دعا در روايات به عنوان قرآن صاعد در برابر قرآن نازل معرفي شده است. به اين معنا که بهترين ارتباط ميان خدا و بنده، دعا کردن است. در آيات و روايات کساني که از دعا پرهيز دارند و حتي براي کوچک‌ترين نياز خود از جمله نمک طعام دست به دعا بر نمي‌دارند، مورد سرزنش قرار گرفته‌اند و خداوند اين رفتار را رفتار شيطاني همانند استکبار ابليس معرفي کرده است، زيرا کسي که نيازي دارد و دست به سوي غني بي‌نياز دراز نمي‌کند در حقيقت انساني مستکبر و متکبر است که حاضر نيست حاجت خود را به نزد خداوند ببرد.
با نگاهي به اعمال عبادي به سادگي مي‌توان جايگاه دعا را در آموزه‌هاي اسلامي به دست آورد. جالب اين است که بهترين و کامل‌ترين شکل عبادي که نماز است صلاه ناميده مي‌شود و صلاه در لغت عربي به معني دعا است. اصولا در عبادت چيزي که اتفاق مي‌افتد دعا است، حتي اگر در عبادت به صفات و اسماي حسناي الهي اشاره مي‌شود براي اين است که ارتباط درست و دانش روشني از حقيقت خداوندي به دست آيد تا انسان با درک اين حقايق نياز خويش را به بي‌نياز عرضه دارد. به سخن ديگر، عبادت چيزي جز دعا و نيايش کردن با شناخت از خداوند بي‌نياز و غني نيست. اگر انسان در دعا به خود اشاره مي‌کند به فقر ذاتي و ناتواني خود توجه مي‌دهد و مي‌خواهد با بيان فقر و فاقه خود توجه خداوندي را به خود معطوف دارد. از اين رو در روايات، دعا را مغز عبادت دانسته‌اند.
همه زمان‌ها براي عبادت و دعا و همه مکان‌ها براي انجام آن خوب است ولي شکي نيست که برخي از زمان‌ها و مکان‌ها از شرافت و کرامت بيشتري برخوردارند. چنان که خداوند شب را زمان دعا دانسته است و در آياتي از بندگان خواسته که شب‌ها از بستر گرم و نرم خود برخيزند و به عبادت و دعا و تفکر در حقيقت هستي بپردازند تا راز هستي بر آنان گشوده شود و فلسفه آفرينش معلوم گردد.
فضيلت مناجات شبانه
خداوند کساني را که شب‌ها براي عبادت و دعا برمي‌خيزند دوست مي‌دارد و آنان را محبوب خود مي‌داند، زيرا عاشقانه‌هاي شبانه آنان را به نجواي مناجات مي‌شنود و پاسخي از سر مهر و محبت مي‌دهد. او در مناجاتهاي شب‌ها، به عاشق پاسخ‌هاي مناسب مي‌دهد و دست‌هاي نياز را پر از بي‌نيازي مي‌کند. انابه‌ها و خواهش نيايشگران را در نجواها و مناجات شبانه مي‌شنود و به استجابتي پاسخ مي‌دهد. خداوند مي‌فرمايد: ادعوني استجب لکم، مرا بخوانيد تا شما را اجابت کنم. همچنين مي‌فرمايد: اني قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان، من نزديکم دعاي هر نيايشگري را وقتي مرا مي‌خواند پاسخ مي‌گويم. در روايات است که هر گاه بنده ده بار رب بگويد خداوند مي‌گويد: لبيک. پس به دور از هرگونه کبر و تکبر و استکباري در حالت تضرع و انابه و درک فقر ذاتي خود دستهاي نيازمان را به سوي آن بي‌نياز دراز کنيم و از او بخواهيم که اجابت‌کننده است. به ويژه اگر دچار اضطرار اختياري يا غيراختياري باشيم و از او بخواهيم و بر خواسته خود پافشاري کنيم.

منصور