ام ابیهای پیامبر(ص) (پرسش و پاسخ)
پرسش:
چرا به حضرت فاطمه(س) «ام‌ابیها» می‌گویند و راز و رمز آن بر اساس آموزه‌های وحیانی چیست؟
پاسخ:
عرب‌ها در نامگذاری سه چیز دارند: اسم، لقب و کنیه. اسم مانند فاطمه لقب مثل: زهرا، کنیه مانند: «ام‌ابیها» حضرت فاطمه(س) افزون بر نام از چندین لقب و کنیه بهره‌مند است که در اینجا مجال پرداختن به همه آنها نیست.
اما انتخاب کنیه‌ها ممکن است به جهت خاصی باشد اینک در خصوص «ام‌ابیها» که شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند وجوه مختلف آن را بیان می‌کنیم: بر اساس روایات سه احتمال در مورد معنای «ام‌ابیها» متصور است: 1- علت غایی بودن زهرای اطهر برای خلقت پیامبر 2- زحمات فراوان حضرت زهرا(س) برای پیامبر(ص) 3- وجود احترام متقابل و فوق‌العاده میان پیامبر و زهرای مرضیه
احتمال اول: علت غایی خلقت نبی‌مکرم اسلام(ص)
به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران در میان معانی «ام‌ابیها» شاید بهترین وجه این باشد که ام در لغت به معنای مقصود و هدف و اصل هر چیزی آمده است و چون حضرت فاطمه(س) ثمره رسالت و شجره نبوت و حاصل عمر حضرت ختمی مرتبت بود، لذا او را ام‌ابیها گفتند، که مقصود حقیقی و هدف و ثمره واقعی زندگانی پیامبر اسلام(ص) بود.
در روایتی قدسی خطاب به پیامبراکرم(ص) در شب معراج آمده است: لولاک لما خلقت الافلاک اگر پیامبر(ص) نبود هرگز آسمان و زمین را خلق نمی‌کردیم.
این روایت مورد اتفاق شیعه و سنی است و به معنی این است علت غایی خلقت، وجود نازنین نبی مکرم اسلام است. اما در ادامه روایت آمده: لو لا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما. (مجمع النورین، ص 14) البته این قسمت از روایت متواتر از لحاظ اهل تسنن نیست ولی در مصادر روایی شیعیان متواتر می‌باشد.
در این قسمت از روایت، خداوند خطاب به رسول‌اکرم(ص) در معراج می‌فرماید: یا رسول‌الله علت غائی خلقت عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمومنین علی(ع) است و علت غائی امیرالمومنین(ع) و تو زهراست.
احتمال دوم: زحمات فراوان حضرت زهرا(س) برای پیامبر (ص)
در دوره غربت اسلام، حضرت زهرا(س) با پدرش رفتاری داشت همانند رفتار مادر نسبت به فرزند، و پیامبر گرامی(ص) نیز بسیار به دخترش علاقمند بود همانند رفتار فرزند نسبت به مادر. لذا زهرای اطهر(س) به مثابه مادر گرامی‌شان حضرت خدیجه(س) برای پیامبر گرامی(ص) زحمات فراوانی کشید و در تمامی آن دوران‌های سخت و طاقت‌فرسا همواره یار و یاور پیامبر(ص) بود. حضرت زهرا(س) در مدت ده سال حضور در مدینه با کمک حضرت علی(ع) بسیار به پیامبر گرامی(ص) کمک کردند و به اعتقاد صاحب‌نظران اگر فاطمه(س) و علی(ع) نبودند، پیامبر اکرم(ص) هرگز نمی‌توانستند ده سال مشکلات حضور در مدینه را پشت سر بگذارند. زیرا آن حضرت طی ده سال حضور در مدینه جنگ‌های متعددی را پشت سر گذاشتند و به اقرار شیعه و سنی کسی که توانست در این جنگ‌ها پیروز میدان باشد علی(ع) بود و آنکه به امیرالمومنین علی(ع) کمک و یاری رساند، حضرت زهرای اطهر(س) بود.
احتمال سوم: وجود احترام متقابل و فوق‌العاده میان پیامبر(ص) و زهرای مرضیه(س)
پیامبر اکرم(ص) احترام فوق‌العاده‌ای برای حضرت زهرا(س) قائل بودند. در روایات آمده است پیامبر گرامی(ص) هر روز سری به خانه حضرت زهرا(س) می‌زدند و در آنجا دو رکعت نماز می‌خواندند.گاهی دست حضرت زهرا(س) و گاهی صورت ایشان را می‌بوسیدند و می‌فرمودند: «بوی بهشت را از زهرا استشمام می‌کنم» و با یک ادب خاصی در مقابل حضرت زهرا(س) می‌نشستند.
وقتی حضرت زهرا(س) بر پیغمبر اکرم(ص) وارد می‌شدند، پیغمبر(ص) تمام قد بلند می‌شدند و ایشان را به جای خود می‌نشاندند و در مقابل زهرا می‌نشستند و با هم گفت‌وگو می‌کردند و اگر پیغمبر اکرم(ص) بر فاطمه زهر(س) وارد می‌شدند، حضرت زهرا(س) نیز این‌گونه احترام می‌گذاشتند.(بحارالانوار، ج 43، ص 25)
هرگاه به سفر می‌رفت آخرین کسی که با او خداحافظی می‌کرد، حضرت فاطمه(س) بود و در بازگشت از سفر نخست از او دیدار می‌کرد. حضرت زهرا(س) مانند مادری دلسوز رسول خدا(ص) را در آغوش می‌گرفت، از او نگهداری می‌کرد، زخم‌هایش را مرهم می‌گذاشت، رنج‌ها و دردهایش را کاهش می‌داد. آری این‌گونه ابراز عواطف دوسویه همانند ابراز عواطف مادر و فرزند است.
چرا به حضرت فاطمه(س) «ام‌ابیها» می‌گویند و راز و رمز آن بر اساس آموزه‌های وحیانی چیست؟
پاسخ:
عرب‌ها در نامگذاری سه چیز دارند: اسم، لقب و کنیه. اسم مانند فاطمه لقب مثل: زهرا، کنیه مانند: «ام‌ابیها» حضرت فاطمه(س) افزون بر نام از چندین لقب و کنیه بهره‌مند است که در اینجا مجال پرداختن به همه آنها نیست.
اما انتخاب کنیه‌ها ممکن است به جهت خاصی باشد اینک در خصوص «ام‌ابیها» که شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند وجوه مختلف آن را بیان می‌کنیم: بر اساس روایات سه احتمال در مورد معنای «ام‌ابیها» متصور است: 1- علت غایی بودن زهرای اطهر برای خلقت پیامبر 2- زحمات فراوان حضرت زهرا(س) برای پیامبر(ص) 3- وجود احترام متقابل و فوق‌العاده میان پیامبر و زهرای مرضیه
احتمال اول: علت غایی خلقت نبی‌مکرم اسلام(ص)
به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران در میان معانی «ام‌ابیها» شاید بهترین وجه این باشد که ام در لغت به معنای مقصود و هدف و اصل هر چیزی آمده است و چون حضرت فاطمه(س) ثمره رسالت و شجره نبوت و حاصل عمر حضرت ختمی مرتبت بود، لذا او را ام‌ابیها گفتند، که مقصود حقیقی و هدف و ثمره واقعی زندگانی پیامبر اسلام(ص) بود.
در روایتی قدسی خطاب به پیامبراکرم(ص) در شب معراج آمده است: لولاک لما خلقت الافلاک اگر پیامبر(ص) نبود هرگز آسمان و زمین را خلق نمی‌کردیم.
این روایت مورد اتفاق شیعه و سنی است و به معنی این است علت غایی خلقت، وجود نازنین نبی مکرم اسلام است. اما در ادامه روایت آمده: لو لا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما. (مجمع النورین، ص 14) البته این قسمت از روایت متواتر از لحاظ اهل تسنن نیست ولی در مصادر روایی شیعیان متواتر می‌باشد.
در این قسمت از روایت، خداوند خطاب به رسول‌اکرم(ص) در معراج می‌فرماید: یا رسول‌الله علت غائی خلقت عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمومنین علی(ع) است و علت غائی امیرالمومنین(ع) و تو زهراست.
احتمال دوم: زحمات فراوان حضرت زهرا(س) برای پیامبر (ص)
در دوره غربت اسلام، حضرت زهرا(س) با پدرش رفتاری داشت همانند رفتار مادر نسبت به فرزند، و پیامبر گرامی(ص) نیز بسیار به دخترش علاقمند بود همانند رفتار فرزند نسبت به مادر. لذا زهرای اطهر(س) به مثابه مادر گرامی‌شان حضرت خدیجه(س) برای پیامبر گرامی(ص) زحمات فراوانی کشید و در تمامی آن دوران‌های سخت و طاقت‌فرسا همواره یار و یاور پیامبر(ص) بود. حضرت زهرا(س) در مدت ده سال حضور در مدینه با کمک حضرت علی(ع) بسیار به پیامبر گرامی(ص) کمک کردند و به اعتقاد صاحب‌نظران اگر فاطمه(س) و علی(ع) نبودند، پیامبر اکرم(ص) هرگز نمی‌توانستند ده سال مشکلات حضور در مدینه را پشت سر بگذارند. زیرا آن حضرت طی ده سال حضور در مدینه جنگ‌های متعددی را پشت سر گذاشتند و به اقرار شیعه و سنی کسی که توانست در این جنگ‌ها پیروز میدان باشد علی(ع) بود و آنکه به امیرالمومنین علی(ع) کمک و یاری رساند، حضرت زهرای اطهر(س) بود.
احتمال سوم: وجود احترام متقابل و فوق‌العاده میان پیامبر(ص) و زهرای مرضیه(س)
پیامبر اکرم(ص) احترام فوق‌العاده‌ای برای حضرت زهرا(س) قائل بودند. در روایات آمده است پیامبر گرامی(ص) هر روز سری به خانه حضرت زهرا(س) می‌زدند و در آنجا دو رکعت نماز می‌خواندند.گاهی دست حضرت زهرا(س) و گاهی صورت ایشان را می‌بوسیدند و می‌فرمودند: «بوی بهشت را از زهرا استشمام می‌کنم» و با یک ادب خاصی در مقابل حضرت زهرا(س) می‌نشستند.
وقتی حضرت زهرا(س) بر پیغمبر اکرم(ص) وارد می‌شدند، پیغمبر(ص) تمام قد بلند می‌شدند و ایشان را به جای خود می‌نشاندند و در مقابل زهرا می‌نشستند و با هم گفت‌وگو می‌کردند و اگر پیغمبر اکرم(ص) بر فاطمه زهر(س) وارد می‌شدند، حضرت زهرا(س) نیز این‌گونه احترام می‌گذاشتند.(بحارالانوار، ج 43، ص 25)
هرگاه به سفر می‌رفت آخرین کسی که با او خداحافظی می‌کرد، حضرت فاطمه(س) بود و در بازگشت از سفر نخست از او دیدار می‌کرد. حضرت زهرا(س) مانند مادری دلسوز رسول خدا(ص) را در آغوش می‌گرفت، از او نگهداری می‌کرد، زخم‌هایش را مرهم می‌گذاشت، رنج‌ها و دردهایش را کاهش می‌داد. آری این‌گونه ابراز عواطف دوسویه همانند ابراز عواطف مادر و فرزند است.