ویژگی‌های عاقل از دیدگاه پیامبر اسلام(ص)
محمدمهدی رشادتی
خاتم پیامبران(ص) می‌فرماید: ان خیارکم اولو النهی خردمندان بهترین افراد از بین شما مردم هستند. پرسیدند: ای رسول خدا، عاقلان چه کسانی‌اند و چه ویژگیهایی دارند؟ فرمود: آنان امتیازات زیر را دارا هستند: 1) انسانهای خوش‌اخلاقی‌اند. 2) بردبار و باوقار هستند. 3) صله رحم انجام داده و با خویشان قطع ارتباط نمی‌کند. 4) نسبت به فقیران، همسایگان و یتیمان احساس مسئولیت می‌نمایند. 5) به مردم اطعام می‌کنند. (به اصطلاح سفره‌شان همیشه پهن است). 6) به پدر و مادر خویش نیکی و خوش‌رفتاری می‌کنند. 7) به دیگران با صدای بلند سلام می‌دهند 8) در نیمه‌های شب و درحالی که دیگران در خواب هستند، به نماز شب و عبادت مشغول می‌شوند.
(فرهنگ سخنان پیامبر اکرم(ص) / ص-75 76)
مرحوم مجتهدی تهرانی می‌گفتند: به هرکس عقل دادند چه ندادند؟ به هر که عقل ندادند چه دادند؟ عقل، چیز عجیبی است. البته فکر نکنید عقل همین است که ما داریم. یک دسته دیوانه‌اند و در دیوانه خانه هستند و ما عاقل هستیم، نه، عاقل آن است که به فکر آخرت باشد. کسی که آخرت را انتخاب می‌کند، این فرد عاقل است و کسی که دنیا را انتخاب می‌کند، از نظر اسلام این فرد عاقل نمی‌باشد. بنابراین عاقل خیلی کم است، خیلی کم. (طریق وصل ص 14)
امام‌صادق(ع) در پاسخ به این پرسش که عقل چیست؟ فرمود: عقل آن چیزی است که به وسیله آن خدای رحمان عبادت و بندگی شود و بهشت بدست آید. راوی می‌گوید: گفتم پس آنچه در معاویه بود چه بود؟ فرمود: آن نیرنگ و خدعه است. آن شیطنت است. آن به عقل شبیه است ولی عقل نیست. (میزان الحکمه ج 2 ص 709)
بهترین‌های شما
در کتاب مجموعه ورام از پیامبر بزرگوار اسلام(ص) حدیثی طولانی نقل می‌کند که در قسمتی از آن، حضرت شاخصه‌های بهترین انسان در میان امت اسلام را تحت عنوان - خیر کم - یعنی بهترین شما معرفی می‌فرمایند: بهترین شما کسی است که: هدفش آخرت باشد و تمام کوشش خود را برای آن صرف می‌کند. به تنگدستی راضی است. از مردم در مفاسد و کارهای بد آنها فاصله می‌گیرد. پرهیزکاری و دینداری خود را حفظ می‌کند.
خداوند او را در برابر هوای نفس کمک می‌کند و اختیار نفسش را دارد. می‌داند که بزودی باید کوچ کند و برای آن زاد و توشه فراهم می‌سازد. دیدارش شما را به یاد خدا می‌اندازد. سخن او باعث فزونی علم شما می‌شود.
شما را به کار نیک دعوت می‌کند. به دلیل پاکی و آبرومندی، از دنیا روگردان است. از عیب‌ها برکنار است. از گناهان اجتناب می‌کند. شما را بر کارهای آخرتی یاری می‌دهد. در دنیا از همه پارساتر و به آخرت از همه علاقمندتر است. عیب‌های شما را دوستانه به خودتان گوشزد می‌کند.
خورشید و ماه را برای وقت عبادت خدا زیر نظر می‌گیرد. در ظاهر از زیادی رحمت پروردگارش خوشنود و در نهان از شدت عذاب الهی می‌گرید. قناعتش افزون و عبادتش نیکو و تلاشش برای آخرت است.
مخالفت کردنش اندک و موافقت نمودنش بسیار است. جوانی را در راه اطاعت خدا گذرانده و نفسش را از لذات دنیا باز داشته و دلباخته آخرت است. قطعا چنین فردی پاداشش نزد خدا بالاترین مراتب بهشت خواهد بود. بیش از همه به خدا توکل داشته و خود را به او سپرده است.
آنقدر زندگی‌اش گشایش ندارد تا ناسپاسی کند و نه آنقدر در تنگناست تا به گدایی افتد.
هرگاه به او نسبت نادانی دهند تحمل می‌کند و اگر به او ستمی شود گذشت می‌کند و هرگاه او را بیازارند استقامت می‌کند. (مجموع ورام ج 2 ص 259) با دقت در فرمایش رسول خدا(ص) معلوم می‌شود که از جمله مهمترین شاخصه‌های عقل، توجه و رویکرد انسان به دنیای آخرت و تنظیم سبک زندگی خود برای سعادت ابدی و حیات آن جهانی است.