حفظ و حراست از جنگلها و منابع طبیعی، یک وظیفه همگانی(بخش پایانی)
دود آتش جنگل در چشم همه! (گزارش روز)
صدیقه توانا
اگر همین الان پا به جنگلهای زیبای شمال کشور در منطقه «لایی» از روستای «واودین» واقع در شهرستان نکا بگذارید، بوی تند و زننده تنه و کنده درختان کهنسال سوخته، ریه‌هایتان را آزار می‌دهد، بیش از دو هفته از آخرین حادثه آتش‌سوزی در 6، 7 هکتار از جنگلهای این منطقه می‌گذرد و چقدر زود یادمان می‌رود که یک بی‌احتیاطی کوچک عمدی از سوی دامداران منطقه، شکارچیان، یا دشتی‌بانان و قرق‌بانان یا سهل‌انگاری مسافران شهری چگونه می‌تواند هکتارها جنگل را نابود کند و تاسف‌بارتر آنکه هر چه مردم محلی و حاشیه‌نشینان جنگل سعی در مهار آتش با سرشاخه‌ها و چوب کنند، یا خودشان را به محل حادثه برسانند نیمی از جنگل در آتش می‌سوزد و منابع ملی و عرصه‌های طبیعی بدون توجه و دقت مسئولان به ضرورت تامین تجهیزات ضروری از جمله بالگرد و کپسول آتش‌نشانی برای مواقع ضروری در لابه‌لای پیچ و خم‌های اداری مثل کمبود بودجه و اعتبار مورد تخریب قرار می‌گیرد. آتش نامرد است و می‌سوزاند، با کوچکترین بی‌احتیاطی در عرض یک چشم بر هم زدن هکتارها جنگل و ثروت ملی دود می‌شود و به هوا می‌رود.
حیدر نقی‌زاده یکی از ساکنان شهرستان نکا برایمان از آخرین حادثه آتش‌سوزی در جنگلهای منطقه واودین میگوید و تاکید می‌کند: «کسانی‌که در حاشیه جنگلها زندگی می‌کنند یا خود دامداران که گاهی عامل اصلی آتش‌سوزی می‌شوند، باز اولین کسانی هستند که سعی در مهار آتش و خاموش کردن آن می‌کنند ولی ما هیچ امکاناتی برای خاموش کردن حریق نداریم از مسئولان سازمان جنگلها و منابع طبیعی در همین جا تقاضا داریم بالگرد و ماشین آب‌پاش در اختیار مسئولان استانها قرار دهند چون در اکثر آتش‌سوزی‌ها هیچ خودرویی نمی‌تواند وارد جنگل شود و فقط باید از طریق هوایی آتش را خاموش کرد.» آقای نقی‌زاده میگوید:«در این حادثه اخیر تا ما خودمان را به جنگل رساندیم نیمی از جنگل در آتش از بین رفت، در این منطقه هنگام حریق تا منابع طبیعی به داد ما برسد 2 ساعت زمان می‌برد و در این فاصله کل جنگل می‌سوزد، ضمن آنکه گاهی اوقات دست و پای مردم در آتش می‌سوزد و جان ما به خطر می‌افتد.»
جنگلهای هیرکانی
منابع سرشار سرسبزی کشور
جنگلهای ایران به 5 حوزه رویشی تقسیم می‌شوند، جنگلهای هیرکانی یا خزری، جنگلهای زاگرس، جنگلهای ایران و نورانی، جنگلهای خلیج‌فارس و عمانی و جنگلهای ارسباران.
در این میان جنگلهای هیرکانی که منابع سرشاری از سرسبزی استان مازندران را تشکیل می‌دهند و از سوی ادارات کل منابع طبیعی استانهای گیلان، مازندران، ساری و نوشهر و گلستان حفاظت می‌شوند، هر ساله در ایام تعطیل و حتی غیر آن نیز بسیاری از مسافران را در خود جای می‌دهند ومتاسفانه بیشترین آسیب‌ها را همین مسافران ناخواسته به جنگلها وارد می‌آورند.
سرهنگ اسحاق محسنی فرمانده یگان محافظت منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران-ساری در این خصوص با اظهار تأسف از اینکه برخی از افراد از روی ناآگاهی و به منظور پخت غذا یا تفریح از سر شاخه‌های خشک شده درختان برای ایجاد آتش استفاده می‌کنند، میگوید: «برخی از مسافران از روی بی‌مبالاتی در پایان سفر به دلیل سرگرم شدن به کارهای دیگر فراموش می‌کنند آتش را به صورت کامل خاموش کنند و همین امر سبب آتش‌سوزی در جنگلها می‌شود.»
وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن ارائه آماری از وقوع آتش‌سوزی طی چند ماه اخیر در جنگلهای این منطقه خاطر نشان می‌کند: «در 5 ماهه نخست سال جاری 25 فقره آتش‌سوزی در جنگلهای استان مازندران (گلوگاه تا نور) را شاهد بودیم که 16 هکتار از این مناطق اراضی جنگلی، 1هکتار جنگل دست کاشت، بیش از 44 هکتار مرتع غیر مشجر (علفزار) و 114 هکتار مرتع مشجر بوده که کل اراضی مورد حریق 175 هکتار اعلام شده است.
سرهنگ محسنی با اشاره به اینکه 1 میلیون و 181 هزار هکتار عرصه ملی داریم که 750 هزار هکتار از این عرصه‌ها جنگل و بقیه مرتع است، به دلایل بروز آتش‌سوزی‌ها در جنگل می‌پردازد و میگوید: «بخشی از این آتش‌سوزی‌ها به عدم نزول بارش به‌موقع و افزایش دمای بیش از حد برمی‌گردد و برخی از آنها عوامل انسانی دارد...
این عوامل انسانی از دیدگاه سرهنگ محسنی، شامل شکارچیان مالکان زمینهای زراعی حاشیه جنگلها و دامداران، هستند.
وی به رسیدگی دو مورد تخلف ناشی از عوامل انسانی که در بروز آتش‌سوزی‌ها دخالت داشتند اشاره کرد و میگوید: «بیشترین حریق‌ها در بهشهر و آمل اتفاق افتاده که صعب‌العبور بودن منطقه و موقعیت جغرافیایی این دو شهرستان نیز باعث افزایش آتش‌سوزی اعلام شده است.»
سرهنگ محسنی با بیان اینکه آتش‌سوزی 307 هکتار از اراضی آمل در مرتع عالمیان و گزنه‌سرا در زیر قله دماوند به دلیل صعب‌العبور بودن منطقه صورت گرفته است میگوید: «همکاران ما نتوانستند برای اطفای حریق با خودرو وارد این منطقه شوند و سه ساعت طول کشید تا با پای پیاده خود را به منطقه حریق برسانند و این یکی از مشکلات پیش‌روی ماست.»
به او می‌گویم با این شرایط تا وقتی نیروهای کمکی برسند که نیمی از جنگل نابود می‌شود! سرهنگ محسنی هم ضمن تایید حرف‌هایم در ادامه میگوید: «قطعاً اگر بالگرد داشتیم براحتی می‌توانستیم حریق را اطفا کنیم ضمن آنکه زمان زیادی جهت هماهنگی با ستاد بحران در تهران جهت اعزام هلیکوپتر را از دست می‌دهیم.»
وی به مشکلاتی که جهت اطفا حریق در این منطقه وجود دارد اشاره کرده و میگوید:«نبودن پایگاه مرکزی اطفا حریق در مازندران، عدم برقراری ارتباط با سیم و بی‌سیم و عدم امکان آنتن‌دهی تلفن‌های همراه خسارات ناشی از آتش‌سوزی در جنگلهای منطقه مازندران و ساری را افزایش می‌دهد. به او می‌گویم پیشنهاد شما برای کاهش این خسارتها و پیشگیری از حریق در این منطقه که به اعتقاد شما جنگل مازندران از بهترین، کهن‌ترین و نادرترین و با قیمت‌ترین جنگلهای دنیا در استان است چه باید کرد؟
پاسخم را با بیان این نکته که نباید بگذاریم این گونه‌های نادر و کمیاب از بین برود و این جنگل لیاقت داشتن بالگرد برای اطفا حریق را دارد، این طور می‌دهد:«اگر اعتبارات ملی و ويژه‌ای جهت فعال شدن سیستم نرم‌افزاری در اختیار ما قرار گیرد و در زمینه ارتباطات از فناوری تلفن ماهواره‌ای برخوردار باشیم قطعاً به راحتی می‌توانیم در سطح عرصه‌های ملی در مناطقی که حادثه‌خیز هستند و وقوع حریق را داریم همچنین شاهد تجاوز به این عرصه می‌باشیم و قاچاقچیان چوب فعالیت می‌کنند، همه موارد را خنثی کنیم و این عرصه‌ها را مقداری تحت کنترل درآوریم و خسارتها را تا حدودی کاهش دهیم.»
سرهنگ محسنی بر این باور است که با نیروی انسانی نمی‌توان از قدم به قدم جنگل و عرصه‌های طبیعی به درستی حفاظت کرد و مانع از وقوع حادثه شد.»
80 درصد حریق‌های جنگل
عوامل انسانی دارد
بی‌تردید حفظ و حراست از عرصه‌ها و منابع طبیعی و ثروت‌های ملی به‌خصوص جنگل یک وظیفه ملی و همگانی است که همه باید خود را در نگهداری از این نعمت الهی سهیم بدانیم و کمبود بودجه‌ها و اعتبارات را بهانه‌ای برای مراقبت صحیح از این عرصه‌ها نیاوریم. «با توجه به اهمیت موضوع حریق در جنگلها، در برنامه پنجم توسعه پیش‌بینی 17 پایگاه اطفای حریق را در سطح کشور داریم که با توجه به کمبود بودجه متاسفانه هنوز تمام این پایگاه‌ها راه‌اندازی نشده است ولی در طی چند سال قبل در دو استان گلستان و کرمانشاه نیز 2 پایگاه اصلی راه‌اندازی شده و دو پایگاه فرعی هم در سمنان تاسیس شده است و اما به این مسئله هم واقفیم که باید بضاعت خود را در سطح کشور جهت ایجاد آمادگی برای بحث حریق و اطفای آن بیشتر کنیم.»
سرهنگ قاسم سبزعلی فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان مطلب فوق با اشاره به اینکه براساس آمارها 80 درصد حریق‌ها در سطح جنگلها و مراتع کشور به عوامل انسانی برمی‌گردد، خاطرنشان می‌کند:«حریق در جنگلها و به‌خصوص مراتع به صورت عمدی خیلی کم اتفاق می‌افتد ولی عمده آتش‌سوزی‌ها در جنگلهای کشور در حاشیه جاده‌ها و مناطق گردشگری که شاهد افزایش سفرها هستیم رخ می‌دهد و در این بین سهل‌انگاری تاثیر جدی بر حریق‌های جنگلی دارد.»
سرهنگ سبزعلی با اعلام اینکه در زمان اوج سفرها- شاهد افزایش 30 تا 40 درصدی آتش‌سوزی‌ها هستیم میگوید:«قطعاً در این زمینه با پیش‌بینی و شناسایی کانون‌های بحرانی، راه‌های مقابله نیز در دستور کار سازمان جنگلها و مراتع آبخیزداری کشور قرار گرفته است و در همین راستا نیز تفاهم‌نامه‌ای هم با سازمان بحران کشور امضا کرده‌ایم که به کلیه استانداران و رؤسای بحران استانها اعلام و موظف شدند در بحث حریق از کلیه دستگاه‌های دولتی و غیردولتی برای اطفای حریق استفاده شود.»
فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگلها در ادامه با بیان اینکه در سال جاری آتش‌سوزی در جنگلهای کشور نسبت به سال گذشته 40 درصد افزایش داشته است، میگوید:«ظرف ماههای آینده 100 دستگاه خودرو با تجهیزات اطفای حریق در اختیار استانهای پربحران قرار می‌گیرد.»
وی اضافه می‌کند:«امسال با توجه به افزایش بیش از حد دما و کاهش بارندگی و خشکسالی در کشور شاهد آتش‌سوزی‌های زیادی بودیم که در برخی از ماهها شاهد افزایش 30 تا 40 درصدی آتش‌سوزی در برخی از مناطق از جمله خوزستان، فارس، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد و کردستان بودیم و لذا بروز حریق‌های پیاپی در جنگلها و مراتع کشور اجتناب‌ناپذیر است.»
از سرهنگ سبزعلی در مورد آتش‌سوزی‌های عمدی که توسط برخی سودجویان و زمین‌خواران در جنگلها و مراتع رخ می‌دهد هم سؤال می‌کنم، میگوید: «متاسفانه برخی سودجویان به دلیل تغییر کاربری زمینها اقدام به آتش زدن جنگل و بعضی از مراتع می‌کنند که با تلاش‌های یگان حفاظت سازمان جنگلها در 6 ماهه سال جاری 15 نفر شناسایی و دستگیر و تحویل مراجع قضایی شدند و البته با مذاکراتی که با مراجع قضایی داشتیم خواستار این مسئله شدیم که تشدید مجازاتی برای این سودجویان داشته باشند و قوانینی در این راستا وضع کنند که از بازدارندگی لازم هم برخوردار باشد.»
خاموش کردن آتش جنگل
با سرشاخه‌ها!
اینکه می‌شنویم هنوز در آتش‌سوزی‌های وسیعی که در سطح جنگلهای کشور صورت می‌گیرد، مردم و مسئولان با استفاده از روش‌های سنتی یعنی با بیل و سرشاخه و دبه آب سعی در خاموش کردن آتش دارند، خیلی یکه می‌خوریم و این سوال در ذهنمان جا خوش می‌کند که چرا هیچ بالگردی برای اطفاء حریق در جنگلها و مراتع وجود ندارد؟
سرهنگ قادر سبزعلی پاسخ این سوال را این‌طور می‌دهد: «به عنوان یک کارشناس، اعتقادی به بالگردهای فعلی داخل کشور برای اطفاء حریق ندارم. کسی که خلبان یک بالگرد برای این منظور است از نظر حرفه‌ای باید توانمندی کار اطفاء را داشته باشد، خلبان‌های ما امدادی هستند و هلی‌برد نیرو می‌باشند و برای اطفاء حریق از کارآمدی لازم برخوردار نیستند.» وی با اظهار امیدواری که در آینده بتوانیم یک ناوگان هوایی داشته باشیم که صرفا برای اطفاء حریق به کار گرفته شود، میگوید: «در حال حاضر در کشور همسایه ما ترکیه 50 فروند هواپیمای آتش‌نشانی کانادایی وجود دارد که 20 هزار لیتر آب را در عرض 3 دقیقه آبگیری کرده و برای اطفاء حریق می‌فرستد و ما الان که در شرایط تحریم هستیم امکان تهیه چنین بالگردی را نداریم. ضمن آنکه امکان نگهداری آنها هم هزینه مضاعفی برای سازمان دارد. البته ناگفته نماند الحمدلله سیستم هوایی ما به این سمت می‌رود که هواپیماهای مسافربری از رده خارج از جمله بوئینگ 747 را به‌گونه‌ای طراحی کند که با نصب مخازن آب بر روی آنها بتوان در مواقع حریق از آنها استفاده کرد.»
سرهنگ سبزعلی با اشاره به اینکه الان ناوگان هوایی ما خوب است و در مواقع بحرانی بالگردهای سازمان‌های مختلف از جمله هلال‌احمر و ارتش به کمک آمده‌اند و آتش مهار شده است خاطرنشان می‌کند: «مشکل ما در مناطق صعب‌العبور است که گاهی حضور بالگردها حریق را تشدید می‌کند و باعث افزایش آتش می‌شود.»
5 ماه، 720 مورد آتش‌سوزی
در 5 ماهه سال جاری با تعداد 720 مورد آتش‌سوزی جنگلها و منابع طبیعی سطح آتش‌سوزی‌ها به 7 هزار و 47 هکتار رسیده است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته از لحاظ تعداد خطرات آتش‌سوزی و سطح به ترتیب 11 و 18 درصد افزایش را نشان می‌دهد.
مهندس خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با کیهان با بیان آمار فوق که متاسفانه افزایش آتش‌سوزی‌ها در سطح جنگلهای کشور را نشان می‌دهد، میگوید: این در حالی است که سال گذشته تعداد آتش‌سوزی‌ها 638 مورد و سطح آتش‌سوزی‌ها 5 هزار و 976 هکتار بوده است.
وی با بیان اینکه هم‌اکنون منابع طبیعی کشور از لحاظ تجهیزات و امکانات اطفاء حریق با نارسایی شدیدی مواجه است تصریح می‌کند: «متاسفانه اطفاء حریق جنگلها و منابع طبیعی کشور ما به شکل سنتی (بیل - سرشاخه و دبه) انجام می‌شود، بنابراین با روش سنتی کنترل آتش‌سوزی در وسعت زیاد امکان‌پذیر نیست.» رئیس سازمان جنگلها با اشاره به اینکه برای کنترل به موقع آتش‌سوزی‌ها باید در لحظات اولیه متوجه و دست به کار شویم میگوید: «هم‌اکنون به دنبال ابزار مناسب، تجهیزات و امکانات پیشرفته مطابق دانش روز و بالگردهای اطفاء حریق هستیم اما اعتبارات این سازمان پاسخگوی نیاز این بخش نیست.»