پرسش:
از منظر قرآن کریم بر و نيكى چيست و مصداق بارز «تعاونوا على البر» كدام است؟
پاسخ:
پس از ماجراى تغيير قبله، بحث و گفت‌وگوهايى در جامعه اسلامى به وجود آمد كه نزول آيه 177 سوره‏ بقره، به همه آنها پايان داد و فرمود: نيكى تنها در آن نيست كه به هنگام نماز، روى خود را به سوى مشرق يا مغرب بگردانيد: «ليس البّر أن تولّوا وجوهكم قبل المشرق و المغرب» سپس بّر را در پانزده صفت آن هم در سه بخشِ ايمان، اخلاق و عمل بيان كرده است؛
الف) در بخش ايمان فرمود: «و لكن البّر من آمن باللّه و اليوم الاخر و الملائكهًْ و الكتاب و النبييّن» بّر، ايمان به خدا و قيامت و فرشتگان و كتب آسمانى و انبياست، بنابراين، «تعاونوا على البّر» يعنى در ايمان مردم و اصول عقايدشان آنان را كمك‏ كنيد. قلم‏ها و بيان‏ها و هنرها و استدلال‏ها و نمونه‏ها و مثال‏ها بگونه‏اى باشد كه ايمان مردم تقويت شود.
ب) بر و نيكى در بعد عملى آن است كه انسان به خويشاوندان و يتيمان و بيچارگان و در راه‏ماندگان و سائلان و براى آزادى بردگان، مال خود را در كمال رضايت انفاق كند: «و آتى المال على حبّه ذوى القربى واليتامى و المساكين و ابن السّبيل والسّائلين و فى الرقاب» (بقره ـ 177)
وقتى انفاق در اين امور، بّر است: «تعاونوا على البّر» مردم را در اين هزينه‏ها كمك كنيد: در تشويق آنان، در معرفى محتاجان، در گرفتن و دادن به آنان، قلم‏ها و بيان‏ها و هنرها به كار افتد.
يكى ديگر از مصاديق بر، نماز و زكات است. رابطه‏ با خدا از طريق نماز و رابطه‏ با فقرا از طريق زكات. بنابراين‏ «تعاونوا على البّر» يعنى كمك كنيد بر اقامه‏ نماز و پرداخت زكات.
كمك در اقامه‏ نماز؛ يعنى آموزش نماز و برپايى مباحث علمى و هنرى براساس آيات و اسرار نماز، و اجراى برنامه‏هاى مفيد و پرجاذبه و كوتاه و ساختن مساجد خوب و در دسترس، فعال كردن مسجد براى حل مشكلات مردم و ...
كمك و تعاون در زكات، خمس، يعنى گفتن و بيان كردن اسرار و احكام زكات و جمع آورى و حفظ و نگهدارى و تقسيم آن ميان نيازمندان و مصارف هفت گانه ديگر آن، البته اين امور حتى‌المقدور در مراكزى كه زكات در آنجا جمع‏آورى مى‏شود، بايد اجرا شود.
ج) و اما در بعد اخلاقى: وفاى به عهد و صبر و مقاومت در سختى‏هايى كه بر جسم انسان وارد مى‏شود «بأساء» و سختى‏هايى كه از درون به انسان وارد مى‏شود «ضرّاء» و مشكلات زمان جنگ و جهاد «حين البأس» است.
شايد بتوان گفت: اين آيه، جامع‏ترين آيات قرآن است؛ زيرا كه اصول مهم؛ اعتقادى و عملى و اخلاقى در آن مطرح شده است و پيامبر فرمود: هر كس به اين آيه عمل كند، ايمانش كامل است، چنانكه اين نكته در پايان آيه آمده است: «أولئك الذين صدقوا و أولئك هم المتقون»
همچنین از نقیض مفهوم «تعاون در نیکی» که در آیه 2 سوره آل‌عمران نیز آمده است استفاده می‌شود که انسان‌ها به هیچ‌وجه نباید در کارهایی که در آن گناه، دشمنی و کینه‌توزی است شرکت و یاری کنند. «و لا تعاونوا علی الاثم والعدوان» هرگز در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.