رسوخ نگاه های به ظاهر ضدجنگ و نادیده گرفتن حقایق دوران دفاع مقدس، یکی از خطراتی است که طی سال های اخیر سینمای دفاع مقدس را تهدید کرده است. در این نوع فیلم ها، به بهانه تقبیح جنگ، افتخارات و از خودگذشتگی هایی که در آن دوران رخ می داد، نادیده گرفته می شوند. در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر چند فیلم با رویکردی انسانی حضور دارند. فیلم هایی که بر لبه تیغ حرکت کرده و به واسطه مضمون انتخاب شده، در خطر افتادن به پرتگاه سینمای ضددفاع بودند. اما از لبه این پرتگاه به سلامت عبور کرده و هویت دفاعی خود را حفظ کردند
حماسه مادرانه
«شیار 143» یکی از این فیلم هاست. فیلمی با محوریت درد و داغ دوری مادران از فرزندانی که به جبهه می رفتند. در این فیلم جبهه ای دیگر به نمایش درآمده؛ جبهه زنان و بار صبری که زینب وار به دوش می کشیدند تا دل شیران میدان نبرد، شیر باشد.
ورود نگاه های جدید که با حفظ حقایق و وقایع دوران جنگ تحمیلی، تصویر عمیق و به روزی از آن مقطع تاریخ کشورمان نمایش دهند، یکی از نیازهای حیاتی جامعه امروز ماست. «خانه ای در کنار ابرها» یکی از این فیلم ها بود که در شماره قبل به آن پرداختیم. «شیار 143» به کارگردانی نرگس آبیار، دیگر فیلم قابل تأمل سی و دومین جشنواره فیلم فجر است.
حضور زنان در دفاع مقدس یکی از لایه های مغفول و مهجور است. آثار هنری کم تعدادی با رویکرد نمایش زنان در جنگ تولید شده اما هر کدام، کاری کردند کارستان. «دا» نمود و نمود هنر مقاومت زنانه است که البته در ادبیات ظاهر شد. حالا فیلم «شیار143» همین راه را در سینما گشوده است.
اشارات مستند به دوران جنگ، فیلمی واقعیت‌گرا و اسنادی به وجود آورده است. فضای زندگی مردم منطقه ای حاشیه ای در یک روستای دور افتاده و نقش روستائیان و طبقات زحمتکش جامعه در فتح هشت ساله هم از دیگر ارزش های این فیلم است. البته «شیار143» تنها یک فیلم اجتماعی و دفاع مقدسی نیست و نگاه عارفانه و معنوی فیلم در قالب صبر و از خاک به کیمیا رسیدن از دیگر ویژگی های این أثر است.
فیلم استعداد زیادی به افتادن در پرتگاه ضدجنگ را داشت اما با چند حلقه دراماتیک، خود را حفظ کرده است. مثل جایی که فرزند از مادر می خواهد که از رفتن او به جبهه رضایت قلبی داشته باشد و صحنه اختتامیه فیلم که گویای آغاز زندگی، پس از داغ فرزند است. پایان تکان دهنده فیلم، مانور قدرتمندانه فیلمساز در برانگیختن عاطف مخاطب است. البته فیلم شروع خوبی ندارد و به جای اینکه ذهن مخاطب را درباره فیلم آماده کند بیشتر سرگردان می‌کند. ای کاش، شروع فیلم هم همچون پایانش گیرا و تکان دهنده بود. تصاویر مصاحبه مستندسازان تلویزیون با اقوام رزمنده، اضافه و زیادی هستند. کاش یا نبودند و یا حداقل بودند.
بلوغ در خط مقدم
«50 قدم آخر» به کارگردانی کیومرث پور احمد یکی از آثار غافلگیرکننده سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر است. این فیلم هم استعداد زیادی برای افتادن به پرتگاه تحریف حقایق جنگ داشت و البته به چند کنایه شبه ضدجنگ هم آلوده است –مثل صحنه کشتن افسر بعثی، افسری که قصد کمک به سرباز ایرانی را داشت، اما به اشتباه کشته شد!- منتها قاعده و فضای کلی فیلم بر مدار «دفاع مقدس» و نمایش واقعیات جنگ تحمیلی است. برخلاف «اتوبوس شب» این فیلم زیبایی های زیادی هم از جبهه نشان داده است. سکانس مربوط به ورود مهندس به گردان و آشنایی‌اش با ملزومات جنگیدن، سکانسی ماندگار و تأثیر گذار است. خط اصلی فیلم هم مثل بسیاری دیگر از فیلم ها و داستان های دفاع مقدسی، رسیدن به بلوغ روحی و شخصیتی در جنگ است؛ داستان نازپروردی است که به شیوه رندان بلاکش دچار می شود.
بازگشت به خویشتن
«مهمان داریم» فیلم جدید محمدمهدی عسگرپور هم از دیگر آثار بحث برانگیز این دوره از جشنواره فیلم فجر است. فیلمی است در ادامه آثار قبلی تهیه کننده‌اش منوچهر محمدی ، به ویژه «بوسیدن روی ماه». با این تفاوت که این بار از شهیدی که برای دختر همسایه نامه می نوشت و موسیقی لس آنجلسی گوش می داد خبری نیست؛ شکر!
فیلم در سکانس بازگشت جانباز به منزل، ناگهان وارد فضایی شبیه به آثار شبه ضدجنگ می شود. اما اعتراض مادر و سیلی پدر به این فضا، فیلم را نجات می دهد. سکانس های گردهمایی اعضای خانواده از ماندگارترین و تأثیرگذارترین تصاویر این دوره از جشنواره فیلم فجر است. وقتی بچه های جنگ بر می‌گردند و خانه رو به ویرانی را دوباره می سازند؛ خانه دل ها را آباد می کنند؛ این، راه اصلی بازگشت به خویشتن و عبور از غبارهای روزگار برای احیای آرمان هاست.
«مهمان داریم» یک فیلم خانواده محور با رویکردی شاعرانه و البته منتقد به برخی کاستی های اجتماعی است. ریتم کند فیلم و تظاهر و تأکید بر منتقدمآبی به فیلم لطمه زده است. برخی از جنبه های سیاسی و انتقادی به فیلم آویخته و از متن و بطن درام، بیرون می زنند. اما در مجموع، «مهمان داریم» فیلم خوب و قابل سفارشی است.
الف.ف