فریده شریفی
اسپرزه، سنبل‌الطیب، بومادران، ختمی و مریم گلی، بوی خوش مغازه‌های عطاری، گیاهان دارویی که در عطاری‌ها ردیف ردیف چیده شده و هر کدام عطر و طعم و خاصیت منحصر به فردی دارند... درمان بیماری‌ها، افزوده‌شدن به غذاها بدون اینکه کالری به غذاها اضافه کنند همه و همه خاصیت‌هایی است که افراد مختلف را به مغازه‌های عطاری می‌کشاند حتی اگر بیماری خاصی نداشته باشند!
هزاران سال است که انسان‌ها از خواص گیاهان دارویی آگاهند و از آنها برای درمان بیماری‌های خود استفاده می‌کنند. محققان نیز سال‌هاست که تلاش می‌کنند با شناخت گیاهان مختلف از خواص دارویی آنها آگاه شوند و در درمان بیماری‌ها استفاده کنند. تقریبا 70 هزار نوع گیاه دارویی در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد که در کشور ما با وجود داشتن 11 اقلیم مختلف آب‌و‌هوایی و بیش از 8000 گونه گیاهی و 1400 گونه دارویی، بستر مناسبی برای دستیابی به گونه‌های باارزش دارویی وجود دارد.
برخی از این گیاهان برای دفع انگل‌های گوارشی مورد استفاده قرار می‌گیرند، برخی دیگر برای عوارض پوستی، ریزش مو، درمان لاغری یا چاقی و ده‌ها و صدها نوع بیماری دیگر به کار گرفته می‌شوند.
یک گیاه و این همه خاصیت
گرایش روزافزون مردم به طب سنتی و مصرف گیاهان دارویی موجب ایجاد یک مسیر جدید در کشاورزی شده است.
یک مهندس کشاورزی در این باره می‌گوید: «خوشبختانه ایران با توجه به تنوع آب‌وهوایی و داشتن مناطق کوهستانی، نیمه‌کوهستانی و دشت‌ها و جلگه‌های سرسبز و حاصلخیز بهترین محیط برای کاشتن گیاهان دارویی و یا بهره‌برداری از گیاهان دارویی خودرو است. به همین دلیل می‌توان از این صنعت پرسود و پربازده هم برای مصرف داخلی و هم برای صدور به خارج از کشور استفاده کرد به ویژه آنکه با توجه به شرایط خاص کشور و فضای اقتصاد مقاومتی که وجود دارد می‌توان از گیاهان دارویی به بهترین وجه استفاده کرد و آنها را به خارج صادر نمود.»
به گفته این کارشناس، خوشبختانه در سال‌های اخیر، گرایش مردم به طب سنتی و ایجاد تقاضا و بازار مصرف‌گیاهان دارویی افزایش یافته و در صنعت کشاورزی رونق زیادی حاصل شده است که اگر به مردم در این زمینه آموزش داده شود و راه صحیح استفاده از گیاهان دارویی را فراگیرند می‌توانند حتی در منازل و باغچه‌های خود این گیاهان را پرورش دهند و از خواص فراوان آنها بهره‌مند شوند.»
وی همچنین به ذکر مثالی می‌پردازد و می‌گوید: «برخی از گیاهان دارویی خواص چندگانه دارند و در طب سنتی کاربرد بسیاری پیدا می‌کنند مثلا گیاه «پنیرک» که از برگ و گل آن استفاده‌های بهینه می‌شود خاصیت آنتی‌بیوتیکی دارد و دمکرده این گیاه دارویی می‌تواند عفونت‌های ادراری، برونشیت و عفونت‌های سرخک و مخملک را از بین ببرد. یا گل‌گاو‌زبان که در سرماخوردگی‌ها و تغییرات فشارخون استفاده می‌شود و خاصیت آرام بخشی نیز دارد.»
این کارشناس به خواص معجزه‌آسای دارچین نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «تأثیر دارچین بر چربی‌های خون، سردرد، میگرن، بیماری‌های عفونی، حافظه، دیابت، زخم‌های ناشی از سوختگی و... آنچنان زیاد است که از این گیاه دارویی به عنوان گیاه معجزه‌کننده نام می‌برند.»
وی همچنین یادآوری می‌کند: «با توجه به کمبود منابع آب در کشور کشت گیاهان دارویی در استان‌های مختلف بسیار سودآور است زیرا زمینه اشتغال، صادرات و در نتیجه تحقق اقتصاد مقاومتی را فراهم می‌کند.»
در همین رابطه «عبدالله فتح‌الله‌زاده» معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی از تولید سالانه یک هزار و 560 تن انواع گیاهان دارویی در این استان خبر می‌دهد و می‌گوید: «هم‌اکنون 115 هکتار از اراضی کشاورزی استان، زیر کشت گیاهان دارویی است و آذربایجان غربی در زمینه کشت و تولید گیاهان دارویی جزو سه استان برتر کشور به شمار می‌رود.»
وی به مسئله سودآوری کشت گیاهان دارویی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «میزان سودآوری یک هکتار از گیاهان دارویی نزدیک به 150 میلیون ریال است بنابراین سرمایه‌گذاری در این عرصه باید در اولویت مسئولان قرار بگیرد.»
شناخت گیاهان دارویی، جمع‌آوری و سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند زمینه‌ای برای پیشرفت اقتصاد داخلی و کمک فراوانی برای حمایت از اقتصاد داخلی باشد.
کشت گیاهان دارویی
با توجه به کمبود آب در ایران در سال‌های اخیر کشت گیاهان دارویی در بسیاری از مناطق جایگزین کشت‌های آبی شده است البته با حمایت‌های دولت در زمینه کمک به آبیاری مکانیزه می‌توان آب مورد نیاز برای این گیاهان را به حداقل ممکن رساند.
«سماواتی» کشاورز جوانی که پس از فارغ‌التحصیلی در رشته کشاورزی اقدام به کشت داروهای گیاهی کرده است از تجربیات خود در این زمینه می‌گوید و خاطرنشان می‌کند که با سرمایه‌ای اندک فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده است و پس از مدت کوتاهی موفق به اشتغالزایی برای تعدادی از جوانان فامیل و اقوام و خویشان خود شده است.»
وی اضافه می‌کند: «کشت گیاهان دارویی مزیت‌های بیشتری نسبت به کشت‌های دیگر دارد از جمله اینکه نیاز به آب فراوان ندارد و با یک سیستم آب قطره‌ای می‌توان یک کشتزار گسترده را آبیاری کرد و مزیت دیگر این است که نیاز به وقت کمتری داشته و می‌توان از این فعالیت به عنوان شغل دوم استفاده کرد. از سوی دیگر هزینه کاشت گیاهان دارویی فقط در سال اول کشت است و از سال دوم به بعد وارد مرحله سوددهی شده و هزینه به حداقل کاهش می‌یابد.»
این کشاورز جوان یادآور می‌شود که این نوع کشاورزی را می‌توان به صورت خانوادگی نیز انجام داد و در گلخانه، زمین کشاورزی و کلیه سطوحی که انجام می‌گیرد همه افراد خانواده مشارکت داشته باشند چرا که هم فعالیتی دلچسب، مفرح و زیبا است و هم هزینه‌های کارگری را کاهش می‌دهد.
امروزه کاشت گیاهان دارویی در سطح جهانی به تجارت پرسودی تبدیل شده است اما متاسفانه فعالیت‌هایی که در زمینه تخریب محیط زیست صورت می‌گیرد کشت این گیاهان را با مشکلات فراوانی مواجه می‌سازد.
داروهای گیاهی
 و سوءاستفاده‌های مکرر
داروهای گیاهی همان اندازه که تاثیری فراوان در درمان برخی از بیماری‌ها دارند در صورت عدم شناخت کافی از این داروها و تجویز نامناسب می‌توانند خطرساز و مشکل‌آفرین باشند!
سوءاستفاده از نشان تجاری داروهای گیاهی و درمانی سنتی توسط برخی از افراد سودجو در عطاری‌ها، مشکلات فراوانی برای مصرف‌کنندگان ایجاد کرده و سلامتی افراد را به خطر انداخته است.
ملیکا هوشمند کارشناس ارشد زیست‌شناسی و درمانگر در این باره می‌گوید: «بسیاری از مردم به داروهای گیاهی روی می‌آورند و معتقدند که برای درمان بیماری‌هایشان از این داروها بهتر نتیجه می‌گیرند به همین دلیل سوءاستفاده از نام و نشان برخی از داروهای گیاهی و استفاده از برچسب‌های تبلیغاتی دروغین بر روی برخی از داروها بی‌اعتنایی به حق بیمار و درواقع ظلم و ستم به همنوع است.»
وی اضافه می‌کند: «تجویز اشتباهی برخی از داروهای گیاهی، انجام حجامت، فصد، احیاء، تزریقات و معاینات پزشکی از سوی افراد غیرکارشناس و غیرحرفه‌ای می‌تواند خطرات جانی جبران‌ناپذیری به وجود بیاورد و بیماران را با خطر مرگ مواجه سازد.»
به گفته این درمانگر، یک گیاه دارویی که با شرایط بسیار عالی و مناسب کشت می‌شود و پس از آن در بهترین شرایط نیز خشک و جمع‌آوری می‌گردد و هیچگونه ناخالصی در آن وجود ندارد ممکن است در صورت تجویز نامناسب عوارض جانبی زیادی به وجود آورد حالا تصور کنید که خدای ناکرده افراد کلاهبردار و سودجو با این گیاهان دارویی، گیاهان دیگر و مواد دیگر قاطی کنند و برای سودآوری بیشتر مقدار آن را زیاد کنند، چه فاجعه‌ای به‌بار خواهد آمد؟!
یک فروشنده گیاهان دارویی نیز که در حوالی خیابان سهروردی مغازه عطاری دارد در این باره می‌گوید: «عده‌ای در قالب عطاری‌ها، انواع و اقسام گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و عرقیات را به مردم عرضه می‌کنند در حالی که تجربه چندانی ندارند و به درمان‌های خودسرانه می‌پردازند. به طور مثال برای افراد چاق، معجون‌های لاغری، شربت، قرص و جوشانده معرفی می‌کنند و یا برای افراد لاغر بالعکس عمل کرده و گیاهان دارویی تجویز می‌کنند که با خوردن آنها چاق شوند!
در حالی که اگر خدای ناکرده دارویی را اشتباهی توصیه کنند خطایی جبران‌ناپذیر مرتکب شده‌اند و دولت و مسئولین باید با این نوع عطاری‌ها و افراد بی‌تجربه به شدت برخورد کنند.»
وی اضافه می‌کند: «ممکن است در برخی از موارد خوردن یک داروی گیاهی برای افراد چاق یا لاغر یا برخی از بیماری‌های کم‌اهمیت خطر چندانی نداشته باشد اما اگر بیماری مشکل قلبی یا عروقی داشته باشد و دارویی اشتباهی تجویز شود چه می‌شود؟ آیا این مسئله منجر به پیش آمدن حادثه‌ای تلخ و خطرساز نمی‌شود.
به گفته این عطار، برای تجویز یک داروی گیاهی ابتدا باید بیمار توسط پزشک ویزیت گردد و سپس بیماری وی مشخص گردیده و بر اساس آن داروی گیاهی به مقدار مشخص و مدت زمان معین مصرف گردد در غیر این‌صورت با مصرف خودسرانه و تجویز اشتباه یک داروی گیاهی ممکن است داروهای تجویز شده برای آن بیماری مناسب نباشد و مریض به مشکلات جسمی دیگر هم دچار شود.
بسیاری از گیاهان دارویی که در عطاری‌ها عرضه می‌شود باید علامت استاندارد داشته باشند و مشخص شود که از آلودگی‌های میکروبی، و سموم کشاورزی عاری هستند و تاریخ مصرف آنها نگذشته باشد در غیر اینصورت خواص خود را از دست داده و مردم نباید از آنها استفاده کنند.