امير المؤمنين علي(ع) روايت كرده كه رسول خدا (ص) روزي براي ما خطبه خواند و در ضمن آن فرمود:«با گرسنگي و تشنگي خودتان گرسنگي و تشنگي روز قيامت را به ياد آوريد و به فقرا و مساكين صدقه بدهيد. بزرگترها را احترام كنيد و به خردسالان ترحم كنيد. نسبت به خويشان صله‌رحم داشته باشید. زبانتان را حفظ كنيد.چشم تان را از آنچه حرام است بپوشانيد.گوش‌تان را از شنيدن محرمات باز داريد. با يتيمان مردم مهرباني كنيد تا با يتيمان شما مهرباني كنند. از گناهانتان توبه كنيد. در اوقات نماز دست‌هايتان را براي دعا برداريد، زيرا اين ساعت‌ها بهترين ساعت‌ها است كه خدا به مردم نظر رحمت مي‌كند، مناجات‌شان را اجابت می‌كند و ندايشان را لبيك می‌گويد. اي مردم! نفوس شما در گرو اعمال تان می‌باشد،پس به وسيله استغفار آنها را آزاد سازيد.پشت شما با گناه سنگين شده با طول سجود بارتان را سبك كنيد. بدانيد كه خدا به عزت خودش سوگند ياد كرده كه نمازگزاران و سجده‌كنندگان را عذاب نكند و آنها را در قيامت از آتش دوزخ نترساند.اي مردم! هر كس در اين ماه روزه‌دار مؤمني را افطار دهد، ثواب آزاد كردن بنده‌اي به او عطا خواهد شد و گناهان گذشته‌اش مورد عفو قرار خواهد گرفت.»
 گفته شد يا رسول‌الله همه ما قدرت نداريم كه روزه‌دار را افطار دهيم. حضرت(ص) فرمود:«ازآتش دوزخ بپرهيزيد! گر چه با يك خرما يا يك شربت آب باشد!». مردم! هر كس در اين ماه اخلاقش را نيك گرداند، در قيامت حسابش را آسان خواهد نمود. هر كس در اين ماه شرش را از مردم باز دارد، خدا در قيامت غضبش را از او باز خواهد داشت. هركس كه در اين ماه كار بنده‌اش را سبك گرداند خدا در قيامت حسابش را آسان خواهد کرد.(وسایل الشیعه جلد 7 صفحه227 )
همان‌طور که در بالا می‌بینید در جای جای خطبه حضرت محمد(ص) به اخلاق رمضانی و نیکی با خویشان، اطرافیان و مردم توصیه اکید شده است. این سفارش ها به حدی در احادیث و کلام ائمه معصومین(ع) تکرار شده که  قطع به یقین با رعایت نکردن اخلاق رمضانی روزه به صرف نخوردن و نیاشامیدن مورد قبول درگاه حق قرار نخواهد گرفت. بنابراین از فرصت روزه گرفتن بنا به گفته آیت‌الله سیدعلی آقا قاضی(ره) باید برای خط زدن آن خدای درون که انسان(بُت منیت) را به هلاکت می‌رساند، استفاده کرده و به وارستگی و مردمی شدن پیوست.
فردگرایی،آفتی که با جمع‌گرایی رمضانی اصلاح می‌شود
عباس اکبری یک کارشناس فرهنگی در باب فرصت طلایی پیدا کردن خود درایام روزه‌داری می‌گوید:«تا خودمان را پیدا نکنیم خدا را پیدا نمی‌کنیم. ماه رمضان، ماه پیدا کردن خود و سپس رسیدن به خدا و رفتن در طریق الهی است. ما خدا را گم کردیم؛ قرآن را گم کردیم؛ اهل بیت را گم کردیم؛ چرا؟! اول ماه رمضان گفتیم: (ما را از خواب غافلان بیدار کن)، ولی گفتیم و رفتیم؛ واقعا نخواستیم. آدم اگر بیدار باشد، درد را می‌بیند از کجا می‌آید؟ آفت را می‌بیند؛ ولی اگر خواب بودی نه درد را می‌بینی-سیل می‌آید، درنده می‌آید و... وقتی شیطان درون تسلیم شود، آن شیطان بیرون کاری نمی‌تواند بکند. در ماه رمضان، آن شیطان بیرون بسته است تا ما با خودمان و این شیطان درون چه کنیم و چگونه آن را مهار کنیم؟»
وی ادامه می‌دهد:«عبادت، در جمع زیستن و برای جمع زیستن است. این که عبادت بیشتر به صورت جمعی مطرح می‌شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاکید می‌شود، برای این است که شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت کند. ما آفریده نشده‌ایم که تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشیم؛ بلکه باید درمتن قرار بگیریم، نه در حاشیه. در جمع زندگی کنیم، نه در دیر. به فکر چاره‌جویی ازدیگران باشیم، نه تنها چاره‌جویی از خویشتن.سؤال اساسی این است که انسان چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده کند تا انسانی الهی گردد؛ تا قابلیت خلیفه‌الله شدن پیدا کند؟ خودسازی به این است که منش خود را به گونه‌ای تغییر دهیم که پروردگار می‌خواهد و به عبارت دیگراگر هم طبیعت ما مایل به تکبر و خودخواهی است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم که از فراز کبر و نخوت فرودآید و به تواضع و فروتنی گراید. اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیشتری دارد، چون این صفت مورد نکوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیا و خردمندان می‌باشد، پس باید از آن دست برداشت و سخاوت‌مند شد. خلاصه باید صفات سلبیه(منفی) را در سایه جمع‌گرایی و همراهی با سایر روزه‌داران اصلاح کرد.»
نیت‌هایتان را در انجام عمل خیر
 صاف کنید
انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست که هر کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه‌هاى ویژه‌ای را نیاز دارند. بنابراین برای تقویت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهیزگارى یک اصل مهم و اساسی به شمار می‌رود.
حجت‌الاسلام قاسم عیدی پور یک کارشناس مسائل  دینی و مذهبی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید:«بی‌گمان ماه رمضان ماه خودسازی است، ازاین ‌رو باید از این فرصت برای اصلاح و خودسازی استفاده کرد. در ماه مهمانی خدا، همه شرایط فراهم بوده تا مؤمنان به امور خود پرداخته و خود را اصلاح کنند. به طور حتم رمضان بهترین فرصت به‌منظور ورود به مسیر خداوند است.»
وی ادامه می‌دهد:« اگر مسلمانان از بزرگی و عظمت این ماه‌ به طور کامل آگاهی داشتند،کل ساعات این ماه‌ مبارک را به‌ عبادت و راز و نیاز با ‌ خداوند متعال مشغول می‌شدند. باید مشق همدلی در ماه مبارک را از صفوف به هم پیوسته نماز در مساجد آغاز کرد. سفره‌های افطاری را هر چه ساده‌تر و صمیمی‌تر برپا کنیم به فلسفه رمضان نزدیک‌تر شده ایم، چرا که اصل فرهنگ رمضان سادگی و در کنار هم به عبادت خداوند متعال پرداختن است. مبادا این امور خیر به رنگ باطل ریا آمیخته شوند؛ چرا که اگر کار خیر با نیت غیر صورت پذیرد، همان بهتر که منت را از سر آشنایان خود برداشته و از خیر انجام این عمل بگذریم. نیت که غیر خدایی باشد، حتی  شیطان(نعوذبالله) در کنار سفره افطارمی‌نشیند و با تجمل گرایی، چشم و همچشمی و پزهای طبقاتی ثواب روزه‌داری را کاملا ضایع می‌کند.»
وقتی کسالت‌ها خط می‌خورند
احمد کاویان‌پور این روزها را در یک خوابگاه کارگری به همراه چند دوست دیگرش می‌گذراند.
وی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید:«ما همگی برای کار از شهرستان‌های مختلف به تهران آمده‌ایم. سحرها و افطارها برایمان دلتنگی‌های زندگی در خوابگاه را از بین برده است. ما که همیشه اتاق مان بی‌نظم بود،این روزها به نوبت همه چیز را نظم داده و سر جای خودش قرار می‌دهیم. هر روز یکی از ما کار تهیه لوازم و انداختن سفره افطار را انجام می‌دهد.من برای اولین بار توانستم با همین امکانات کم برای دوستانم ماکارونی خوشمزه‌ای بپزم وسفره افطاری رنگی و پر برکتی پهن کنیم.»
وی ادامه می‌دهد:«اخلاق بچه‌ها نسبت به هم بهتر شده و مراعات حال روزه‌داری یکدیگر را می‌کنند. اگر یکی مان خواب بماند، دیگران با ملایمت بیدارش می‌کنند.کسی کسل، بی‌حوصله و ناامید نیست. انگار از نو شارژ شده ایم و خون تازه ای به رگ‌هایمان دویده است. بعد نماز صبح تلاوت قرآن و قرائت زیارت عاشورا داریم.»
سنت‌هایی که رنگ و بوی
همدلی رمضانی دارند
کماچ، گرده، فرنی، رنگینک، زولبیا بامیه،‌ شله زرد، آش رشته، عدس پلو و حلوای انگشت‌پیچ از جمله غذاهای سنتی است که در ایام رمضان در سفره‌های مردم کشورمان قراردارد.
اما در هر استانی از کشورمان سنت‌های زیادی در ایام ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود که همگی نشانی و رنگی از همدلی‌های جمعی رمضانی دارند و باعث نزدیکی اقشارمختلف مردمی به یکدیگر می‌شوند.  به عنوان مثال یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر که بیشتر در محلات قدیمی این شهر برگزار می‌شده، سنت قدیمی  «دمُ دمُ سحری» است که توسط افرادی به اجرا گذاشته می‌شود. مریم حسن‌زاده یکی از اهالی شهر بوشهر برایمان توضیح می‌دهد:«این سنت قدیمی در زمانی که امکانات پیشرفته‌ای مثل ساعت زنگ دار، رادیو، تلویزیون نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند، اجرا می‌شده است. افرادی که دُم دُم سحری اجرا می‌کرده‌اند، معمولا سه تا چهار نفر بوده‌اند.درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد و دیگری دمامی(نوعی‌ساز) را به دوش می‌کشد، به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می‌خواندند:«خداوندا تو ستاری/همه خوابند، تو بیداری/به حق لا اله الاالله/ همه عالم نگهداری» یکی از معروف‌ترین اشعاری است که در این سنت بسیار دیرینه خوانده می‌شود.»
چرا رمضان شهرالله است؟
آیت‌الله سیدمحمد ضیاءآبادی از اساتید برجسته اخلاق در شهر تهران در یکی از دروس خود درباره ماه مبارک رمضان می‌گوید: «ماه مبارک رمضان به تعبیر پیامبر اکرم(ص) شهرالله یعنی ماه خداست که در خطبه هفته آخر ماه شعبان فرمود:
«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛
ای مردم،‌ ماه خدا توأم با برکت و رحمت و مغفرت به سوی شما آمد.»
آیت‌الله ضیاءآبادی در ادامه تصریح می‌کند: «البته همه ماه‌ها ماه خدا و همه زمان‌ها مخلوق خداست و اختصاص به یک ماه رمضان ندارد. این برای نشان دادن عظمت و کرامت و شرافت این ماه مبارک است؛ چنانکه کعبه مکرمه را بیت‌الله یعنی خانه خدا نامیده‌اند و حال آنکه اولاً خدا احتیاج به خانه ندارد، این ماییم که برای مصونیت از سرما و گرما و دیگر آفات و بلیات احتیاج به خانه داریم و ثانیاً تمام خانه‌ها و تمام مکان‌ها از آن خدا و ملک خداست و اختصاص به کعبه و مکه ندارد. پس این تعبیر بیت‌الله و خانه خدا، ‌اشعار به شرافت و فضیلت فوق‌العاده‌ کعبه و این چهار دیواری واقع در مکه دارد که به اصطلاح علمی اضافه بیت به الله را، اضافه تشریفیه می‌نامند؛ یعنی برای شرف‌بخشی به کعبه آن را به خود نسبت داده و خانه خودش نامیده و فرموده است:
(... وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِىَ لِلطَّائِفِینَ ...)؛
... ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان آماده سازید ...
تعبیر به «بیتی» فرموده است؛ یعنی خانه من از ماه مبارک رمضان نیز تعبیر به «شهرالله» یعنی ما خدا و ضیافة‌الله یعنی مهمانی خدا شده است که رسول اکرم (ص) فرموده است:
«دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ؛
شما [بندگان خدا] در این ماه [خدا] به مهمانی دعوت شده‌اید.
وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ ؛
و مورد اکرام خدا قرار گرفته‌اید. حال آنجا که مهمانسرا، مهمانسرای خدا باشد و میزبان هم خدا، باید اندیشید که چه طعامی عاید انسان خواهد شد؟ولی با این شرط که آدمی هم موقعیت میزبان را بشناسد و هم پی به ارزش آن طعام ببرد. آنها که ارباب معرفتند و پی به عظمت میزبان و ارزش آن طعام برده‌اند، می‌توانند از این دارالضیافه ماه مبارک رمضان بهره‌ها برگیرند و جوهر جان خود را منور به انوار الهی کنند.»
افضل اعمال؛ پرهیز از گناهان
در پایان خطبه‌ای که از رسول اکرم(ص) در هفته آخر شعبان راجع به موقعیت عظیم ماه مبارک رمضان نقل شده امام امیرالمؤمنین علی(ع) از جا برخاست و عرض کرد:
یَا رَسُولَ‌اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؛
ای رسول خدا! چه عملی در این ماه افضل اعمال است؟
قال رسول‌الله: الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ؛
رسول خدا(ص) فرمود: پرهیز از گناهان افضل اعمال این ماه است.که یک درس عملی و تمرین روحی می‌شود برای انسان و او را تا ماه رمضان آینده پاک و مطهر از آلودگی‌های اخلاقی و عملی نگه می‌دارد.