فریده شریفی
مرگ 626 نفر بر اثر مسمومیت با گاز در سال 94، مرگ یک خانواده سه نفره بر اثر گازگرفتگی در منطقه نیاوران تهران، مرگ عروس و داماد در شب اول زندگی مشترک بر اثر گازگرفتگی، مرگ خاموش چهار دانشجو در...
مرگ بیصدا، قاتل نامرئی، مرگ خاموش و... مرگ تأسف‌بار جانباختگانی است که به علت مسمومیت با منواکسیدکربن یا همان گازگرفتگی جان خود را از دست می‌دهند جانباختگان و قربانیانی که تعداد آنان در 10 سال گذشته به 9000 نفر رسیده است.
حالا در آستانه فصل زمستان بار دیگر قاتل نامرئی به انتظار کسانی است که توجه چندانی به اصول ایمنی در نصب سیستم‌های گرمایشی خود ندارند. درحالی که رعایت مسائل ایمنی و توصیه‌های فنی درباره استفاده صحیح از وسایل گازسوز می‌تواند این نوع مرگ‌ها را به حداقل برساند.
آمار تکان‌دهنده
سازمان پزشکی قانونی از مرگ 227 نفر در هفت ماهه نخست سال 1395 بر اثر گازگرفتگی خبر داده است و وزارت بهداشت نیز از مسمومیت 2530 نفر بر اثر گاز منواکسیدکربن در همین ایام خبر داده و این درحالی است که هنوز فصل زمستان آغاز نشده و تا پایان سال روزهای سردی در پیش است.
در سال 1394 نیز بر طبق اعلام سازمان پزشکی قانونی 626 نفر بر اثر مسمومیت با گاز منواکسیدکربن جان خود را از دست داده‌اند.
با توجه به اینکه آمار تلفات مسمومیت با این گاز در نیمه دوم هر سال به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی بیش از دیگر ایام سال است این آمار در نیمه دوم سال افزایش پیدا می‌کند و این مسئله یعنی هشدار، یعنی فاجعه، وضعیت اضطراری و آماده‌باشی که هم مردم و هم مسئولان برای به حداقل رساندن چنین فاجعه‌ای یعنی مرگ خاموش و بی‌صدا اتخاذ کنند و با بالا بردن ضریب اطمینان وسایل گرمایشی و رعایت توصیه‌های ایمنی جلوی این حوادث را بگیرند.
«سیدجلال ملکی» سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن تاکید بر اهمیت پرداختن به این موضوع مهم و حساس در آستانه فرا رسیدن فصل زمستان می‌گوید: «متأسفانه آمار دقیقی از حوادث گاز گرفتگی در اختیار سازمان آتش‌نشانی قرار نمی‌گیرد و سازمان پزشکی قانونی از آمار دقیق‌تری برخوردار است، اما همین حوادثی هم که به اطلاع ما می‌رسد فاجعه‌بار و تأسف برانگیز است و هموطنان ما با رعایت توصیه‌های ایمنی و دقت در خرید وسایل گازسوز مطمئن می‌توانند این حوادث را به حداقل برسانند.» وی اضافه می‌کند: «گاز منواکسید کربنco گازی است بی‌رنگ و بی‌بو که بر اثر سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین، گازوئیل و ذغال چوب حاصل می‌شود و اصولاً هر جا که یک وسیله شعله‌دار استفاده شود به هوا متصاعد می‌شود بنابراین گازگرفتگی با منواکسیدکربن فقط شامل بخاری نمی‌شود بلکه پکیج، آبگرمکن، اجاق گاز، گاز پیک‌نیکی و هر وسیله‌ای که شعله ایجاد می‌کند می‌تواند اکسیژن هوا را به مصرف برساند و اگر راه مناسبی برای تردد هوا و انتقال گاز به بیرون وجود نداشته باشد سبب مسمومیت و مرگ حاصل از گازگرفتگی می‌شود.» سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تصریح می‌کند: «در برخی از منازل مشاهده می‌کنیم که مثلاً در یک آپارتمان 40 یا 50 متری بخاری بزرگی که متناسب با فضای یک سالن بزرگ یا رستوران و محل‌های بزرگ است قرار داده‌اند و در این فضا 5-4 نفر هم زندگی می‌کنند، خوب مسلماً در چنین فضای کوچکی اکسیژن به سرعت مصرف می‌شود و جای آن منواکسیدکربن متصاعد می‌شود که این مسئله بسیار خطرناک است و باید خانواده‌ها این مسئله را رعایت و در انتخاب اندازه بخاری خود نهایت دقت را به عمل آورند. چرا که یک بخاری بزرگ، یک پکیج یا اجاق گازی که تمام شعله‌های آن روشن است معادل ۴۰-۵۰ نفر اکسیژن هوا را مصرف می‌کنند!»
این کارشناس خدمات ایمنی همچنین تأکید می‌کند که اگر شهروندان از بخاری‌های گازسوز یا حتی پکیج‌های نصب شده درون واحد برای تأمین گرمای آپارتمان و محل زندگی خود استفاده می‌کنند باید حتماً امکان تهویه هوا از طریق در یا پنجره وجود داشته باشد و از بستن کامل منافذ و درزهای درها و پنجره‌ها جداً خودداری شود.
عدم رعایت اصول ایمنی و بی‌توجهی به استانداردهای لازم در زمینه استفاده از وسایل گرمایشی سهم زیادی در افزایش مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی به دنبال خواهد داشت.
حادثه‌ای تأمل برانگیز
خانمی که چند سال پیش، خود، همسر و فرزندش از حادثه تلخ گازگرفتگی نجات پیدا کرده‌اند برای گزارشگر کیهان به نقل حادثه می‌پردازد و می‌گوید: «چند سال پیش زمستان سردی بود و چون منزل ما بزرگ بود و برای گرم کردن آن باید از چندین بخاری استفاده می‌کردیم در هر اتاق یک بخاری قرار داده و همه آنها را روشن کرده بودیم. در شب حادثه میهمانان زیادی هم داشتیم و پس از صرف شام و رفتن میهمان‌ها به همسر و فرزندم پیشنهاد کردم که برای گرم شدن بیشتر همگی در سالن بخوابیم و به اتاق‌های خود نرویم و بخاری سالن را بیشتر کرده و همانجا بخوابیم که این کار را کردیم و من به حدی خسته بودم و از صبح مشغول آماده کردن مقدمات پذیرایی و  شام بودم که متوجه هوای نامناسب سالن نشده و اندکی سردرد و سرگیجه خود را به حساب خستگی گذاشتم.»
وی اضافه می‌کند: «تنها شانسی که آوردیم و خداوند متعال به من و خانواده‌ام رحم کرد این بود که جایی خوابیده بودیم که کنار در ورودی بود و از زیر در هوا انتقال پیدا می‌کرد و همین هوا موجب شد که ما از خطر گازگرفتگی و مرگ ناشی از آن جان سالم به در ببریم و صبح که دخترم و همسرش به خانه ما آمده بودند بلافاصله ما را به بیمارستان منتقل کردندو با یاری خداوند مهربان نجات پیدا کردیم.»
درزها و منافذ انتقال هوا در آپارتمان‌ها شاید به چشم نیاید و در ذهن انسان اهمیتی نداشته باشد اما گاهی همین منافذ و درزها از وقوع حادثه‌هایی فاجعه‌بار جلوگیری می‌کند و شهروندان بی‌گناه را از مرگ خاموش یا بی‌صدا نجات می‌دهد.
پیشگیری بهتر از درمان
استفاده از وسایل گازسوز در تمام فصول سال امری اجتناب‌ناپذیر است اما با رعایت حداقل استانداردها و مراعات توصیه‌های ایمنی و کارشناسی می‌توان از وقوع مسمومیت‌های ناشی از گازگرفتگی و مرگ و میرهای ناشی از آن جلوگیری کرد.
«امیرعلی عسگری» کارشناس بهداشت درباره مسئله گازگرفتگی و خطراتی که برای شهروندان به همراه دارد به گزارشگر کیهان می‌گوید:‌ «متأسفانه حادثه مسمومیت با منواکسید کربن یا اصطلاحا گازگرفتگی هر سال تکرار می‌شود و برخی از شهروندان به دلیل بی‌توجهی به مسائل ایمنی، دچار مسمومیت و گازگرفتگی می‌شوند در حالی که اگر توصیه‌های ایمنی رعایت شود هر سال باید این تعداد کم و کمتر شود و به حداقل برسد.»
وی اضافه می‌کند: «از میان کسانی که دچار گازگرفتگی شده و آنها را به مراکز درمانی منتقل می‌کنند عده کمی نجات پیدا می‌کنند و عده دیگر هم هستند که تلاش‌ها درباره آنان به جایی نمی‌رسد و متأسفانه جان خود را به خاطر عدم رعایت مسائل ایمنی از دست می‌دهند. درواقع همین بی‌احتیاطی‌ها و سهل‌انگاری‌ها باعث می‌شود که گاز که یک منبع انرژی مفیدی به حساب می‌آید به عنوان یک قاتل خاموش عمل کند و جان تعدادی از انسان‌های بی‌گناه را بگیرد.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «علائمی مانند سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، منگی و خواب‌آلودگی از عوارض مسمومیت با گاز منواکسید کربن است و افرادی که با این عوارض رو به رو می‌شوند باید سریعا به مراکز پزشکی مراجعه کنند. اما در بسیاری از موارد به دلیل اینکه افراد در خواب به سر می‌برند و این گاز بی‌رنگ، بی‌بو و غیرمحرک است متوجه انتشار آن در هوا نمی‌شوند و متأسفانه جان خود را از دست می‌دهند.»
این کارشناس بهداشت همچنین می‌گوید: «نزدیکان افرادی که دچار گازگرفتگی شده‌اند باید سریعا مصدومان را به هوای آزاد منتقل و در صورت قطع تنفس بیمار، عملیات احیای قلبی عروقی را انجام دهند که البته این کار باید توسط افراد مطلع و آگاه صورت گیرد چرا که تا رسیدن اورژانس شاید فرصت باقی باشد و فرد مصدوم نجات پیدا کند.»
گازگرفتگی و مسمومیت با گاز منواکسید کربن فقط مربوط به بخاری‌های گاز درون منازل نمی‌شود بلکه خطر گاز‌گرفتگی مشاغلی مانند جوشکاری، آتش‌نشانی، رانندگان تاکسی، شاغلین در ترمینال‌های اتوبوسرانی و کارگرانی که برای گرم کردن خود در محیط‌های بسته از بخاری‌های نفتی یا گازهای به اصطلاح پیک‌نیکی استفاده می‌کنند را مورد خطر قرار می‌دهد.
شمارش معکوس
نظر «ثمانه رضایی» درمانگر را که در یک کلینیک سلامت مشغول به کار است  درباره قاتل نامرئی و گازگرفتگی جویا می‌شویم. وی می‌گوید: «همه ساله با آغاز فصل سرما، شمارش معکوس برای مرگ و میر ناشی از مسمومیت با منواکسید کربن و گازگرفتگی در نقاط مختلف کشور آغاز می شود و تعداد مراجعات به مراکز درمانی زیاد می‌شود. امسال هم مسلما چنین حوادثی تکرار خواهد شد در حالی که اگر مردم خطر گازگرفتگی را جدی بگیرند و توصیه های ایمنی را رعایت کنند شاهد چنین حوادث تأثربرانگیزی در کشور نخواهیم بود.»
وی اضافه می‌کند:‌ «به دلیل آثار و وضعیت خاص گاز منواکسید کربن که گازی بدون بو و بدون رنگ است مردم اغلب غافلگیر می‌شوند و مسمومیت بااین گاز زمانی علائم خود را نشان می‌دهد که سطح مسمومیت در فرد زیاد شده و میزان غلظت هموگلوبین خون به حداقل 10 درصد می رسد در چنین وضعیتی منواکسید کربن از انتقال اکسیژن به تمام قسمت‌های بدن جلوگیری می‌کند و فرد با کاهش ضربان قلب و ایست تنفسی روبه‌رو می‌شود که باید سریعا به مراکز درمانی منتقل شود.
این درمانگر تصریح می‌کند: «علاوه بر افرادی که جان خود را از دست می‌دهند کسانی که با گاز منواکسید کربن مسموم می‌شوند ممکن است تا آخر عمر دچار ضایعه مغزی، فلج کامل و اختلالات جسمی و روانی شوند. بنابراین بهتر است شهروندان خطر گازگرفتگی را جدی بگیرند و در انتخاب و نصب وسایل گرمایشی نهایت دقت را به عمل آورند تا با قاتل خاموش در فصل سرما مواجه نشوند. چه بسیار خانواده‌هایی که به امید فردای بهتر سر به بالین گذاشته اما به خواب ابدی رفته‌اند و اطرافیان خود را داغدار کرده‌اند.»