از دستاوردهای قرن 21 بوده و سالخوردگی جمعیت پدیده‌ای است که برخی جوامع بشری با آن روبه‌رو شده یا خواهند شد.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی افزایش پدیده سالمندی ناشی از بهبود شرایط بهداشتی است که منجر به پیشگیری از بیماری‌ها و در نهایت افزایش امید به زندگی شده است.
بر اساس این گزارش زمانی که 8 درصد جمعیت را افراد 65 سال و بالاتر و یا 12 درصد جمعیت را افراد 60 سال و بالاتر تشکیل دهند پدیده سالمندی به وجود می‌آید. این روند تغییرات جمعیت سالمندان در ایران نیز سیر صعودی طی می‌کند به طوری که پیش‌بینی می‌شود تا سال 1429 جمعیت سالمندان کشور به 24/62 درصد برسد.
سالمندی ورود به آخرین مرحله زندگی است و مانند مراحل قبلی هم لذت دارد و هم رنج و درد اما با تدبیر و برنامه‌ریزی مناسب می‌توان درد و رنج این دوران را به شیرینی و لذت تبدیل کرد.
دنیای تجربه
سالمندی ورود به آخرین مرحله از دوران عمر و زندگی است ولی رفتن به یک عالم دیگر نیست، سالمندی مترادف با پیری و سالخوردگی نیست بلکه ورود به دوران کمال، خردمندی و فرزانگی است.
مردان و زنانی که دهه سالمندی خود را می‌گذرانند یعنی سنین بین 65 تا 75 سال نه تنها سالخورده و از کار افتاده به حساب نمی‌آیند بلکه از لحاظ بهداشت، صحت مزاج و رفتار و کردار کاملا عادی و سالم‌اند و می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را بدون کمک دیگر اعضای خانواده انجام دهند.
دکتر «عبدالرحمان رستمیان» فوق تخصص روماتولوژی و نایب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان درباره دوران سالمندی و تکریم بزرگان در فرهنگ ایرانی می‌گوید: «سالمندان دنیای تجربه هستند و وجودشان در خانواده باعث وحدت و همبستگی می‌شود و با لطف و صفایی که دارند الهام‌بخش جوانان هستند.»
وی اضافه می‌کند: «والدین عمری زحمت کشیده‌اند و با سختی‌ها و مشقت‌های زیادی فرزندان خود را بزرگ کرده‌اند به همین دلیل شایسته است که فرزندان همیشه در کنار آنان باشند و هیچگاه والدین خود را تنها نگذارند.»
این نماینده مجلس خاطرنشان می‌کند: «خوشبختانه در جامعه ما به دلیل پررنگ بودن پایه‌های اعتقادی و ارزشی، فرزندان تکریم شایسته‌ای از والدین خود به‌جا می‌آورند اما در برخی از موارد به دلیل کوچک بودن منازل، فرزندان والدین خود را به مراکز نگهداری از سالمندان منتقل می‌کنند که البته این مسئله هم باید طبق ضوابط و شرایطی باشد به طور مثال مراکز نگهداری از سالمندان بهتر است روزها به توانبخشی سالمندان بپردازند و از لحاظ درمانی، یادگیری مهارت‌ها، حرکات ورزشی و درمانی خدماتی به سالمندان ارائه دهند و شب‌ها آنان به آغوش خانواده‌هایشان بازگردند تا خود را تنها و دور از خانواده احساس نکنند.»
دکتر رستمیان معتقد است: «باید کاری کنیم که سالمندان دهه سالمندی سالم و مطلوبی داشته باشند یعنی سنین بین 65 تا 75 سال خود را به بهترین کیفیت سپری کنند.»
به گفته این نماینده مجلس در شرایط کنونی وزارت بهداشت برنامه‌هایی برای تغذیه صحیح و آموزش مناسب دختران در نظر گرفته است که در دوران سالمندی به پوکی استخوان و بیماری‌های دیگر مبتلا نشوند یعنی با تغذیه مناسب، استفاده از لبنیات و انجام فعالیت‌های ورزشی شرایطی به وجود آید که دختران در سال‌های آینده با مشکلات استخوانی مواجه نشوند و مادرانی سالم و تندرست باشند و فرزندانی سالم پرورش دهند.»
وی در ادامه می‌گوید: «اندیشه‌های نادرست درباره سالمندان باعث رنجیدن آنها می‌شود و روحیه آنان را افسرده می‌سازد. ترغیب سالمندان به فعالیت‌های مختلف و یادآوری توانایی‌های آنان موجب می‌شود که خود را باور داشته باشند و با آمادگی بیشتری به مقابله با مشکلات و معضلات دوران سالمندی بپردازند.»
نگاه اسلام به سالمندان
در دین مبین اسلام، فرد سالمند انسان محترمی است که باید شخصیت او مورد تکریم و احترام قرار بگیرد چرا که کوله‌باری از تجربه به همراه دارد که جوانان می‌توانند از این تجربیات استفاده کنند.
گذر دوران عمر از جوانی به پیری یک سنت الهی است که در قرآن کریم هم به آن اشاره شده است. در آیه 54 سوره روم آمده است: «انسان در روزگار جوانی قدرت و نیرو دارد و بعد از این مرحله گذر می‌کند و به پیری می‌رسد.»
این قانون زندگی است و در مورد همه انسان‌ها این قانون بدون تغییر اجرا می‌شود. انسان زمانی که جوان است پرتحرک، پرانرژی، توانمند و پرنیرو است و به راحتی از عهده کارهای خود برمی‌آید اما وقتی از این مرحله گذر می‌کند و به پیری می‌رسد در انجام برخی از فعالیت‌ها تحرک و شادابی خود را از دست می‌دهد و دچار ضعف و سستی می‌شود و در این حالت ممکن است برای انجام برخی از کارها به فرزندان خود احتیاج پیدا کند و متاسفانه در برخی از موارد از طرف فرزندان خود مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد.
حضرت محمد(ص) در حدیثی می‌فرماید: «تکریم مسلمانان سالخورده همانند تجلیل حضرت احدیت است.»
یا در حدیث دیگر می‌فرمایند هر کسی به 70 سالگی برسد در این سن خداوند متعال تمام گناهانش را بر او می‌بخشد. این کلمات بیان‌کننده این حقیقت است که شخص سالمند مورد احترام و تکریم نبی اکرم(ص) است.
دکتر امان‌الله «قرائی مقدم» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه خوارزمی در این‌باره می‌گوید: «در دین اسلام احترام به پدر و مادر واجب شمرده شده و بی‌احترامی به آنان گناه محسوب می‌شود.»
وی می‌افزاید: «مسئله «عاق والدین» که در اسلام مطرح می‌شود یکی از روش‌های تنبیهی برای فرزندان است که عواقب بسیار بد و ناگواری دارد و فرزندان باید تلاش کنند تا از خشم و غضب والدین خود دوری کنند و شرایطی را به وجود نیاورند تا خدای ناکرده والدین مجبور به آه و نفرین شوند.»
این استاد دانشگاه مسئله «صله رحم» را نیز به عنوان یکی از ارزش‌های اسلامی عنوان می‌کند و معتقد است: «دید و بازدید و سرزدن به اقوام، فامیل و بزرگان از جمله بهترین روش‌هایی است که افراد می‌توانند اعضای فامیل خود به ویژه بزرگان را تکریم کنند.»
وی می‌گوید: «احساس ناامیدی و افسردگی در میان سالمندانی بیشتر به چشم می‌خورد که از ارزش‌های اعتقادی و مذهبی فاصله گرفته‌اند و ایمان مستحکمی ندارند. این‌گونه افراد زود احساس پیری و تنهایی می‌کنند و بیشتر این افراد به مسائلی از قبیل خودکشی هم فکر می‌کنند که البته این مسائل در جوامع غربی زیاد به چشم می‌خورد.»
قرائی مقدم همچنین خاطرنشان می‌کند:« خوشبختانه در کشور ما سالمندان از ارج و قرب زیادی برخوردار هستند و فرزندان هیچ گاه راضی نمی‌شوند که والدین خود را به مراکز نگهداری سالمندان بسپارند و همین مسئله در بهبود روحی و جسمی سالمندان موثر است.
شاد کردن هر مومن مخصوصا سالخوردگانی که عمری را در عبادت و پرستش خداوند متعال گذرانیده‌اند بسیار بافضیلت و دارای ثواب و پاداش است و خداوند کسی را که مسلمانی را تجلیل می‌کند از ترس روز قیامت ایمن می‌دارد.»