گالیا توانگر
سیاست‌های کلی خانواده که در شهریور سال جاری ابلاغ شد، چراغی فرا روی مسئولان و مردم است برای اینکه در برابر این تحولات آنچه که مثبت است را برگزیده و سبک زندگی ایرانی-اسلامی خود را همچون بخشی از هویت خویش حفظ کنیم.
بند پنج سیاست‌های کلی خانواده ابلاغیه مقام‌معظم رهبری بیش از هر چیز به این مهم اشاره دارد که از رسانه به عنوان ابزاری برای ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی استفاده شود.
خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی تاثیر فزاینده‌ای بر ایجاد آسیب‌های اجتماعی دارد و رسانه نیز به عنوان یک ابزار قدرتمند بر افکار واندیشه زوجین و روابط آنها با فرزندان موثر واقع می‌شود.
اگرچه رسانه می‌تواند به صورت مستقیم تمامی آحاد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد، اما تاثیر مهم آن از طریق اثرگذاری بر نهادهایی چون خانواده است. رسانه از ابزارهای گوناگونی در زمینه برنامه سازی برخوردار است و می‌تواند مفاهیم را در قالب‌های متنوع و جذاب به مخاطب عرضه کند.
 در دنیای امروز خانواده با تحولات بزرگی روبه‌رو شده، کاهش تعداد فرزندان، تغییر نقش زن و شوهر و دگرگونی نقش زنان در اجتماع در کنار عوامل اجتماعی دیگر ساختار خانواده را متحول کرده است.
سواد رسانه‌ای حلقه مفقوده آموزش رسانه‌ای
 رسانه تعريف گسترده‌ای پيدا كرده است؛ يعنی رسانه مانند گذشته فقط به تلويزيون و راديو و روزنامه و مجله و كتاب منحصر نيست. امروزه رسانه‌های گروهی به سبب انبوه و فراوان بودنشان به رسانه‌های فردی تبديل شده‌اند و از طرفی به صورت يك جبهه عظيم فرهنگی در آمده‌اند. جبهه فرهنگی به گستردگی همه كرات، كشورها، شهرها، كوچه‌ها و خيابان هاست، همه مغزها و انديشه‌ها جبهه فرهنگی شده‌اند و علمدار جبهه فرهنگی، رسانه‌ها هستند.
رسانه‌های گروهی دارای كاركردهای گوناگونی می‌باشند. از جمله مهم‌ترين آنها عبارتند از كاركرد فرهنگی، كاركرد سياسی، كاركرد اطلاعاتی و كاركرد تفريحی.
سمیرا عابدی یک کارشناس ارشد جامعه شناسی در گفت‌و‌گو با گزارشکر روزنامه کیهان در باب نقش رسانه در آموزش خانواده توضیح می‌دهد: «درجهان فعلی ما نمی‌توانیم از نقش مهم و پررنگ رسانه در آموزش اعضای خانواده - از هر گروه سنی که باشند - چشم پوشی کنیم. رسانه به‌ویژه تلویزیون این امکان را فراهم آورده که هر روز نکات تازه‌ای بیاموزیم، بی‌آنکه پولی خرج کنیم. ضمنا از جذابیت‌های بصری تلویزیون تفریح خوبی برای خود رقم بزنیم. با این حال بیشتر کارشناسان اهل فن بر این باورند که رسانه ابزار تبلیغ فرهنگ هاست، در واقع جبهه فرهنگی می‌تواند به عنوان مهم‌ترین ابزار تبلیغ فرهنگ خودی محسوب شود و نباید از کنار این مهم سرسری و بی‌برنامه عبور کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر اکثر مردم ترجیح می‌دهند تماشا کنند تا اینکه مطالعه کنند. این یک آسیب از ناحیه استفاده نامتعادل از رسانه بویژه رسانه‌های تصویری است که برای نسل آینده نوعی تنبلی در تفکر را به همراه خواهد داشت. بنابراین درباب چگونگی استفاده صحیح از رسانه اولین ابزار انتقال این فرهنگ خود رسانه بویژه صدا و سیماست.»
این جامعه شناس در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «چگونگی استفاده صحیح از رسانه در حیطه مقوله سواد رسانه‌ای می‌گنجد. هر چه سواد رسانه‌ای آحاد جامعه بالاتر رود از رسانه به نحو موثرتری برای رشد فرهنگی بهره می‌برند.سواد رسانه‌ای باید از مدارس پایه گذاری شده و اهالی رسانه در تبیین و انتقال آن بکوشند. آموزش سواد رسانه‌ای به آحاد جامعه باید یکی از مهم‌ترین رسالت‌های امروز رسانه‌های مکتوب، تصویری و اهالی رسانه واقع شود. هدف اصلي آموزش رسانه، هشيار کردن و اختيار بخشی در مواجهه با رسانه و برنامه‌ها و محتوای آن است. آموزش رسانه به افراد مي‌آموزد پيام را تفسير و توليد کنند، مناسب ترين رسانه را انتخاب کنند و نقش بيشتری درتاثيرپذيری از آنها به عهده گيرند. به طور کلي سه جنبه سواد رسانه‌ای عبارتند از: - ارتقای آگاهی نسبت به رژيم مصرف رسانه اي و يا به عبارت بهتر تعيين ميزان و نحوه مصرف غذای رسانه‌ای از منابع رسانه‌ای گوناگون - آموزش مهارت‌های مطالعه يا تماشای انتقادی- تجزيه و تحليل اجتماعی، سياسی و اقتصادی رسانه‌ها که در نگاه اول قابل مشاهده نيست.»
تقویت بنیه اعتقادی و دینی و نقش آن
در تحکیم خانواده
رسانه هم می‌تواند عاملی برای تحکیم خانواده وهم تزلزل بنیان خانواده باشد.
برنامه‌های رسانه‌‌ها، گرايش‌های جوانان به موقعيت‌های شغلی، سياسی و زندگی خانوادگی را شكل می‌دهند و از اين راه می‌توانند بر كنترل غير مستقيم بينندگان خود نقش داشته باشند.
در جريان جامعه پذيری افراد توسط تلويزيون، هنجارهای گروهی زير به افراد آموخته می‌شود:
آداب اجتماعي: شامل غذا خوردن، نشستن، تعارف كردن.
شعائر اجتماعی و مناسک دینی: آداب و تشريفات يك آئين خاص كه دارای قدمت و اهميت فراوان باشد.
اخلاق اجتماعی: رسوم اجتماعی مهمی كه جامعه نقض آنها را سخت ناپسند بشمارد.
مقررات اجتماعی: رسم‌هايی كه جامعه با خواست و آگاهی به وجود می‌آورد؛ مثل مقررات راهنمایی ورانندگی.
در نتيجه يادگيری اين آموزش‌ها كه جملگی بر اثر امكان يادگيری اجتماعی حاصل از تماشای تلويزيون است، شخص با رسانه پیام دهنده همنوا و همرنگ شده، ارزش‌ها و هنجارهای مذكور را درونی كرده و به نظم جامعه مورد نظر كمك می‌كند.
محمد وحدانی یک کارشناس رسانه در باب اهمیت ظرفیت‌های رسانه‌ای به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «باید با استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای هر چه بیشتر در راستای تحکیم بنیان خانواده‌ها گام برداشت. یکی از بهره‌هایی که می‌توانیم از رسانه ببریم، استفاده از این ابزار در توانمند سازی خانواده است. آموزش، رُکن رَکینِ توانمند سازی محسوب می‌شود و این امر خطیر، طیف وسیعی از ابعاد اجتماعی را در بر می‌گیرد. خانواده‌ای که آشنا به وظایف و مسئولیت‌های خویش است، قادر خواهد بود کارکردهای اصلی خود را حفظ و تداوم و قوام بخشد.»
این کارشناس اهل فن درباره اهمیت بند 5 سیاست‌های کلی خانواده می‌گوید: «مقام معظم رهبری   در بند نخست سیاست‌های کلی خانواده، بر تعالی انسان و اقتدار و اعتلای معنوی کشور و نظام تاکید می‌ورزند و یکی از راهکارهای نائل شدن به این امرتقویت بنیه اعتقادی و دینی - به عنوان مولفه‌ای که از این کانون حساس صیانت و پاسداری می‌کند - معطوف می‌شود. آموزش صحیح معارف، تبیین موازین و شریعت اسلامی، از مولفه‌های حائز اهمیتی است که به غنی شدن و باروری مضاعف جامعه منتهی می‌شود و مجموعه این عوامل در کنار یکدیگر،عنصر تحکیم بخشی و انسجام بخشی به خانه، خانواده و به تبع آن جامعه و کشور را تقویت خواهد کرد. چنین خانواده‌ای از تنش‌ها بر حذر بوده و انرژی خود را برای آموختن مهارت‌های بیشتر زندگی و تقویت معنویت و ارزش‌های اخلاقی صرف می‌کند.»
الگو سازی از خانواده‌های
 موفق و پویای ایرانی
حسن معاشرت در خانواده، نظم و انظباط، وجود روحیه مشورت در خانواده، صبر و پایداری در زندگی، روحیه عفو و گذشت، حاکمیت صداقت در فضای خانواده، پرهیز از سوء ظن، آفت حسد، رازداری و وفاداری، مشی با آرامش و بی‌تکبر، حلم و بردباری، ترس از کیفر الهی، دوری از افراط و تفریط، تواضع، دوری از سختگیری و اسراف و نیز احسان به پدر و مادر، همگی از عوامل تحکیم خانواده‌اند.
مهین مسعودی پور یک مشاور خانواده می‌گوید: «درخانه بویژه با مدیریت مادر خانواده باید گفت‌وگوی روشن و صادقانه‌ای را بین اعضا زمینه سازی کرد. اگر این گفت‌وگوی صادقانه و صمیمانه‌، بین والدین و فرزندان و والدین با یکدیگر رنگ ببازد، خیلی از آسیب‌ها شکل خواهد گرفت. دوری وقتی بر روابط اعضای خانواده سایه‌افکن شود، صداقت رنگ باخته و همه کم کم نسبت به هم سوءظن پیدا می‌کنند. یعنی پایه‌های یک رابطه درست فرو می‌پاشد. اعضای خانواده باید از سوء ظن نسبت به هم بپرهیزند و اگر موضوعی ذهن آنان را به خود مشغول کرد، با صراحت و صداقت آن را مطرح نمایند تا درستی یا نادرستی آن بررسی گردد. همه اعضا باید یار هم در مسیر پیشرفت باشند، چرا که سعادت خانواده در گرو سعادت فردفرد آنها است.»
وی ادامه می‌دهد: «حسد آفتی در روابط خانوادگی محسوب می‌گردد و این حسد از عدم توازن عاطفی بین فرزندان بر می‌خیزد. هرگز نباید بچه‌ها را با هم مقایسه کنیم، چون اساسا توانایی‌های دو انسان برابر نیست. تشویق تنها راه پیشرفت کودکانمان است.»
وی در پاسخ به این سؤال که رسانه تا چه حد می‌تواند در بهبود روابط بین اعضای خانواده موثر باشد، می‌گوید: «رسانه با توجه به ظرفیت‌های آموزشی فراگیری که دارد می‌تواند تمامی این حقایق و راهکارهای برخورد اصولی با چالش‌های خانواده را چه از طریق دعوت روانشناسان و اهل فن به برنامه‌های تلویزیونی و چه از طریق الگو سازی از خانواده‌های موفق و پویای ایرانی انتقال دهد.»
تبیین نقش مساجد در تحکیم خانواده
 ازعوامل تحکیم بنیان خانواده، ایمان و فضیلت‌گرایی اعضای خانواده، وجود عشق و مهر و محبت میان اعضای خانواده، آشنایی اعضای خانواده به حقوق و وظایف خود و...است.
 علاوه بر کارکرد اجتماعی‌نمودن، دیگر کارکردهای خانواده در ارتباط با انواع آن متفاوت است، ولی  در هر حال می‌توان ویژگی‌های اساسی مشابهی را در انواع مختلف خانواده تشخیص داد.
حجت‌الاسلام مهدی وفایی یک فعال فرهنگی و کارشناس مسائل جوانان در حالی که مشغول صحبت درباره کتابی در حلقه جوانان است، به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «امروزه مهم‌ترین آسیب رسانه گرفتن فرصت مطالعه از جامعه بویژه جوانان و نیز فرصت گفت و شنودهای خانوادگی است. حال که در برخی خانواده‌ها نسبت به این دو مهم کم توجهی‌هایی وجود دارد، مسئولیت نهادهای فرهنگی از جمله مساجد در پر رنگ کردن دو مقوله مطالعه و مشاوره دو چندان می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «مسجد باید محل امنی برای جوان باشد و گوش شنوا و امینی در آن بیابد. در مسئله تحکیم خانواده باید در کنار توجه به نقش رسانه به نقش مساجد توجه خاص گردد. حتی رسانه می‌تواند در تبیین نقش مساجد و جایگاه خاص آنها در تحکیم خانواده به جامعه روشنگری داشته باشد.»
این فعال فرهنگی و کارشناس مسائل جوانان در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «از نظرگاه کلی،  خانواده‌ به‌سامان، خانواده‌ای مبتنی بر روابط نخستین (بسیار نزدیک و رودررو) و پایبند به اخلاق، حقوق و مسئولیت‌پذیری متقابل، بهره‌مندی از عواطف یکدیگر، اعتدال در روابط، انضباط دوطرفه و استوار، کنترل کافی و رعایت اصول و ضوابط و.‌.‌. است. ویژگی این نوع از خانواده‌ها، استحکام و ثبات در روابط بین اعضای خانواده است که وظایف و نقش‌های هر یک از اعضا روشن و مشخص است و از سوی هر کدام به خوبی ایفا می‌شود؛ اما در مقابل خانواده نابسامان ـ آن ‌چنان که از نامش پیداست ـ خانواده‌ای است از هم‌گسیخته و بی‌ثبات که همه یا برخی از اعضا، با نقش‌های مورد انتظار از آن‌ها آشنایی کافی ندارند و یا در ایفای آنها با مشکل رو‌به‌رو هستند. در این خانواده، اصول و ضوابط زندگی مشترک رعایت نمی‌شود و افراد، حقوق یکدیگر را به رسمیت نمی‌شناسند و تکلیف و مسئولیت خود را در مقابل یکدیگر انجام نمی‌دهند.»