ضرورت بررسی نقض‌های مکرر برجام نافرجام - بخش نخست
دستاورد ۲ ساله برجام تحریم‌ها و تحقیرهای مکرر
هدیه آقاپور
- مذاکره در موضوعات خاص اشکالى ندارد؛ منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوشبین نیستم به مذاکره، لکن می‌خواهند مذاکره کنند، بکنند
یک تجربه‌اى در اختیار ملّت ایران است - که حالا من مختصراً عرض خواهم کرد - این تجربه ظرفیّت فکرى ملّت ما را بالا خواهد برد؛ مثل تجربه‌اى که در سال 82 و 83 در زمینه تعلیق غنى‌سازى انجام گرفت، که آن‌وقت تعلیق غنى‌سازى را در مذاکرات با همین اروپایى‌ها، جمهورى اسلامى براى یک مدّتى پذیرفت. خب ما دو سال عقب افتادیم، لکن به نفع ما تمام شد. چرا؟ چون فهمیدیم که با تعلیق غنى‌سازى، امید همکارى از طرف شرکاى غربى مطلقاً وجود ندارد. (مقام معظم رهبری ۱۳/۰۸/۱۳۹۲)
اکنون که دو سال از جرایی شدن برجام می‌گذرد با بدعهدی‌های طرف غربی به خوبی متوجه می‌شویم که چرا رهبر معظم انقلاب به مذاکره خوشبین نبوده و برجام را به دید تجربه نگاه می‌کنند نه دستاورد، گرچه در مقاطعی هم اعلام شد یکی از دستاوردهای مهم این توافق هسته‌ای بی‌اعتمادی به آمریکا بود که آن هم از ابتدای انقلاب اسلامی برای مردم و مسئولین امری واضح بوده و خواهد بود.
برجام به خواسته هایش نرسید
اکنون با گذشت دو سال از اجرای برجام مهم‌ترین سؤالی که مطرح می‌شود این است که هدف از مذاکره چه بود؟ تا چه اندازه خواسته‌ها و منافع ایران در این هدف‌گذاری‌ها تامین شده؟ و روند اجرایی برجام در این دو سال چه گونه بوده است؟
فریدون عباسی رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «برجام دقیقا اینگونه است که ما همه چیز دادیم و در مقابل یک شکلات گاز زده گرفتیم.»
وی ادامه می‌دهد: «عده‌ای خواستند به نام برجام همه چیز را از ابتدا آزمایش کنند و با اقتدار کشور بازی کردند و دو سال است که داریم با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم.»
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی تاکید می‌کند: «در برجام گشایشی حاصل نشد که بتوانیم با آن مشکلات زندگی مردم را حل کنیم و اکنون هم در تلاشند با بزک کردن این توافق در سایر مسائل اقتصادی و منطقه‌ای همین سیاست غلط را پیاده کنند.»
عباسی می‌افزاید: «متاسفانه در تلاش هستند که این توافق بد را خوب جلوه دهند، می‌گویند با نقض برجام به روند دوره قبل باز خواهیم گشت و پاسخ آن این سؤال است که در طول چند سال می‌توان آب سنگین تولید کرد؟ چند سال می‌توانیم 10 یا 15 تن اورانیوم غنی شده تولید کنیم؟ چه مدت طول می‌کشد سانتریفیوژها را نصب کنیم، پایدار کنیم و به بهره‌برداری برسانیم؟ در واقع باید گفت عرصه سیاسی کشور عرصه مشق افراد مبتدی نیست.»
تحریم‌های پسابرجامی و عدم اجرای شروط 9 گانه رهبری
جالب است که در 2 سالگی برجام آمریکایی‌ها رسماً از براندازی و تغییر نظام جمهوری اسلامی سخن می‌گویند! چه چیز آنها را وقیح‌تر کرده!؟ ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به عربستان می‌رود و طبل ایران هراسی را به صدا درمی آورد و تحریم‌ها به شکل دیگر روانه بازار می‌شود و اوضاع به گونه‌ای پیش می‌رود که تیمی دیگر باید برود پیرامون تحریم‌های پسابرجام مذاکره کند!
اجرای برجام به کنار اما مهم‌ترین سؤالی که دولتمردان در این مقطع کنونی باید از خود بپرسند این است که شروط 9 گانه رهبری اجرا شد؟
رهبر معظم انقلاب در یکی از بیانات‌شان تصریح کردند که اگر تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای برداشته شود اما به عناوین دیگری مانند حقوق بشر، تروریسم و مانند آنکه همه‌اش اتهامات ظالمانه علیه ماست آنها را برقرار کنند و مانع از برقراری تجارت آزاد و ارتباطات تجاری، فنی و علمی‌شوند مقبول ما نیست.
امین اسدی تحلیل گر سیاسی و دبیر کمیته جوانان جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «با گذشت دو سال از اجرای برجام، آمریکا و متحدانش همچنان برخلاف مصوبات برجام اقدام کرده و یکی پس از دیگری مواد مطروحه در برجام را نقض می‌کند.»
وی ادامه می‌دهد: «البته این مطلب برای ما کاملا قابل پیش‌بینی بود و در همان ایام در مورد بدعهدی‌های آمریکایی‌ها و غرب نشینان با تاکید به این موارد‌اشاره می‌کردیم اما علاوه‌بر اینکه به آن توجهی نمی‌شد بلکه بی‌سواد و بی‌شناسنامه هم خطاب قرار گرفتیم!»
اسدی تصریح می‌کند: «برجام یک تصمیم ملی بود اما سؤال اینجاست که چرا فقط منافع یک طیف و جناح را تامین کرد! و در آخر هم به جایی رسید که گفته‌های منتقدین در مورد اعتماد به آمریکا که به درستی بیان شده بود به حقیقت پیوست و امروزه شاهد نقض‌های پی درپی برجام هستیم.»
این تحلیلگر مسائل سیاسی می‌افزاید: «در زمان تصویب ۲۰ دقیقه‌ای برجام تیتر یک روزنامه‌های زنجیره‌ای حامی برجام تمسخر منتقدین همراه با ذوق زدگی بود! اما امروزه همان تیترها سندی برای درستی حرف منتقدین است.»
دبیر کمیته جوانان جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی یادآور می‌شود: «در طی این دوسال یکی ازجمله‌های مقام معظم رهبری هر روز جلوی چشمانمان بود اینکه «من هیچوقت نسبت به مذاکره با آمریکا خوشبین نبودم» و دیدیم که آمریکا در این دوسال سردمدار نقض فاحش برجام درتمامی ابعاد بوده است.»
وی با اشاره به برخی از موارد نقض شده برجام از سوی ایالات متحده آمریکا، می‌گوید: «تمدید قانون تحریم‌های ایران موسوم به ایسا از سوی کنگره آمریکا؛ ایجاد محدودیت برای سفر اتباع کشورهایی که مشمول «برنامه لغو روادید آمریکا» هستند به دلیل سفر به ایران؛ تلاش آمریکا برای ایجاد فضایی منفی علیه جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد، برخلاف تعهد جمعی کشورهای ۱+۵ برای تحقق «تغییر بنیادین» در رویکرد و تعامل شورا با جمهوری اسلامی ایران؛ تعلل عمدی دولت آمریکا در رفع موثر تحریم‌های هسته‌ای، به نحوی که در موارد متعددی این تعهد صریح آمریکا به صورت مقطعی، کُند و در برخی مواقع به نحو بازدارنده‌ای پیچیده بوده است.»
اسدی ادامه می‌دهد: «همچنین تلاش برای جلوگیری از عادی‌سازی تجارت سایر کشورها با ایران و بهره مند شدن جمهوری اسلامی ایران از منافع اقتصادی برجام، از طریق دامن زدن و گسترش شک و تردید نسبت به آینده روابط اقتصادی و همکاری با ایران؛ تاخیر غیرموجه از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا در صدور مجوزهای لازم برای فروش یا اجاره هواپیمای مسافربری به ایران؛ ایجاد مقررات دست وپاگیر و موانع روانی در مسیر دسترسی آسان بانک مرکزی ایران به منابع مالی خود.»
این تحلیلگر مسائل سیاسی اضافه می‌کند: «پیچیده نمودن و مشروط ساختن مقررات رفع تحریم‌ها از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به منظور ایجاد تردید در بانک‌های غیرآمریکایی و اکراه آنها از همکاری با ایران؛ طرح مکرر قوانین مختلف تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران در کنگره آمریکا با هدف تخریب فضا و جلوگیری از عادی‌سازی روابط تجاری سایر کشورها با ایران؛ طراحی و تبلیغ گسترده در مورد سیاست غیرقانونی «بازنگری برجام» از سوی دولت جدید آمریکا و‌اشارات مکرر (مستقیم و غیرمستقیم) به امکان عدم تمدید اسقاط قوانین تحریمی آمریکا علیه ایران، با هدف ایجاد تردید و نگرانی نامحدود در جامعه اقتصادی جهانی نسبت به آینده روابط اقتصادی با ایران از اقدامات آمریکا برای نقض فاحش برجام است.»
دبیر کمیته جوانان جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی با‌اشاره به تشدید و افزایش مقررات دست و پاگیر وزارت خزانه‌داری آمریکا اظهار می‌دارد: «این مقرارات در تعارض با بند ۲۹ برجام مبنی بر تعهد این کشور بر عدم تضعیف اجرای موفقیت آمیز برجام و خودداری از هر سیاستی است که تاثیر مستقیم و نامطلوب بر عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران بگذارد، از سوی دیگر افزایش چشمگیر اظهارات تحریک‌آمیز و خصمانه مقامات ارشد آمریکا علیه برجام، که علاوه بر بی‌اعتنایی به اصول حقوق بین‌الملل، نقضِ شروط مندرج در برجام - خصوصا بند ۲۸- محسوب می‌شود که صراحتا اعلام می‌دارد مقامات ارشد کشورهای طرف برجام همه ی تلاش خود را، از جمله در اظهارات عمومی خود، برای اجرای موفقیت‌آمیز برجام به کار خواهند بست.»
وی تاکید می‌کند: «اتخاذ مکرر مواضع منفی مقامات عالی‌رتبه آمریکا علیه برجام مغایر با تعهدات صریح آمریکا در این توافق و یکی از اصول مهم حقوق بین‌الملل - که در برجام نیز صراحتا تکرار شده - یعنی اجرای با «حسن نیت تعهدات» است.»
اسدی می‌افزاید: «تمدید اسقاطیه‌های تحریم‌های ایران توسط دولت جدید آمریکا به شکلی که عامدانه و از حیث شکل، مفاد، زبان و اقدامات همزمان (از جمله افزودن همزمان شماری از‌اشخاص و نهادهای ایرانی به فهرست تحریمی) کمترین فضای مساعد را برای بهره مندی کامل ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست شماره ۲ برجام فراهم ساخته و اعلام عمومی اجرای تعهدات برجامی با منفی‌ترین تعابیر و با هدف کاهش یا عدم بهره مندی ایران از اثرات مثبت تداوم برجام می‌باشد.»
این تحلیلگر مسائل سیاسی با بیان اینکه اقدام غیرمتعارف و تبلیغاتی نماینده آمریکا نزد سازمان ملل متحد در سفر به وین به منظور اعمال نفوذ بر فعالیت حرفه‌ای آژانس صورت گرفت؛ یادآور می‌شود: «طرح اتهامات واهی و تبلیغات گسترده علیه ایران با هدف مقدمه چینی برای اعلام عدم پایبندی جمهوری اسلامی ایران به برجام که در تعارض کامل با هشت گزارش رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و می‌تواند علاوه‌بر تاثیرات مخرب بر اعتبار کلی آژانس به عنوان نهاد صالح برای راستی آزمایی پایبندی ایران به برجام اثرات غیرقابل پیش‌بینی بر حوزه عدم‌اشاعه داشته باشد.»
دبیر کمیته جوانان جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی تاکید می‌کند: «دو شرط از شروط ۹ گانه مقام معظم رهبری کاملا واضح هست که توسط آمریکایی‌ها نقض شده است؛ در شرط اول آمده است که باید تصریح شود این تحریم‌ها به کلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر اینکه ساختار تحریم‌ها باقی خواهد ماند، به منزله نقض برجام است درحالی که ما در طی این دوسال شاهد بودیم که برجام دستاورد آنچنانی نداشته و همچین تمامی تحریم‌ها به‌کلی و باتوجه به شرط اول رهبری برداشته نشده و این اولین گام نقض برجام بود.»
وی در پایان خاطر نشان می‌کند: «در طی این ۲ سال توسط آمریکایی‌ها به هر بهانه واهی و پوچ تحریم شدیم و این مورد هم عبور آمریکا از شرط دوم مقام معظم رهبری بود. رهبری در شرط دوم فرمودند که وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه مجلس، اقدام‌های لازم را انجام دهد و فعّالیّت‌های برجام را متوقّف کند.»
برجام نا فرجام و تراز تجاری منفی
تراز تجاری کشور در سال 1395 را به برجام ربط می‌دادند و آن را ناشی از رفع تحریم‌ها و گشایش‌های ایجادشده پس از توافق هسته‌ای عنوان می‌کردند.
اما در سال جاری با رشد واردات و کُند شدن آهنگ صادرات غیرنفتی، مشخص گردید که صادرات غیرنفتی، نزولی شده و واردات دوباره سرعت گرفته است.
به گفته فعالان اقتصادی مشکلات ناشی از تحریم‌های بانکی دلیل اصلی کاهش صادرات غیرنفتی کشورمان است. در سوی مقابل، یعنی در بحث واردات نیز باز هم تحریم‌های بانکی مقصرند، زیرا مشکلات انتقال ارز به کشور موجب شده تا همچون دوران تحریم، بخش زیادی از درآمد ارزی ایران در کشورهای خریدار نفت کشورمان بلوکه بماند و دولت چاره‌ای جز واردات کالا از این کشورها برای تسویه این ارز ندارد؛ درست شبیه همان وضعیت دوران تحریم.
حشمت‌الله فلاحت پیشه نماینده مردم اسلام آباد غرب و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «واضح است که برخی منافع ایران در برجام تامین نشد و آمریکایی‌ها با حضور در حوزه‌های حساس مالی، فناوری، بانکی و جذب سرمایه و غیره به گونه‌ای عمل کردند که از منافع برجام چیزی عاید ایران نشود.»
وی ادامه می‌دهد: «خود اوباما نیز با شروع اجرایی برجام بدعهدی را آغاز کرد و برخی شرکت‌های ایرانی را ذیل تحریم برد که ترامپ اکنون آن را تکمیل کرد.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خاطر نشان می‌کند: «ایران را به هر ترتیب از کانال هدف خارج کردند و هر روز به بهانه‌های مختلف دست به تحریم می‌زنند، بنابراین باید با دید واقع گرایانه برجام را تفسیر کرد که چرا مدینه فاضله بعد از برجام شکل نگرفت.»