در گزارش امروز و فردا همزمان با ماه مبارک رمضان که برکات و پیام‌های آسمانی پرشور و هیجان معنوی برای بندگان به ارمغان آورده است، به واکاوی نقش عبادات و داشتن توکل به خداوند در جهت رهایی از مشکلات و مقابله با ناسازگاری‌های زندگی می‌پردازیم.
انسان معتقد به باورهای معنوی و یاوری خالق، در برابر ناهمواری‌ها و موانع پیش رو با عزم راسخ و برداشتن گام‌های بلند بر مشکلات غلبه می‌کند و به آسایش می‌رسد. لیکن همان طور که پیشتر به نوعی اشاره رفت، برخی از افراد در روبه رو شدن با سختی و ناهمواری‌های زندگی تحرک مؤثر و سازنده نمی‌نمایند و بعضا دیده شده روحیه خود را از دست داده‌اند. بازتاب چنین حالات در بحث رضایت و نارضایتی در زندگی ناشی از نوع نگرش شخص است که شاید می‌توان اظهار کرد چیزی در ردیف مثال معروف لیوان نیم آب و دو نظر متفاوت است. اما در رأس اظهارنظرات کارشناسانه و مردمی عبادت، داشتن توکل به خدا و صبوری بندگان در برطرف کردن دشواری‌ها در زندگی نقش کلیدی دارند. ماه مهمانی خدا فرصت مغتنم برای مردمان حاجت‌طلب و فیض بردن از ماه رمضان است.
عبادات؛ انگیزه نشاط و رضایت
یک کتاب‌فروش رفع ناسازگاری و سختی‌ها و برآورد نیازها در زندگی را در خواندن نماز، دعا و قرآن به ویژه در ماه رمضان می‌داند و معتقد است که باعث انگیزه نشاط در روحیه انسان می‌شود.
«محمد بهشتی» با 58 سال اشتغال به کتاب‌فروشی می‌گوید: «ماه مبارک رمضان فرصت خاص برای عبادت، خواندن قرآن و حمد و ثنا است که اثر زیادی در آسایش زندگی انسان می‌گذارد. هم‌چنین اجابت عبادت و درخواست از خداوند برای رفع مشکلات و حصول حاجت نقش مؤثری دارد.» وی در ادامه کاهش جرم و گناه در ماه رمضان را یکی دیگر از اثرات حسنه این ماه می‌داند و می‌گوید که بنا به گفته‌های کارشناسی، درصد جرایم اجتماعی در این ماه بسیار پایین می‌آید.
نظر وی را درباره تأثیر عبادات و امید داشتن به خدا در خلق و روحیه شخص، می‌پرسم. می‌گوید: «موقعی که نیاز شخص به خواست الهی برآورده شد احساس رضایت و آرامش می‌کند. روحیه بانشاط و آرام او نیز اثر خوب و آشکار در دیگران و مخاطبان می‌گذارد. برعکس، چنانچه انسان گرفتار مشکل و ناراحتی روحی باشد و هیچ کاری برای درمان مسایل خود نکرده، برخورد مناسب با سایرین نخواهد داشت.»
از یک طراح و حکاک مصنوعات فلزی، بازنشسته می‌پرسم نظرش هنگام رویارویی با ناملایمات زندگی چیست و چگونه می‌توان آرامش خاطر داشت تا با ناسازگاری‌ها مقابله کرد؟
«بابایی» چند لحظه سکوت می‌کند بعد آرام چنین جواب می‌دهد: «تا انسان هست پستی و بلندی و نامناسب‌های زندگی هست. (لبخند می‌زند.)
می‌افزاید: «برخی انسان‌ها همواره با مشکلات و ناخواست‌های زندگی، کم و بیش دست و پنجه نرم می‌کنند. در حالی که قریب به اتفاق مردم به لحاظ اعتقادات درونی، باورهای دینی و امیدواری به خداوند، ضمن چاره‌جویی برای دور کردن معضلات، صبوری می‌کنند. در این میان بعضی خویشتن‌داری نکرده و در مقابل دشواری‌ها به شدت هیجان‌زده شده و با غمخواری‌های بی‌فایده بر روان و اعصاب خود فشار می‌آورند گاه تا حدی که لطمه به سلامت خود زده و شاید مشکلی بر مشکل دیگر اضافه شود که مرضی خدا نخواهد بود.»
موضوع گزارش را برای مدرس حوزه علمیه تشریح می‌کنم از جمله این که عبادت و توکل به خداوند خاصه در ماه رمضان چه نقشی در برطرف کردن مشکلات و موانع مختلف در زندگی دارند؟ این سختی‌ها ممکن است بیکاری شخص، ناسازگاری فردی و روابط مرسوم اجتماعی و... باشند. سؤال دیگر پیرامون ماحصل عمل به عبادات است که چه تاثیری در آرامش و رضایت شخص خواهد گذارد و نیز در روابط همگانی چه عکس‌العملی خواهد داشت؟
زندگی سخت و غفلت از یاد خدا
«حجت‌الاسلام محمد اعتمادی» پاسخ را با عنوان کردن «دلایل عدم ارتباط با خالق» مطرح می‌کند و مایل است درباره همین گفته از فرجام کسی که با خالق ارتباط نداشته باشد، صحبت کند. وی در این خصوص اظهار می‌کند: «خداوند در قرآن گفته است کسی که از یاد من در زندگی دوری یا غفلت می‌کند زندگی تنگ و تاریکی برای او فراهم می‌شود و در روز قیامت، کور وارد محشر می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «قیامت در تعریف علما، برداشت از قرآن و احادیث عکس‌العمل رفتار دنیایی انسان است. پس کسی در قیامت به شهادت قرآن نابینا است. نتیجه می‌گیریم که در این دنیا نیز نابینا است. چرا؟ چون اگر کسی جلوی آفتاب بایستد و آفتاب را انکار کند باید در بینایی او شک شود. از سوی دیگر فردی که این همه آثار عظمت خلقت و نظم آفرینش را ببیند و انکار کند، پس نابینا است و چنین شخص به صورت مستمر زمین می‌خورد. لذا برای این که زمین نخورد حرکت نمی‌کند. کسی که در زندگی حرکت نمی‌کند، در جا می زند. این در جا زدن یک زندگی سیاه است که خود به دست خودش به وجود آورده است. حال با توجه به این احوال مطروحه، انسانی که می‌خواهد چنین در جا نزند باید در خانه دلش را باز کند و اجازه دهد حقیقت در خانه‌اش خودنمایی کند تا از این تاریکی نجات پیدا کند.»
«اعتمادی» با اشاره به این که نزد خدا بعضی از منافقان و برخی از کفار کر، لال و کور هستند، می‌افزاید: «آنان قابل هدایت نیستند و ظرفیت هدایت در دل خود را از بین برده‌اند.»
یک پژوهشگر مباحث دینی، دشواری و ناشادی‌ها در گردش زندگانی را از زوایای گونه‌گون آیین و طاعات اسلامی تشریح و تحلیل می‌کند. بر همین مبانی اصولی نیز معضلات دنیوی را صحنه آزمایش انسان در جهت تجلیات دانایی و توانایی می‌خواند و از این طریق است دید آدم به مجموعه دنیا و سختی‌هایش به سمت حکمت، مصلحت و رهنمون الهی سوق می‌یابد اما معدل‌گیری مباحث در این زمینه همانا نیاز حیاتی انسان در گستره زندگی، احساس آسودگی اندیشه و روان در همه زمان است که آن هم در پرتو پرستش خالق یکتا و شکیب بودن میسر می‌گردد.
نقش عبادت و توکل در رهایی از مشکلات
«محمود شرافتی» در این باره می‌گوید: «از نظر آموزه‌های قرآنی دنیا مکانی برای آزمون و رشد بشری است. به این معنا که انسان‌ها هماره در دنیا گرفتار سنت امتحان و ابتلا هستند تا این‌گونه توانایی و استعدادهای خود را بروز دهند. در این زمینه نیز باید گفت بی‌گمان انسان در زمان بروز مشکلات و سختی‌ها است که دست به ابتکار عمل می‌زند و اختراع و اکتشافاتی می‌کند. از این رو گفته‌اند احتیاج ما در اختراع است. بنابراین نمی‌بایست توقع و انتظار داشت که زندگی دنیا بی‌مشکلات، مصیبت‌ها، دردها و رنج‌ها باشد. خداوند در آیه 2 سوره عنکبوت، به صراحت از این سنت یاد می‌کند. پس، این که امید داشته باشیم روزی را بی‌مشکل و رنج و مصیبت بگذرانیم بی‌معنا و توقع و انتظاری باطل است. بنابراین به جای آن که توقع بی‌جایی داشته باشیم یا نومید شویم و به گوشه‌ای رویم و صبر منفی را درپیش گیریم که نتیجه آن افسردگی خواهد بود، در اندیشه راه برون‌رفتی باشیم تا هم از مشکل و تهدید، برای خود فرصتی بسازیم و هم توانایی و استعدادهای خود را بشناسیم و آن‌ها را فعلیت بخشیده و ظهور دهیم.»
این محقق دینی در ادامه،‌ تاکید فرامین آفریدگان در خروج از معضلات را مطرح می‌کند و چنین می‌گوید: «خداوند در آیات قرآنی بارها راه‌های برون‌رفت ازمشکلات و مصیبت‌ها و آزمون‌های الهی را بیان کرده است. شاید مهم‌ترین و کلیدی‌ترین راهکاری که خداوند برای تعامل با مشکلات و مصیبت‌ها بیان کرده، راهکار صبر است. البته مراد از صبر همان مقاومت و استقامت مثبت و تحمل آگاهانه است که اوج آن حلم است که با حکمت، مصلحت و عقلانیت همراه می‌باشد. زیرا صبر به آدمی کمک می‌کند تا به دور از هرگونه جزع و فزع، حزن و اندوه و ترس و خوفی، با عقل و تدبیر موقعیت و وضعیت خود را بسنجد و نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کند و به دور از هرگونه هیجان و رفتارهای هیجانی، راه برون رفت از مشکل و مصیبت را بیابد.»وی در مبحث بردباری انسان، می‌افزاید: «خداوند درآیاتی از جمله 45 و 153 سوره اعراف از صبر به عنوان وسیله و ابزاری برای یاری جستن از خالق متعال برای برون‌رفت از مشکلات یاد می‌کند. البته در روایات تفسیری از معصومان«ع» نقل شده که یکی از مصادیق صبر، روزه است. به این معنا که انسان برای این که به مقام صبر دست یابد و آستانه تحمل خویش را افزایش دهد باید از روزه به عنوان یکی از مهم‌ترین عبادات بهره گیرد. درهمین آیات نماز در کنار صبر مورد تأکید قرار می‌گیرد. این بدان معنی است که انسان می‌تواند با بهره‌گیری از عبادات از جمله نماز و روزه خود را به شرایط مطلوب روحی برساند تا در برابر فشار مشکلات تاب تحمل خود را از دست ندهد و به سرعت واکنش هیجانی از خود بروز ندهد.»«شرافتی» پژوهشگر دینی صحبت خود را با بیان چندگونگی نمادهای بردباری و تأثیر دانایی و نداشتن هیجانات زیاد در رفع مشکلات، ادامه می‌هد. به گفته وی کسی که از نظر شخصیت، خود را در وضعیت مطلوبی قرار می‌دهد که رفتارهایش به دور از هیجانات شدید احساسی و عاطفی است، می‌تواند باعقل و درایت و تدبیر بیشتر وضعیت و موقعیت سنجی خوب و مطلوبی داشته باشد و راهکار برون رفت از معضلات را بیابد.
وی ادامه می‌دهد: «آرامش، اطمینان، اعتماد به نفس، تحقیق و بررسی همه‌جانبه موضوع و موضع این شخص از جلوه‌های صبر است که از طریق عبادات به دست می‌آید. از این رو در حوزه رفتار اجتماعی نیز برخوردهایش به دور از هرگوهه پرخاشگری، تنش، تندی، بی‌ادبی و مانند آن است.»
مشکلات دلایل مختلف دارند. برخی ضعف صداقت درروابط و نیز وظایف معنوی، توقعات و زیاده‌خواهی بیش از ظرفیت گذران در امور رایج و بین خانواده، سهل گرفتن وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی، هجوم تکنولوژی در متن زندگی، خستگی کار بیش از حد معین، همین‌طور خستگی روان ناشی از تکرار محیط زندگی و نبود تنوع تفریح و آرامش از جمله سبب‌سازان مشکلات و ناراحتی‌های سخت در زندگی انسان است که هر یک به نوعی بر اخلاق، اعصاب و افکار انسان مسلط شده‌اند.
این مطالب را «رضوی» کارشناس امور تربیتی بیان می‌کند. او توضیح می‌دهد: «با وجود این معضلات، اعتقاد دارم کسی که وظایف دین خود را کاملا انجام دهد و از هر آنچه که گناه نامیده می‌شود و از نظر اخلاقی مطرود است پرهیز کند هیچ احساس نامطلوب و گلایه و سختی نخواهد داشت اگرچه او هم در همان شرایط که پیشتر گفتم، زندگی می‌کند لیکن باورش، مصلحت خداوند است.»وی ادامه می‌دهد، می‌دانیم ناکامی و غم و سختی همه جای دنیا هست اما باید پرسید آیا اصولا عامل معضلات و رنج دادن‌ها، خود انسان است یا کلا زمانه در این باره دخیل است؟ اگرچه نیستی، اتفاقی گریزناپذیر می‌باشد ولی فرضا تصادف اتومبیل، از هم پاشیدگی کانون زندگی، اعتیاد، بیکاری و... تقصیر عصر و زمانه است یا انسان؟ بهرحال باورم درباره زندگی این است، باید اول مفهوم آن و هدف آفرینش را درست دانست، بعد با دقت و قدرت و با اتکا به یاری خالق، چشم و گوش را تا به حد امکان به روی هر تقلید و هر مشکلی بست و گرفت. اگر خواهان آرامش هستیم، بدانیم در گذشت است نه در بدفکری و درایمان است نه در ناامیدی.»