مصطفی میرزایی
 به نظر می رسد عکس العمل سریع هند و پاکستان در قبال آیات شیطانی به تجربۀ آن ها از آثار قبلی نویسنده مرتبط است؛ چرا که هر کدام از این کشورها قبلاً یک بار از نیش کتاب های سلمان رشدی گزیده شده بودند.1 در 24 دی ماه 1367(14 ژانویه 1989)، مسلمانان شهر  برادفورد در شمال انگلستان طی تظاهراتی علیه آیات شیطانی، این کتاب را به آتش کشیدند. بعد از آن، در تظاهرات  مسلمانان  پاکستان در اسلام آباد که به مرکز فرهنگی آمریکا ختم می شد، بین نیروهای انتظامی با افراد مسلح از درون مرکز فرهنگی آمریکا و مردم، برخورد ایجاد شد و در آن حادثه  شش نفر به شهادت رسیدند و بیش از صد نفر مجروح شدند.در همان ایام کشور هند نیز شاهد تظاهرات مسلمانان و شهادت یک نفر بود.
فتوای تاریخی امام خمینی (ره)؛ قدرت نمایی جهانی اسلام
در  25 بهمن 1367 (4 فوریه 1989) روند اتفاقات و واکنش‌های رویداده علیه کتاب آیات شیطانی تعییر اساسی کرد. در این روز خبري بر روي تلكس رسانه‎هاي جهان قرار گرفت و دنيای غرب را در حيرت فرو برد. این خبر، همان فتوای تاریخی امام خمینی(ره) بر ضد سلمان رشدی بود که به سرعت به وسیله رسانه‎هاي كشورهاي مختلف مخابره شد. متن فتواي تاریخی رهبر فقيد ايران بر ضد نویسنده كتاب آيات شيطاني به این شرح بود:
انا لله و انا اليه راجعون
به اطلاع مسلمانان غيور سراسر جهان مى‏رسانم مؤلف كتاب آيات شيطانى كه عليه اسلام و پيامبر و قرآن، تنظيم و چاپ و منتشر شده است، همچنين ناشرين مطلع از محتواى آن، محكوم به اعدام مى‏باشند. از مسلمانان غيور مى‏خواهم تا در هر نقطه كه آنان را يافتند، سريعاً آنها را اعدام نمايند تا ديگر كسى جرئت نكند به مقدسات مسلمين توهين نمايد و هركس در اين راه كشته شود، شهيد است. ان‏شاءالله.
                روح‌الله الموسوي الخميني ـ 25/11/67(صحیفه امام،: ج21، 263)
درپی انتشار حکم امام از سوی دولت، بنا بر دستور رهبر کبیر انقلاب اسلامی روز 26 بهمن 1367 در سراسر ایران عزای عمومی اعلام شد. پس از فتوای امام خمینی (ره) اعتراضات علیه کتاب آیات شیطانی از حالت اعتراضات منطقه ای ( مردم شبه قاره و مسلمانان انگلستان) به سمت مقیاس «جهانی» تغییر شکل یافت. «خط سیر اعتراضات از برادفورد تا سنگاپور تا استامبول تا تهران و سایر نقاط ادامه داشت. آنچه آن حادثه را جهانی ساخت این بود که اعتراضات مکان و جغرافیای ثابتی نداشت و فاقد انگیزه سیاسی بود و پدیده‌ای بی‌سابقه محسوب می‌شد.»2 نقل شده است هنگامی که حضرت امام خمینی (ره) از مضمون کتاب کفرآمیز آیات شیطانی مطلع شدند، از خشم بر خود لرزیدند و فرمودند: «والله اگر جوان بودم و قدرت داشتم شخصاً می رفتم و او (سلمان رشدی) را می‌کشتم»3 به هیچ وجه نباید فتوای امام خمینی (ره) را اقدامی از سر عصبانیت تحلیل کرد و البته تاکید چندباره ایشان بر حکم ارتداد سلمان رشدی تأییدی است بر بینش آگاهانه ایشان.    
در پی صدور فتوای امام خمینی(ره) موج حمايت از حكم امام(ره) به سرعت در سراسر جهان اسلام پيچيد و عملا سلمان رشدى به منفورترين نويسنده روى زمين مبدل شد. در طرف مقابل به دلیل عدم فهم ماهيت فتواى فقهی امام(ره) از سوی سیاستمداران غربی، واكنش‏هاى پوچ و بی حاصلی در اين ارتباط انجام شد. اين واكنش‏ها عبارت بود از:
1- ساده انگارى و جدى نگرفتن فتواى امام(ره) و سعى در كوچك و محدود كردن آن.
2- تلاش در تجزيه و ايجاد دوگانگى ميان نظريه دولت و مسئولان سياسى ‏جمهورى اسلامى ايران از فتواى امام (ره) و دوگانه نشان دادن رهبرى‏ مذهبى و رهبرى سياسى.
3- فشار بر ايران براى بازپس گيرى فتواى امام(ره).
4- معرفى فتواى امام (ره) به عنوان يك نظر شيعى كه مورد قبول مسلمانان اهل سنت نيست.
5- معرفى فتواى امام(ره) به عنوان يك حركت تند و افراطى كه از اسلام فاصله دارد.
6- معرفى فتوا به عنوان عكس العمل امام خمينى(ره) در برابر مشكلات داخلى‏ كشور.
7- معرفى فتوا به عنوان اقدامى در برابر تمدن، آزادى، حقوق بين الملل، حقوق بشر و...
8- اقدام شبه فرهنگى غرب كه با تشويق نويسندگان غربی به حمايت از رشدى و انتشار اعلاميه‏ها و آيات شيطانى به زبانهاى مختلف همراه گرديد.
سیاستمداران غربی گمان مى‏كردند مجموعه اين فشارهای شبکه‌ای و تبليغات چند وجهی و سنگين در موضع حضرت امام‌(ره) ترديد يا تزلزلى ايجاد خواهد کرد. اما اطلاعيه دفتر حضرت امام بر همه اين ترديدها خط بطلان كشيد اين اطلاعيه در تاريخ 30بهمن 1367 به شرح ذيل صادر شد:
بسمه تعالى‏
رسانه‏هاى گروهى استعمارى خارجى به دروغ به مسئولين نظام جمهورى‏اسلامى نسبت مى‏دهند كه اگر نويسنده كتاب آيات شيطانى توبه كند، حكم اعدام درباره او لغو مى‏گردد. حضرت امام خمينى مدظله فرمودند: «اين موضوع صد درصد تكذيب مى‏گردد. سلمان رشدى اگر توبه كند و زاهد زمان هم گردد بر هر مسلمان واجب است تا تمامى جان و مال خود را به كار گيرد تا او را به درك واصل گرداند. حضرت امام اضافه كردند كه اگر غير مسلمانى از مكان او مطلع گردد و قدرت اين را داشته باشد تا سريعتر مسلمانان را آگاه كرده تا او را اعدام كنند، بر مسلمانان واجب است آنچه در قبال اين عمل مى‏خواهد به عنوان جايزه يا مزد عمل به او بپردازند.»
صدور اين اطلاعيه از سوى دفتر حضرت امام باعث شد تا سیاستمداران غربی متوجه اين موضوع شوند كه امام(ره) هيچگونه ترديدى در صدور اين فتوا ندارند.  اقدام بعدی سیاستمداران غربی باز هم افزایش فشارها بود. واکنش غرب به تثبیت فتوای امام خمینی(ره) ، اقدام سياسى جامعه اروپا در فراخواندن سفرا از ايران و تلاش در سازماندهى يك حركت جهانى عليه فتواى امام(ره) بود. مسئله برای کشورهای اروپایی آن قدر مهم می شود که در عکس‌العمل به حکم اعدام، سفرای خود را از ایران فراخواندند و ایران را تهدید به حصر و تحریم اقتصادی کرده، سعی می‌کنند از همۀ اهرم‌های فشاری که در اختیار دارند بهره بگیرند تا رهبر انقلاب اسلامی را قانع کنند که رشدی را ببخشد و حکم فتوا را پس بگیرد. پاسخ قاطعانه امام (ره)، برگرفته از تعالیم آسمانی چنین بود:
«استکبار غرب شاید تصور کرده است، از اینکه اسم بازار مشترک و حصر اقتصادی را به میان بیاورد، ما درجا می زنیم و از اجرای حکم خداوند صرف نظر می نماییم.»۴

ـــــــــــــــــــــــــــــ
۱ - رمان «بچه های نیمه شب» Midnights children سلمان رشدی جنجال زیادی در شبه قاره به پا کرد. اين كتاب در سال 1981م. جايزه بوكر، جايزه بزرگداشت جیمز تیت بلک James Tait Black و نیز جایزه اتحادیه نویسندگان انگلیسی زبان را به خود اختصاص داد. اخیرا فیلمی با اقتباس از کتاب بچه های نیمه شب سلمان رشدی در آمریکا ساخته شد که دوباره جنجال آفرین شد و هیچ توزیع کننده هندی حاضر به اکران این فیلم در هند نشد. سلمان رشدی در این رابطه مدعی شد: «این کتاب نامه‌های عاشقانه به مردم هند است. من متاسفم که سیاستمداران هندی مردم هند را از دیدن این فیلم باز می دارند و اجازه نمی دهند تا آنها خودشان در این مورد تصمیم‌گیری کنند.»سلمان رشدي به جز بچه های نیمه شب و آيات شيطاني، كتاب‌هاي ديگري نيز منتشر كرده است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: گريموس «Grimus» كه نخستين كتاب اوست.. شرم «Shame» كه جايزه «Prixdu Meilleue Livre Etnanget» را گرفته است. لبخند به يوزپلنگ «The Jaguaer Smile: A Nicaraguan Journey» كه گزارش سفر سه‌هفته‎اي سلمان رشدي به نيكاراگوئه است. قابل ذکر است که رشدي عضو هيئت انستيتوي فيلم انگلستان، عضو هيئت مشاورين انستيتوي هنرهاي معاصر و عضو انجمن سلطنتي ادبيات انگلستان نيز بوده است.
۲- Devji,( 2001), "Imitato Muhammadi: Khomeini and the Mystery of Citizenship”, Cultural Dynamics, 13(3), pp: 363 -364.
۳ -  سبحانی نیا، محمدرضا و سعید رضا علی عسگری، ( 1380 )، مهر و قهر: گلچینی از لطافت ها و صلابت ها در زندگی امام خمینی (قدس سره)، انتشارات مرکز فرهنگی شهید مدرس، صص 270-269.
۴- به نقل از: حسینی، سیده فاطمه،(1387)، پشت جلد یک کتاب؛ بررسی توطئه آیات شیطانی، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.