بررسی علل و آثار تجمل‌گرایی و اشرافیت در جامعه اسلامی(بخش پایانی)
مبارزه همه‌جانبه با آفت بزرگ تجمل‌گرایی
فریده شریفی
حب زینت و جمال و آراستگی از دیدگاه اسلام تا حد اعتدال نه تنها مذموم نیست بلکه خداوند آن را برای بندگان با ایمان قرار داده است تا از آن در راه رسیدن به کمال و جمال معنوی استفاده کند ولی همین که از حد اعتدال به سوی اسراف و غفلت کشیده شود باعث تجمل‌پرستی، تکبر، فخرفروشی، خودنمایی، حسادت و ناسپاسی می‌شود.
روند افزایش تجمل‌گرایی، بنیان خانواده‌ها را متزلزل و آنان را در راه رسیدن به اهداف مقدس با مانع روبه‌رو می‌سازد به‌گونه‌ای که نان‌آور خانواده برای برآوردن توقعات نابه‌جا و غیرعادی و هزینه‌های گزاف تجمل‌گرایی مجبور می‌شود به شغل‌های دوم و سوم رو بیاورد و چه‌بسا در این مسیر گرفتار آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی شود و به تأمین درآمد از راه‌های نامشروع مبادرت کند.
در روایتی از رسول اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: «زمانی فرا رسد که دین دیندار سالم نمی‌ماند... اصحاب پرسیدند چه زمانی چنین خواهد شد؟ پیامبر فرمودند: زمانی که زندگی مردم از طریق طبیعی و مشروع اداره نمی‌شود جز اینکه به راه‌های خلاف متوسل شوند...» تجمل‌گرایی و تمایل به مظاهر مادی و دنیوی و چشم و هم‌چشمی‌های نامعقول به قدری در جامعه ما رواج یافته که موجب شده زندگی انسان‌ها از سبک زندگی اسلامی دور شود و به جای آن خوراک، پوشاک، وسایل و فرهنگهای وارداتی در جامعه نفوذ پیدا کند.
وسایل رفاهی غیرضروری در مقایسه با دیگر تولیدات مورد نیاز جامعه تولید یا واردات چشمگیرتری دارند در نتیجه در پاسخ به تقاضاهای مردم برای خرید این گونه وسایل، سرمایه و ارز فراوانی از کشور خارج می‌شود و به سرمایه‌هایی که غرب به وسیله آنها بر علیه اسلام توطئه می‌کنند افزوده می‌شود.
پشت پرده خرید اجناس لوکس خارجی و مصرفی چیزی به جز وابستگی، ذلت، مصرف‌گرایی و نابودی فرهنگ ایرانی نیست.
دشمنان اسلام و مسلمین می‌خواهند با سرگرم‌کردن نیروی جوان و سرمایه‌های عظیم کشور به مدپرستی، تجمل‌گرایی و مصرف‌زدگی آنان را سرگرم سازند تا به فکر مقابله با فرهنگ منحط غرب نیفتند.
سبک زندگی اسلامی
تجمل‌گرایی و تمایل به زندگی‌های تشریفاتی و پرزرق و برق مناسب زندگی اسلامی نیست و آثار ناگواری برای افراد به وجود می‌آورد.
البته زیبایی و آراستگی از نظر اسلام دارای حد و حدودی است که نباید از آن فراتر رفته و به جایی برسد که فرد با به زحمت انداختن خود و فقط برای چشم و هم‌چشمی در مقابل دیگران به یک آرامش موقت برسد.
فرد تجمل‌گرا به زر و زیورهای دنیا دل می‌بندد بدون اینکه توان مالی کافی داشته باشد و در تهیه وسایل زندگی خود به صورت افراطی برخورد می‌کند تا از قافله فخرفروشی و خودنمایی عقب نماند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در یکی از بیانات خویش در بین جوانان در مورد اشکالاتی که در سبک زندگی وجود دارد هشدار جدی داده و فرمودند: «یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه زیستن سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، رفتار در دانشگاه، رفتار با والدین، ماموران دولت و... که باید متناسب با شئونات جامعه اسلامی و زندگی اسلامی باشد و این بخش حقیقی و اصلی تمدن است که متن زندگی انسان است...»
اسلام سبک زندگی صحیح و متعادل را برای همه انسان‌ها فراهم کرده است اما برخی از افراد سبک زندگی خود را تغییر داده و با خارج شدن از جاده اعتدال و میانه‌روی به زیاده‌خواهی، افراط و تجمل‌گرایی روی آورده و از مسیر صحیح زندگی اسلامی خارج شده‌اند.
خانم دکتر «زهرا عباسی» عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس خانواده در این باره می‌گوید: «از دیدگاه اسلام هدف انسان از زندگی رستگاری و فلاح و نجاح است و برای داشتن یک زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی باید به معنویت و ارزش‌های اعتقادی توجه داشته باشیم و سبک زندگی ساده را سرلوحه زندگی خود قرار دهیم.»
وی اضافه می‌کند: «امیر مومنان(ع) نان جو می‌خورد و لباس کهنه به تن می‌کرد تا الگویی برای مردم باشد و از تجمل‌گرایی و تجمل‌پرستی دوری کنند.
امام‌راحل(ره) و رهبر گرانقدرمان امام خامنه‌ای نیز بسیار ساده زیست هستند و این واقعیتی است که حتی دشمنان این انقلاب هم به آن اعتراف کرده‌اند. بنابراین همه افراد باید با پیروی از چنین الگوهایی ساده‌زیستی را هدف زندگی خود قرار دهند و از تجملات و پرداخت به ظواهر پوچ و دست و پاگیر دوری کنند چرا که سادگی و بی‌آلایشی نوعی آرامش روحی وروانی به دنبال دارد که در تنوع‌طلبی و تجمل‌گرایی مشاهده نمی‌شود.»
امام‌رضا(ع) فرمود: ثروت انباشته نمی‌گردد مگر با یکی از پنج خصلت بخیل بودن، حریص بر دنیا بودن، قطع صله رحم، آخرت را فدای دنیا کردن و آرزوی طولانی داشتن.
پیامدهای تجمل‌گرایی
زیان‌هایی که تجمل‌گرایی در یک جامعه به بار می‌آورد آنچنان زیاد و عمیق است که تا مدت‌ها در جامعه برجا خواهد ماند و موجبات انحطاط و زوال آن جامعه خواهد شد.
دکتر «یعقوب توکلی» مورخ، محقق و عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این باره می‌گوید: «تجمل‌گرایی در درجه اول خود شخص تجمل‌گرا را گرفتار می‌کند چرا که چنین شخصی دائما در تلاش است تا ظاهر خود را موجه نشان دهد، خود را مطابق دیدگاه دیگران بیاراید و خود غیرواقعی‌اش را نشان دهد.»
وی ادامه می‌دهد: «مسئله دیگر این است که تجمل‌گرایی سبب دروغگویی و رواج دروغ در جامعه می‌شود زیرا انسان تجمل‌گرا باید دائما دروغ بگوید و نشانه‌های غیرواقعی ارائه کند. مثلا جوانی که می‌خواهد ازدواج کند اگر گرفتار تجمل‌گرایی باشد باید دائما تلاش کند که خود را در چشم دیگران متفاوت جلوه دهد و برای برگزاری یک جشن مفصل هزینه‌های سنگین متحمل شود پس در چنین حالتی فرد یا نباید ازدواج کند یا باید بدهکار شود و هزینه‌های سنگین را متقبل شود.»
وی اضافه می‌کند: «در زندگی یک سری نیازهای طبیعی وجود دارد که باید تامین شود و یک سری نیازهایی هم وجود دارد که افراد برای خودنمایی، فخرفروشی و اینکه بخواهند برتری خود را بر دیگران ثابت کنند در افراد ایجاد می‌شود مثلا داشتن خانه مجلل یا خودروی گرانقیمت و وسایل رفاهی برای خودنمایی و... که این‌ها مظاهر حقیقت انسان نیستند و بین انسان و حقیقت وجودی او فاصله می‌اندازند.»
«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی نیز درباره پیامدهای تجمل‌گرایی در جامعه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «تجمل‌گرایی زمینه را برای انجام بسیاری از گناهان مانند،غرور، حسد، طمع و کینه‌توزی آماده می‌سازد و باعث گسترش فقر و افزایش فاصله طبقاتی می‌شود، معنویت را در جامعه از میان می‌برد، فرهنگهای وارداتی را در جامعه رواج می‌دهد، درآمدهای نامشروع را افزایش می‌دهد و رزق و روزی حلال و برکت را از جامعه دور می‌کند.»
به گفته این کارشناس، تجمل‌گرایی سبب می‌شود فرد بیشتر از آن چه که تولید می‌کند، مصرف کند و جامعه به سمت مصرف‌گرایی پیش برود. در چنین حالتی بسیاری از انسان‌ها به دلیل علاقه به لذت‌های مادی، هدف اصلی از آفرینش جهان هستی را به فراموشی می‌سپارند و به هیچ قیمتی حاضر نیستند ذره‌ای از این لذت‌های مادی را از دست بدهند.
تجمل‌گرایی مسئولان
مسئولان جامعه متولیان امور مردم هستند و باید از دنیا دوستی، لذت‌گرایی حب جاه و مقام و رفاه زدگی و تجمل‌گرایی فاصله بگیرند، چرا که رفتار، کردار و طرز زندگی آنان الگویی برای مردم خواهد بود و معیاری برای خوبی و بدی به شمار می‌آید.
اغلب مردم معتقدند رواج پدیده تجمل‌گرایی در میان مسئولان و بحث فیش‌های نجومی یک خطر جدی برای جامعه محسوب می‌شود زیرا ممکن است به تدریج به یک عرف و عادت پذیرفته شده در جامعه تبدیل شود.
خانم دکتر زهرا عباسی استاد دانشگاه در این زمینه می‌گوید: «فیش‌های نجومی و حقوق‌های میلیاردی از آفات حکومت اسلامی به حساب می‌آید که باید با آن مقابله شود. چرا که انقلاب اسلامی شجره طیبه است و باید از آن محافظت کرد. اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی مسئولان زیان عمیقی به این شجره طیبه وارد خواهد کرد و مسئولان باید در برابر این پدیده خطرناک و زیانبار پاسخگو باشند.»
وی تصریح می‌کند: «آنان باید پاسخگو باشند که چرا به جای رسیدگی به مشکلات مردم مخصوصاً جوانان به رفاه زدگی و تجمل‌گرایی پرداخته‌اند؟!
این مسئولان باید در برابر خداوند حساب پس بدهند که چرا به جای احساس مسئولیت و تعهد، به انباشت ثروت و سرمایه پرداخته‌اند؟»
وی اضافه می‌کند: «دشمنان این انقلاب می‌خواهند نمایندگان، مسئولین و وزرا را به مسیر رفاه زدگی، تنوع‌طلبی و تجمل‌گرایی بکشانند اما مسئولین باید هوشیار باشند و با توطئه‌های دشمنان مقابله کنند.»
این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان می‌کند: «جوانان کشور ماهم باید آگاه و هوشیار باشند و از مسئولین بخواهند به مشکلاتشان سریع‌تر رسیدگی کنند مثلاً از آنان بپرسند که مصوبات در مورد تسهیلات ازدواج چه شد؟ واقعاً اگر جوانان به دلیل مشکلات فراوان نتوانند ازدواج کنند و از سن ازدواجشان بگذرد چه کسی مسئول است؟!
دکتر یعقوب توکلی نیز درباره رواج تجمل‌گرایی در میان مسئولین می‌گوید: «وقتی در یک سازمان یک مدیر در یک اتاق 50 متری انواع و اقسام امکانات و مظاهر تشخص فراتر از نیاز خود را قرار می‌دهد جز اسراف چه نامی می‌توان روی این اقدام گذاشت؟! اگر این اقدام در بخش خصوصی باشد اسراف و اگر در بخش دولتی باشد هدر دادن بیت‌المال است.»
وی اضافه می‌کند: «مسئولین نسبت به اتلاف و اسراف اموال باید پاسخگو باشند چرا که شرعا اقدام آنان در بهره‌برداری غیرضروری از بیت‌المال جایز نیست، از سوی دیگر این افراد از نظر افکار عمومی محکوم هستند و مورد نقد و اعتراض قرار می‌گیرند مردم از آنها می‌پرسند این اموال را از کجا آورده‌اند؟ و آنان باید پاسخگو باشند.»
به گفته کارشناسان اقتصادی، ساده‌زیستی مسئولان و دستگاه‌های اجرایی توجه اقشار مختلف مردم را به سوی آنها جلب می‌کند اما رواج تجمل‌گرایی و زراندوزی مسئولان موجب دل نگرانی مردم خواهد شد.
راهکارهای مقابله با تجمل‌گرایی
مهم‌ترین راهکار برای مقابله با اشرافیت و تجمل‌گرایی فرهنگ‌سازی در مردم است. آگاه کردن مردم و مطلع کردن آنان از سیاست‌‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت، هزینه‌ها، درآمدها، مسائل مالی و شفاف‌سازی اطلاعات می‌تواند نقش مهمی در مقابله با تجمل‌گرایی داشته باشد. در زندگی خصوصی افراد هم برنامه‌ریزی صحیح و قاطع و نظارت درست سرپرست خانواده می‌تواند اعضای خانواده را از تجمل، اسراف و مصرف‌زدگی دور کند.
دکتر یعقوب توکلی استاد دانشگاه نیز در این زمینه معتقد است: «با فرهنگ‌سازی، شفاف‌سازی، ایستادگی در برابر مظاهر تجمل‌گرایی، روشنگری و داشتن قدرت پاسخگویی و پاسخ‌گیری می‌توان با مظاهر اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی مقابله کرد.»
وی می‌گوید: «مردم باید بدانند که درآمد جامعه از کجا تامین می‌شود هزینه‌ها به چه میزان است؟ مسئولین درآمدهای خود را چگونه به دست می‌آورند و درآمد دولت در چه راهی خرج می‌شود؟»
به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی قناعت و صرفه‌جویی، اصلاح الگوی مصرف، اعتدال و میانه‌روی در زندگی، عدم تاثیرپذیری از فرهنگ بیگانه، ترویج روحیه ساده‌زیستی، برقراری عدالت اجتماعی و راضی بودن به رضایت خداوند متعال از دیگر عوامل مقابله با آثار شوم تجمل‌گرایی در جامعه است.اسراف و تبذیر، تجمل‌گرایی و رفاه زندگی از معضلات جدی و چالش‌های خطرناکی است که تکامل و تعالی جامعه اسلامی را هدف قرار داده است و اگر هر چه سریع‌تر برای از میان برداشتن و مقابله با این معضلات چاره‌ای اندیشیده نشود، تعادل روحی و روانی افراد جامعه به هم خورده می‌شود و به منافع ملی نیز آسیب‌های جدی وارد خواهد شد.