نگاهی به تفریحات سالم در ماه معنویت الهی(بخش پایانی)
سجاده دعا در همنشینی‌های شبانه
فریده شریفی
خدایا! در این ماهی که مقامش را بلند گردانیدی و بر دیگر ماه‌ها کرامت و شرافت بخشیدی و روزه‌اش را بر من واجب گردانیدی در این ماهی که در آن قرآن را برای راهنمایی مردم و نشان دادن راه هدایت و جدا نمودن حق از باطل فرو فرستادی و شب قدر را در این ماه مقرر داشتی و نیز آن شب را بر هزار ماه برتری دادی.
خدایا! در این ماه و این سال و هر سال تا زمانی که از عمرم باقی است مرا در برآوردن جمیع احتیاجات دنیا و آخرتم یاری کن.
از تو درخواست می‌کنم هر آنچه از قضا و قدر، در شب قدر مقرر فرمودی بر من منت‌گذار و مرا از آتش دوزخ نجات بخش.
فقیران را بی‌نیاز، گرسنگان را سیر، بدهی بدهکاران را ادا، سوگواران را دلشاد کن و خدایا هر غریبی را به خانه و وطن خود بازگردان.
خدایا بیماران را شفا، فسادگران در کار مسلمانان را اصلاح و بدی‌های ما را به خوبی صفات خودت تغییر بده که تو بر هر چیز توانایی...
عاقبت به خیری مؤمنان در ماه رمضان
حجت‌الاسلام والمسلمین«خلیل منصوری» پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره فعالیت‌های این ماه مبارک می‌گوید: «در ایام ماه رمضان دو نوع فعالیت برعهده انسان است، یک سری اعمال فردی که می‌باید انجام دهد، مانند نماز، روزه، عبادت‌ها و مناجات‌های فردی، ترک گناه و معصیت و یک سری اعمال جمعی و فعالیت‌هایی برعهده انسان است که بسیار پرفضیلت است و پاداش معنوی فراوانی برای افراد به همراه می‌آورد از جمله اطعام روزه‌داران که سنت حسنه‌ای است و از گذشته در میان مسلمانان رواج داشته است مخصوصاً از روزهای 11 تا 27 مسلمانان روزه‌دار اقدام به اطعام دیگر روزه‌داران می‌کردند.»
وی اضافه می‌کند: «صله‌رحم و دیدار از خویشاوندان، اقوام و فامیل، دلجویی از آنان، رفع گرفتاری آنان و همدردی و همدلی با آنان در این ماه بسیار ارزشمند و پرفضیلت است و تأثیر زیادی در افزایش روحیه اجتماعی و همبستگی میان افراد خواهد داشت.»
تفریح معنوی در ماه رمضان
این مدرس حوزه علمیه قم در عین حال تأکید می‌کند که ماه مبارک رمضان ماه تفریح معنوی است و با توجه به اینکه این ماه در فصل تابستان قرار گرفته و فرصت بسیار است بهتر است افراد به ویژه جوانان در کنار اعمال مذهبی و عبادات خود به تفریحات سالم هم بپردازند و با شرکت در مسابقات ورزشی مثل شنا، بدنسازی و... هم روح خود را تقویت و هم جسم خود را پرورش دهند.
این پژوهشگر و محقق همچنین می‌گوید: «جوانان بهتر است از اول ماه خود را برای ضیافت الهی آماده کنند و به عبادت خالصانه خداوند بپردازند و فعالیت‌هایی انجام دهند که برای آنها اجر معنوی به دنبال داشته باشد تا هم خودشان احساس رضایت کنند و هم خداوند از آنها راضی باشد و به کرامات و منزلت الهی دست پیدا کنند.»
حجت‌الاسلام خلیل منصوری خاطرنشان می‌کند: «عاقبت به خیری مؤمنان در این ماه پرفضیلت در گرو اعمال نیک و دوری از گناهان است.»
برنامه‌های تفریحی، تاریخی و مذهبی
توجه کردن به سلامت روح و جسم از نکاتی است که در ماه مبارک رمضان باید به آن توجه ویژه شود، ماه رمضان زمان مناسبی است که در کنار تزکیه نفس و جلای روح باید به سلامت جسمی هم توجه داشت و به فعالیت‌هایی روی آورد که هم موجب تقویت روح و هم سبب سعادت حال و آینده انسان شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین «میثم امرودی» معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در ابتدای ماه مبارک رمضان از برگزاری 30 نمایشگاه فرهنگی در پایتخت، برپایی تورهای گردشگری تاریخی، تفریحی و مذهبی و تشکیل 22 مجتمع خیرین برای کمک‌رسانی به محرومین خبر داد که خوشبختانه بسیار تأثیرگذار بوده و مخاطبین زیادی را به خود جذب کرده است.
یک خانم خانه‌دار که در یکی از این مؤسسات خیریه جذب شده و مشغول فعالیت است در این‌باره می‌گوید: «از ابتدای ماه مبارک رمضان در این فکر بودم که چگونه از این ایام پر فضیلت استفاده کنم و روح و روان خود را پاکسازی و در عین حال به مردم محروم کمک کنم که خوشبختانه با برنامه‌ای که شهرداری گذاشت در یکی از این مجتمع‌ها مشغول به فعالیت شدم.»
وی اضافه می‌کند: «خداوند تبارک و تعالی در این ماه عزیز دوست دارد که بندگانش یار و مددکار فقیران و مستمندان باشند و صله رحم انجام دهند که هم شادی معنوی به همراه دارد و هم موجب صفای باطنی می‌شود.»
این خانم خانه‌دار می‌گوید: «وقتی به مردم محروم و مستمندان کمک می‌کنیم و پوشاک، مواد غذایی و برخی از مایحتاج آنها را در اختیارشان می‌گذاریم گفتن این جمله که خداوند به شما خیر بدهد و ان‌شاءالله عاقبت به خیر شوید بزرگترین هدیه‌ای است که در این ماه می‌گیریم و به نظر من پاداشی بالاتر و ارزنده‌تر از این هدیه معنوی نیست. به خصوص اینکه این فعالیت‌های خیریه و عام‌المنفعه موجب تشویق انسان به کارهای خیر و سودمند برای هموطنان می‌شود و یکی از بهترین تفریحات معنوی در این ماه مبارک رمضان است.»
اعمال مشترک ماه مبارک رمضان
در احادیث و روایات آمده است که بهتر است مؤمنان در ماه رمضان با خرمای حلال افطار کنند تا ثواب نمازشان 400 برابر شود و افطار مستحب است بعد از نماز صورت گیرد مگر آن که ضعف غلبه کند یا جمعی منتظر باشند. مؤمن روزه‌دار باید با چیز پاکیزه و حلال و به دور از شبهات افطار نماید و به هنگام خوردن لقمه اول از خداوند آمرزش بخواهد همچنین سوره قدر را تلاوت کند.
از حضرت رسول‌اکرم(ص) روایت شده کسی که روزه‌داری را افطار دهد، حق تعالی برای او اجر کسی را می‌نویسد که 30 بنده مؤمن را آزاد کرده باشد. همچنین عالمان بزرگ و فقیهان وارسته در کتاب‌های خود درباره اعمال مربوط به سحرهای ماه مبارک رمضان نوشته‌اند که سحری خوردن نباید ترک شود و حتی با یک دانه خرما یا یک لیوان آب باید خورده شود. چرا که حق تعالی و ملائک برای کسانی که در سحرها بیدار می‌شوند، سحری می‌خورند و استغفار می‌کنند صلوات می‌فرستند.
همچنین هرکس در هنگام سحر سوره قدر را بخواند ثواب کسی را دارد که در راه خدا درخون خود بغلتد.
در روایت آمده که هر کس در هر شب از ماه مبارک رمضان سوره «انا فتحنا» را در نماز مستحبی بخواند آن سال حفاظت می‌گردد و از اعمالی که مستحب است در شب‌های ماه رمضان به جا آورده شود خواندن 1000 رکعت نماز در سراسر این ماه است.
در این ماه عزیز اجابت دعا بیش از دیگر ماه‌های سال است چراکه خداوند متعال «رمضان‌الکریم» را برای ارتباط با خویش، روزه‌داری و شب زنده‌‌داری قرار داده و این اعمال خود موجب آمرزش خطاهای انسان می‌شود.
روزه شکم تنها کافی نیست و همراه با روزه جسمی باید روح هم روزه‌دار شود.
عارف بلند مرتبه مرحوم میرزا اسماعیل دولابی می‌فرمود: همه درهای آسمان و زمین را به رویشان باز می‌کنیم تا از آسمان و زمین بر آنجا برکات ببارد زیرا ایمان آورده‌اند و تقوا دارند. جهتش ایمان و تقواست.
این سالک الی الله می‌فرمود: ولو انَّ اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکاتٍ من‌السماء والارض و لکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون «فَتَحنا» یعنی همه درهای آسمان و زمین را به رویشان باز می‌کنیم تا از آسمان و زمین بر آنجا برکات ببارد زیرا ایمان آورده‌اند و تقوا دارند. جهتش ایمان و تقواست. اگر اهل قریه‌ای ایمان و تقوا بیاورد ما درهای برکات را از آسمان و زمین باز می‌کنیم.
« وَلکن کذَّبُوا» ولی تکذیب کردند، هم نعمت‌های ما را، هم خود ما را، ایمان به خودش می‌داشتند و تقوا می‌داشتند که از نعمت‌هایش قدردانی کنند، بیشترشان این کار را نکردند، کوتاه آمدند و نتوانستند بهره ببرند.
«فَاخذنا هم بما کانوا یکسبون» ما آنها را به واسطه کسبی و خطایی که کردند و اینکه کوتاهی کردند، گرفتیم.معلوم می‌شود هر وقت ایمان بیاورند و این کار را انجام دهند خداوند از نو نعمت‌ها را برمی‌گرداند. این هم برای امتحان آنهاست، لطف است، می‌خواهد رشد کنند و دوام پیدا کنند. والا اگر ایمان و تقوایشان دائم باشد، برکات هم دائم است. منظور از «فتحنا» در این آیه تنها یک در نیست، بلکه همه درهاست که از برکات آسمان و زمین به رویشان باز می‌کند.
به نقل از کتاب طوبی محبّت، ص 43درباره مجالس حاج محمد اسماعیل دولابی آمده است:
«اَفأمِنَ اهلُ القُری ان یاتیهم باسنا بیاتاً و هم نائمونَ» بعضی دهات بود که یکباره زلزله آنها را می‌خواباند یا بادی یا وبایی آنها را از بین می‌برد، در حالی که خواب بودند. اینها نشانه‌هایی است تا بندگان تصور نکنند که آنها را واگذاشته‌اند. بلکه اگر تقوا را پیشه خود قرار دهند، درهای برکات آسمان و زمین را باز می‌کنیم و اگر ایمان و تقوا نداشته باشند، چه بسا آبادی که پیش از شما خراب کردیم در حالی که خواب بودند. حال این می‌تواند دو نوع خواب باشد. یکی آنکه خواب بودند و شبانه بلا آمد یا اینکه در خواب غفلت بودند.
خلاصه واضح است که اگر ایمان و تقوا داشته باشند، خداوند برکات را از آسمان و زمین نازل می‌کند، حتی برای یک نفر. حتی اگر یک نفر باشد که با خدای خود راه داشته باشد خدا این معامله را با او می‌کند.
با امام حسین(ع) هستیم یا با یزید!
حجت الاسلام علی اکبر مویدی کارشناس علوم قرآنی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: « ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی است تا خود را در ترازوی عدل و انصاف قرار دهیم و ببینیم واقعا در کجای کار قرار داریم و چگونه از فرصت‌هایی طلایی مثل همین ایام ماه مبارک رمضان می‌توانیم بهره‌برداری کنیم و اصولا تا چقدر پای کار دفاع از اسلام و ارزش‌های اسلامی هستیم. مرحوم حضرت آیت‌الله بهجت رضوان الله تعالی علیه جمله کلیدی و قابل تاملی دارند که می‌فرمایند: «برای ما امتحانی پیش نیامده تا معلوم شود که با امام حسین علیه السّلام هستیم یا با یزید!»
به قول آیت‌الله العظمی بهجت؛ دنیای بهتر هم با امام حسین علیه السّلام بود نه با یزید؛ ولی انسان، خوشی و راحتی می‌خواهد و به هرچه می‌رسد بالاتر از آن را طالب است و آرامش ندارد تا به نفس مطمئنه برسد؛ اما جهل و یا غفلت دارد که داشتن وسایل راحتی و رفاه، غیر از راحتی و رفاه آرامش دل است. آیت‌الله‌العظمی بهجت می‌فرمود: تنها وسیله آرامش دل ذکرالله است؛ ولی ما بر اسباب تکیه می‌کنیم از مُسَبَّب غافل هستیم!»
تمرین تفریحات سالم
حجت الاسلام مویدی در ادامه همین بحث تصریح می‌کند: «به نظر من همین ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای تمرین تفریحات سالم، هم تفریحات جسمی و هم تفریحات روحی است. مثلا می‌توان افطار را به اتفاق خانواده یا اقوام یا همسایگان به یکی از پارک‌های نزدیک منزل رفت و هم از فضای پارک نهایت استفاده را برد و هم لحظه ملکوتی اذان مغرب را در دل طبیعت به‌سر برد، که این موضوع می‌تواند به عنوان یک فرهنگ عمومی و معنوی تبدیل شود و حتی پس از اذان هم می‌توان نماز مغرب و عشاء را به صورت جماعت در آن مکان بجا آورد.
۷ پاداش روزه
علیرضا ابوالفضلی، محقق طب اسلامی درباره پاداش روزه ماه مبارک رمضان می‌گوید: «در کتاب خصال شیخ صدوق(ره) در صفحه 386 آمده است که امیرالمؤمنین(ع) فرمود «از نبی اکرم(ص) شنیدم که فرمود: «هیچ مؤمنی نیست که برای خدا روزه بگیرد مگر آنکه خدا هفت خصلت برای او واجب گرداند:
اولاً وقتی حدیثی یا روایتی به این‌گونه نقل می‌شود که معصومی می‌فرماید شنیدم از پیامبر اکرم(ص)، به‌سبب تأکید و اهمیت آن است. ثانیاً وقتی گفته می‌شود مؤمن، منظور جایی است که شخص ایمان و اعتقاد به خدا دارد نه اینکه درون او یقین نهادینه شده است چون یقین مرحله بالاتر از ایمان است.»
وی در گفتگو با تسنیم ادامه داد: ثالثاً وقتی گفته می‌شود صرفاً برای خدا، منظور اینکه ممکن است انسان برای روزه گرفتن دلایل و نیت‌های دیگری داشته باشد مثلاً برای سلامتی بدن، یا انجام تکلیف، همرنگ جماعت شدن، از سر اجبار و یا... اما در اینجا منظور جلب خشنودی خداوند است و با این نیت اگر باشد قصد قربت است و صبغه الله؛ رابعاً وقتی گفته می‌شود خصلت، منظور خصوصیتی است که انسان کسب می‌کند یعنی اکتسابی است نه اینکه ویژگی فطری و ذاتی شخص؛ خامساً وقتی خداوند چیزی را واجب می‌کند دیگر تردیدی در آن نیست و وعده خدا هم حق است و محقق می‌شود.
7 خصلت و پاداش روزه
1- هرچه حرام در بدن او است ذوب می‌شود. توضیح: این دو قسمت است اول منظور لقمه حرام و شبهه‌دار است - دوم معصیتی که به‌واسطه آن قلب انسان تیره و تار شده است، این شامل کینه هم می‌شود.
2- به رحمت خدا نزدیک می‌شود. توضیح: رحمت خدا که واسعه است پس همه را در بر می‌گیرد، چطور ممکن است ما از این رحمت دور باشیم و با روزه گرفتن صرفاً برای خدا بدان نزدیک شویم؟! انسان با انجام معاصی حتی صغیره رحمت خداوند را از خود دور می‌کند بدون اینکه متوجه باشد و عملاً یکی از دلایل عدم استجابت دعا هم دقیقاً همین است که انسان از رحمت خداوند دور می‌شود.
3- لحظه جان دادن بر او آسان می‌شود. اینکه امام رضا(ع) به‌عنوان سلطان ارتضاء می‌فرماید «هر که مرا در طوس با معرفت زیارت کند یکی از جاهایی که بر او وارد می‌شوم لحظه جان دادن است»، این لحظه بسیار سخت و در عین حال مهم است، زیرا امام رئوف تضمین شفاعت می‌دهد و در دعا هم می‌خوانیم (وقنا عذاب الحین الموت.)
4- خطای پدرانش حتی تا آدم را بپوشاند. ستارالعیوبی خداوند در اینجا به‌طور کامل محقق می‌شود و ظهور می‌کند.
5- از گرسنگی و تشنگی روز قیامت در امان باشد. منظور آن زمانی است که انسان در صف انتظار جهت حسابرسی به اعمالش در آن صحرای محشر گرسنه و تشنه می‌شود که بنا به روایات آن وضع کاملاً با وضع مشابه در این دنیا متفاوت است.
6- از خوراک لذیذ بهشتی نصیب او شود. بدیهی است که خوراکی که از بهشت باشد از نظر طعم و مزه و بو و لذت با خوراک این دنیا تفاوت دارد، اما مقصود یقیناً این نیست زیرا کسی که در این دنیا مراتب تزکیه نفس را برای خدا طی می‌کند دیگر طمعی به لذت‌های بهشتی ندارد، قطعاً در بهشت هم به دنبال معنویت است زیرا خودش و ضمیرش را این‌گونه عادت داده است (نه اینکه از لذائذ مشروع بهره‌ای نبرد که در این‌صورت خود را به سختی انداخته و خداوند را ناراضی کرده) اما در بهشت هم دنبال ذات اقدس الهی است و نشستن پای درس اهل بیت سلام‌الله علیها.
7- برائت از آتش جهنم را به او عطا فرماید. در آیه 71 سوره مبارکه مریم خداوند می‌فرماید «همه مردم بدون استثنا وارد جهنم می‌شوید» و در آیه بعد می‌فرماید «آنهایی را که تقوا پیشه کردند نجات می‌دهیم». معلوم می‌شود گذرگاه بهشت از جهنم است و خداوند انسان‌های پرهیزگار را از آتش تبرئه خواهد کرد.