بازنشر گفت‌وگو با مرحوم فرج‌الله سلحشور
قلب مردم دنیا را تسخیر خواهیم کرد
آرش فهیم
اشاره:
متن پیش رو، خلاصه‌ای تلفیق شده از سه گفت‌وگوی منتشر شده با فرج‌الله سلحشور در روزنامه کیهان است. این مصاحبه‌ها در سال‌های گذشته و به مناسبت پخش سریال «یوسف پیامبر(ع)» و بازتاب‌های آن و همچنین به مناسبت نگارش فیلمنامه سریال «موسی کلیم‌الله(ع)» منتشر شده بودند که به مناسبت رحلت این هنرمند متعهد، دوباره منتشر می‌شوند.
* باتوجه به دشواری و زمان‌بر بودن سریال‌های مذهبی- تاریخی، چرا فقط در این زمینه فعالیت می‌کنید و سایر ژانرها را تجربه نمی‌کنید؟
راستش را بخواهید من خیلی عاشق سینما و فیلمسازی نیستم. دلیل ساخت قصه‌های قرآنی هم این است که دیدم چاره‌ای نیست و باید الگو ارائه دهیم و از این طریق حرفی برای گفتن داشته باشیم. هدف فیلمسازی نیست، بلکه الگوسازی است.
* از نظرات بينندگان يوسف پيامبر در كشورهاي مختلف و ميزان رضايت آنها اطلاع داريد؟
طبق آخرين نظرسنجي، 92 درصد بينندگان خارجي از يوسف پيامبر رضايت دارند كه مشابه آمار داخلي است. همچنين به تازگي از سوي رئيس مسلمانان تايلند هديه‌اي ارسال شده و از يوسف پيامبر تقدير كرده است. در پيام او عنوان شده است كه علاوه بر مسلمانان، ساير فرق مذهبي و حتي بودايي‌ها نيز به اين سريال توجه كرده‌اند.
* آیا مدرک و سندی دال بر اینکه «یوسف پیامبر(ع)» پر بیننده‌ترین سریال جهان است دارید؟
طبق گزارشی که مسئول جشنواره رادیو و تلویزیون‌های کشورهای اسلامی داده بود، این سریال تاکنون در 90 شبکه تلویزیونی در جهان پخش شده است. 90 شبکه‌ای که حدود شش میلیارد نفر را پوشش می‌دهند. در کشور خود ما وقتی برای بار اول این سریال پخش شد، ۵/۸۲ درصد مردم آن را تماشا کردند. اگر همین آمار را با شبکه‌های جهانی تطبیق دهیم، حدود پنج میلیارد نفر آن را دیده‌اند.
* به جز مردم عادي، نظر سياستمداران خارجي درباره سريال يوسف پيامبر چيست؟
- در لبنان و در جلسه‌اي با سيدحسن نصرالله (دبير كل جنبش مقاومت اسلامي لبنان) و در عراق با مقامات آن كشور صحبت كردم كه اين سريال را بسيار دوست داشتند و آن را تاييد مي‌كردند. به طوري كه سيدحسن نصرالله، تاثيرپذيري از اين سريال را با تاثيرپذيري از سال‌ها بهره‌گيري از محضر عرفا مقايسه مي‌كرد. در عراق هم دكتر ابراهيم جعفري (نخست‌وزير سابق عراق؛ كه آشنايي فراواني با قرآن دارد) از «يوسف پيامبر» به عنوان الگويي براي ساير كارهاي تلويزيوني و سينمايي جهان اسلام ياد مي‌كرد. يك سياستمدار عراقي ديگر هم مي‌گفت كه اگر مصطفي عقاد (كارگردان فيلم محمد رسول‌الله(ص)) زنده بود، در مقابل صحنه به صحنه سريال يوسف پيامبر سجده مي‌كرد. در تاجيكستان نيز معاون رئيس‌جمهور و وزير فرهنگ و هنر آن كشور، از سريال به شدت تعريف و تمجيد و يك مراسم تجليل از آن برگزار كردند. علاوه بر آن، در مطبوعات آن كشور نيز انعكاس فراواني يافت.
* جلسه با سيدحسن نصرالله چه زمانی و در كجا برگزار شد؟
- اوایل ماه مبارك رمضان سال ۸۸ به لبنان سفر كرديم. جاي شما خالي بود، سيدحسن نصرالله ما را پذيرفتند و همراه با آقاي شورجه نزد او رفتيم. قرار بود كه يك گفت‌وگوي نيم ساعته داشته باشيم، اما دو ساعت و ربع به طول انجاميد.
* در اين جلسه چه صحبت‌هايي شد. نظر نصرالله درباره يوسف پيامبر چه بود؟
- او از ارزش‌ها و نكات سريال ياد مي‌كرد. اما نكته جالب توجهي كه گفت اين بود كه 11 قسمت اول سريال را همراه با خانواده‌اش، به صورت يكجا ديده‌اند و آن قدر جذب آن شده بودند كه گذشت زمان را حس نكرده‌اند و حتي ناهار هم نخورده‌اند. مي‌گفت كه تا حدي تحت تاثير يوسف پيامبر قرار گرفتند كه گاهي در حين تماشاي سريال گريه مي‌كردند. همان طور كه مي‌دانيد، منبرهاي سيدحسن نصرالله در داخل و خارج از لبنان، مخاطبان بسياري دارد، اما او در ماه مبارك رمضان، بخشي از زمان سخنراني‌اش را به نمايش سريال يوسف پيامبر اختصاص مي‌داد و مي‌گفت كه ابتدا يوسف، بعد سخنراني! به اين هم اشاره كرد كه به شبكه المنار لبنان تاكيد نموده تا توجه خاصي به پخش اين مجموعه شود و به جوانان هم بسيار توصيه كرده بود كه حتما يوسف پيامبر را تماشا كنند.
* نظر نصرالله درباره هنر و سينما چه بود؟
- او مي‌گفت كه دشمنان خيلي خوب از اين ابزار استفاده مي‌كنند، اما ما تا به حال آن‌طور كه شايسته است از آن بهره نبرده‌ايم. به نظر سيدحسن نصرالله، سينما يك سلاح است كه جهان اسلام در استفاده از آن كوتاهي كرده است. معتقد بود كه راه استفاده از سينما هم همين شيوه‌اي است كه ما در سريال يوسف پيامبر به كار برديم. نصرالله مي‌گفت بايد در فيلمسازي به يك شيوه، قاعده و فرمول درست برسيم تا هركس ديگري هم خواست، بتواند با پيروي از آن فرمول، به هدف برسد.
* نظرات هنرمندان سایر كشورها نسبت به «یوسف پیامبر» چه بود؟
- هم در تاجيكستان، هم عراق و هم لبنان، سريال يوسف پيامبر مورد استقبال شديد هنرمندان قرار گرفت و جلسات متعددي با هنرمندان اين كشورها داشتيم كه گفت‌وگوهاي مفصلي انجام داديم كه اين مسئله در مطبوعات آن كشورها انعكاس فراواني يافت. خود هنرمندان آن كشورها تبديل به مبلغان سريال يوسف پيامبر شدند. برعكس هنرمندان و نشريات داخل كشور كه عليه اين سريال هموطن خودشان جبهه گرفتند و آن را در تضاد با آرمان‌هاي سينماي موجود مي‌دانند، در آن كشورها، واكنش هنرمندان و روزنامه‌ها، متفاوت بود.
* از كشورهاي اروپايي و آمريكايي چطور؟ آيا در آنها نيز از سريال استقبال كردند؟
- بله، همان طور كه عرض كردم، در تمام دنيا، يوسف پيامبر ديده شده است و تا جايي كه به ما خبر داده‌اند يوسف پيامبر در كشورهاي آلمان، هلند، آمريكا، فرانسه و سوئيس مورد استقبال خاصي قرار گرفته است.
* فكر مي كنيد دليل اين همه استقبال از «يوسف پيامبر»، حتي در بين غيرمسلمانان چيست؟
- مجموعه يوسف پيامبر با فطرت انسان‌ها ارتباط برقرار مي‌كند. فطرت يك قدرت تشخيص و تميز امر عادلانه و منصفانه است كه خداوند در نهاد انسان قرار داده است و باعث مي‌شود كه انسان‌ها فارغ از مسلمان يا غيرمسلمان بودن خوب را بپذيرند. يوسف پيامبر حقيقت است نه دروغ. حقيقت و راستي هم موافق با فطرت انسان است. آدم‌ها همان قدر كه از دروغ و توهم و سر هم بافي بدشان مي‌آيد، حق را مي‌پذيرند. متاسفانه، غالب فيلم‌هاي امروز دنيا دروغ هستند، مگر آن بخشي كه براساس مستندات ساخته مي‌شوند. علاوه بر اين، يوسف پـيامبر قصه زيبايي دارد و انسان‌ها قصه زيبا را دوست دارند. نكته ديگر اين است كه اين داستان عبرت‌آموز است. معمولا فيلم‌هايي كه در آنها عبرت‌آموزي وجود دارد، بيشتر مورد استقبال قرار مي‌گيرند و اين ويژگي مورد تاكيد قرآن هم قرار گرفته است. ويژگي ديگر سريال يوسف پيامبر، محتوادار بودن آن است. عبادت، عشق، ايثار، گذشت، ايمان و ... محتواي اين مجموعه است. به اين موارد اضافه كنيد جذابيت‌هاي بعدي همچون دكورها، بازيگري، فيلمبرداري، موسيقي متن و ... را كه همه اين عوامل دست در دست هم قرار داده‌اند تا يوسف پيامبر با چنين استقبالي مواجه شود.
* اگر جشنواره هاي اسكار و كن شما را دعوت كنند و بخواهند جايزه بدهند، دعوتشان را مي‌پذيريد؟
- نخير، نمي‌پذيرم. چون هيچ ارزشي براي كن و اسكار قائل نيستم. اين جشنواره‌ها صهيونيستي و در جهت اهداف آمريكا هستند و حتي اگر به من جايزه هم بخواهند بدهند، نمي‌گيرم.
* اما اكثر فيلمسازان، حضور در كن و اسكار و جشنواره‌هايي از اين قبيل را يك افتخار مي دانند.
- اين به خاطر غلبه رويكرد مادي‌گرايانه، دنيا دوستي و نفساني در سينماست. طبيعي است كه در اين شرايط سينماگران علاقه‌مند به كن واسكار شوند. ضمن اين كه انتخاب سريالي چون يوسف پيامبر توسط چنين جشنواره‌هايي غيرممكن است.
* چرا؟
- چون «يوسف پيامبر» از اساس با اغراض آنها در تضاد است. اين سريال ريشه صهيونيسم را مي‌زند و عليه تفكر صهيونيستي است. در اين مجموعه، اسلام و قرآن ترويج مي‌شود و انبياء انسان‌هايي كارآمد و مدير معرفي مي‌شوند. اين در حالي است كه از نگاه صهيونيست‌ها، انبيا نه معصومند و نه كارآمد و تنها كارشان عبادت است و اين هم كه مردم از پيامبران پيروي مي‌كنند، از نظر آنها، اشتباه است. به اين ترتيب، بر فرض محال هم اگر اسكار و كن به يوسف پيامبر جايزه بدهند، نبايد پذيرفت، چون حتما اغراضي غيرانساني دارند. بگذاريد صراحتا بگويم؛ يك جايزه از سوي فرهنگسراي قرآن به عنوان خادم قرآن به بنده اعطا شده است كه اين را بزرگترين افتخار خودم مي‌دانم و آن را با جايزه كن و اسكار هرگز عوض نخواهم كرد.
* شما ريشه و منشا اصلي مشكلات گريبانگير سينماي ارزشي را چه مي‌دانيد؟
- بنده تمام مشكلات امروز سينماي ايران را از دولت اصلاحات مي‌دانم. متاسفانه از زماني كه عطاءالله مهاجراني وزير ارشاد شد، بدترين و بدآموزانه‌ترين فيلم‌ها، مجوز نمايش گرفتند و در مقابل نسبت به سينماي ارزشي بي‌توجهي صورت گرفت. اين رفتار در زمان مديران پس از مهاجراني هم ادامه يافت. آنچنان كه برخي از جريانات سينمايي كه نسبتي با انقلاب نداشته‌اند و سينما را به بي‌راهه مي‌برند، قدرت يافتند و معلوم نيست كه مي‌توان با آنها در افتاد يا نه؟ البته من تاكيد مي‌كنم؛ قاطبه سينماگران كشورمان را نيروهايي ارزشمند و توانمند مي‌دانم. اما سردمداران آنها كساني هستند كه سينما را به اين روز انداخته‌اند. اگر فضا آلوده شود، حتي هنرمندان با ارزش هم كارايي‌شان پايين مي‌آيد. اما اگر فضا سالم باشد، هنرمندان هم بازدهي خوبي دارند؛ ما آثاري چون ايوب پيامبر، پرواز در شب، مردان آنجلس و يوسف پيامبر را با همين هنرمندان توليد كرديم.
* آقاي سلحشور! شما از منتقدان سرسخت سينما و وضعيت غالب بر آن هستيد. با اين نگاه، آيا تا به حال فيلمي را هم ديده‌ايد كه از آن خوشتان بيايد؟
- بله ديده‌ام!
* مثلاچه فيلم‌هايي؟
-خيلي فيلم ها؛ مثل «آژانس شيشه‌اي»، «رنگ خدا»، «زير نور ماه»، «ليلي با من است»، «پرواز در شب» و... اما مسئله اين است كه اين گونه آثار استثنا هستند و به قول فلاسفه، استثناء قاعده نيست.
* بازيگران مورد علاقه‌تان چه كساني هستند؟
- من بازيگران ايراني را، هنرمنداني خوب و توانمند مي‌دانم؛ پرويز پرستويي، رضا كيانيان، اكبر عبدي، كتايون رياحي، محمود پاك نيت و... بازيگران بسيار خوبي هستند. براي مصطفي زماني (بازيگر نقش يوزارسيف) هم آينده بسيار درخشاني را پيش‌بيني مي‌كنم.
* اما پرویز پرستویی چندی پیش به شما توهین کرده و گفته بود که «آدم اگر به گدایی بیفتد نباید برود با این آقای سلحشور کار کند» نظر شما درباره این حرف چیست؟
اظهار نظر آقای پرستویی نسبت به بنده از سر لطف است. اگر ما را قابل بدانند و بتوانیم از پس دستمزد ایشان بر بیاییم، خوشحال می‌شویم که در سریال موسی (ع) با ما همکاری کند.
* معمولاً ساخت سریال‌هایی چون «یوسف پیامبر» با مشکلات فراوانی که بسیار سخت هم حل می‌شوند روبرو می‌شوند. کمی در مورد این مشکلات و چگونگی کنار آمدن با آنها بگویید.
در طول تولید این سریال اتفاقات بسیار عجیبی افتاد. به عنوان مثال یک نفر در حال بازی کردن از اسب می‌افتاد و پایش می‌شکست و دیگر نمی‌توانست به کار ادامه دهد. فرد دیگری را جایگزین او می‌کردیم که از قضا بهتر درمی‌آمد. یک بار در وسط فصل تابستان، نیاز به هوای ابری داشتیم. در حالی که هوا کاملا صاف و آفتابی بود، درست در لحظه‌ای که ما فیلمبرداری را شروع کردیم، ابرهایی از افق آمدند و جلوی خورشید را گرفتند و شرایطی که ما می‌خواستیم مهیا می‌شد. یک بار هم برعکس؛ در فصل زمستان که هوا کاملا ابری بود و ما به هوای آفتابی نیاز داشتیم، تنها همان مساحتی که در آن فیلمبرداری می‌کردیم به مدت 10 روز، یعنی درست همان زمانی که به آن احتیاج داشتیم آفتابی بود. از این موارد در طول ساخت این سریال بسیار اتفاق افتاد. برای من اثبات شد که خدا سینمای دینی را دوست دارد، همان قدر که از سینمای غیردینی متنفر است.
* تولید سریال یوسف پیامبر(ع) زمان و هزینه بسیار کمتری را از موارد مشابه مصرف کرد. دلیل این امر چیست؟
نظم از مهم‌ترین ویژگی‌های ساخت سریال یوسف پیامبر بود. برای ایجاد این نظم، فضای مذهبی ایجاد کردیم. به این ترتیب که نمازخانه و پیش نماز تعیین شد. هر صبح قبل از شروع فیلمبرداری، قرآن و دعا قرائت می‌شد. البته اعضای پروژه مجبور به شرکت در این برنامه‌ها نبودند. اما در طول زمان گرایش‌شان افزایش می‌یافت. در حین ساخت سریال طی چند سال مسائلی نظیر اعطای وام به همکاران، محبت به آنها و حتی در کنار هم غذا خوردن رعایت می‌شد. همین اعمال بر کار و سلامت تأثیر می‌گذاشت و به نظم آن کمک می‌کرد.
* سینمای دینی در ترویج آموزه‌های دینی تا چه حد کاربرد دارد؟
ببینید، سریال قبلی بنده، اصحاب کهف (مردان آنجلس) تاکنون حدود 3 میلیارد مخاطب جهانی داشته است. اگر قرار بود که این داستان را از طریق منبر برای این جمعیت تعریف کنیم، نیاز به منبر رفتن 40 هزار نفر است که در صورتی که مخاطب هر بار منبر رفتن آنها 100 نفر باشد. 250 سال طول می‌کشد. این مسئله کاربرد و سیع سینما را برای ترویج مفاهیم و ارزش‌های دینی نشان می‌دهد که ما از آن غافل هستیم. قرآن و هنر هر دو معجزه هستند که اگر همراه یکدیگر شوند، اعتقاد قلبی و یقین دارم که اسلام در کوتاه ترین زمان دنیا را تسخیر می‌کند. چون آن‌هایی که با سینما جهان را استثمار کرده‌اند، در اصل حرفی برای گفتن ندارند. ما حرف حق داریم اما ابزار نداریم. باید به نقطه‌ای برسیم که از طریق زبان هنر، حرف خود را به گوش جهانیان برسانیم. مقایسه سینمای قرآنی با سینمای انسان محور، مثل مقایسه کلام خداوند با کلام انسان است که اصلا قابل قیاس نیستند. ما می‌توانیم با ساخت یک اثر قرآنی جواب صدها کار دشمنان را بدهیم. ضمن اینکه این نوع آثار مخاطب بسیاری جذب می‌کنند و عمر طولانی دارند. آثار سینمایی جهان که بویی از مذهب برده‌اند، پس از گذشت ده‌ها سال هنوز جزو بهترین فیلم‌ها هستند و همچنان مخاطبان زیادی دارند.