آیا واقعا اقدامات لازم برای مقابله با همه گیری آنفلوآنزا انجام شده؟
بروز بیش از حد یک بیماری یا عارضه در جمعیتی معین را همهگیری یا اپیدمی (EPIDEMY) میگویند.
هر بیماری قابل انتقال یا غیرقابل انتقال و یا هر چیزی که سلامتی انسان را به خطر بیندازد، چنانچه موارد ابتلای آن بیش از حد انتظار باشد، میتواند اپیدمی ایجاد کند. به عنوان مثال چون بیماری آبله بطور کلّی در دنیا ریشهکن شده است، پس اگر یک مورد بیمار مبتلا به آبله مشاهده گردد میگویند که اپیدمی آبله رخ داده است. اما در مورد بیماریهای عمومی و غیرقابل پیشگیری به معنای اعم کلمه، تشخیص بروز اپیدمی و اعلام آن به مردم تابع محاسبات آماری، سرعت رشد بیماری در جامعه و میزان کنترل بر مرگ و میر احتمالی و درمان است.
بنا به مستندات موجود، آنفلوآنزای خوکی یا H1N1 در کشور ما به اپیدمی تبدیل نشده است و مورد کرمان نیز به علت میزان مرگ و میر گروههای دارای نقص ایمنی و زمینه ای، به علت جلوگیری از «شیوع بیماری»، منجر به صدور فرمان تعطیلی مدارس و ادارات شد. پس میتوان گفت اقدامات مذکور بیشتر جنبه «پیشگیرانه» داشته و ارتباطی با اعلام کد زرد یا قرمز مبارزه با اپیدمی نداشته است.
با این وجود براساس پروتکلهای بهداشتی در دورههایی که خطر بروز همگیری وجود دارد، نهادهای مسئول موظفاند اقداماتی را با هدف پیشگیری از افزایش مبتلایان در دستور کار قرار دهند. از جمله این موارد آموزش صحیح مردم، دعوت از رسانهها برای انتشار راهکارهای پیشگیرانه و کنترل مبادی ورودی و خروجی کشور، افزایش آزمایش های تشخیصی به منظور کسب دقیق آمار مبتلایان و صدور بخشنامههای هشدارآمیز به ادارات و مدارس و مراکز تجمع مردمی است.
در چنین مواردی پاسخ دهی صریح و سریع به واکنشهای هیجانی همچون هجوم مردم به داروخانهها برای تهیه و تزریق واکسن، مصرف خودسرانه آنتی بیوتیکها یا نسخههای عجیب و غریب دیگر برای پاسخ دادن به «ترس مرضی واکنشی»، بسیار مهم ارزیابی میشود.
وزیر بهداشت 18 آذر 1394، در واکنشی صحیح، حجم نگرانیها از شیوع آنفلوآنزا در کشور را غیرطبیعی ارزیابی کرد و گفت: «هر سال همین تعداد از بیماران مبتلا به آنفلوآنزا در کشور جان خود را از دست میدهند.»
وی در ادامه گفت: 36 نفر از بیماران مبتلا به ویروس آنفلوآنزا امسال جان خود را از دست دادهاند که به گفته وزیر این تعداد با سالهای گذشته تفاوت زیادی نداشته است.
دکتر هاشمی معتقد است که انعکاس این حجم از نگرانی درباره شیوع آنفلوآنزا در رسانهها طبیعی نیست و برای تشویق مردم به استفاده از واکسن آنفلوآنزا است، در حالی که در این زمان دیگر نیازی به استفاده از این واکسن نیست.
موضوع نیازسازی برای فروش واکسن آنفلوآنزا، تنها مشکل کشور ما نیست و دور اول به اصطلاح همه گیری دروغین آنفلوآنزای خوکی در آمریکا نیز بنا بر مستندات منتشر شده در رسانههای غربی، با همین هدف صورت گرفت که به آن خواهیم پرداخت. اما آنچه در این میان حقیقتا جای سوال دارد، علت واردات حجم وسیع سالانه واکسن آنفلوآنزا به کشور علی رغم علم وزیر بهداشت به بینیازی اغلب گروههای جامعه به تزریق است. شکی نیست که همدستی گروهی از پزشکان سودجو با شبکه تبلیغاتی وسیع شرکتهای داروسازی چندملیتی فعال در کشور، در نیازسازی میان مردم تاثیر به سزایی دارد اما صدور مجوز واردات تنها در ید قدرت وزارت بهداشت است!
در سایت وزارت بهداشت در همین رابطه از قول دکتر قهرمانی، كارشناس مسئول دارویي معاونت بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي گيلان میخوانیم: «بیشترین زمان احتمال ابتلا به آنفلوآنزا ماههای مهر تا اسفند است. اگرچه برخی علائم بیماری سرماخوردگی و آنفلوآنزا مشابه هم است، ولی این واکسن در مقابل سرماخوردگی از ما محافظت نمیکند. واکسن آنفلوآنزا دو تا سه هفته پس از تزریق تنها بر علیه سه سویه از ویروسها از فرد محافظت میکند، بنابراین دقیقا قبل یا بعد از واکسیناسیون احتمال درگیری با سویههای بیماری زا وجود دارد.
بر اساس دستور سازمان بهداشت جهانی اولویت تزریق واکسن به این ترتیب است: بیماران دیالیزی و پیوند کلیه، بیماران تالاسمی ماژور، بیماران کبدی شامل: سیروز و پیوند کبد، بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی یا رادیوتراپی قرار دارند و در آخر پرسنل بهداشتی درمانی.
در شرایطی قرار داریم که با محدودیتهای ارزی مواجهیم و میزان عرضه و تقاضای واکسن آنفلوآنزا با یکدیگر همخوانی ندارد و این در حالی است که اغلب متقاضیان اصلا نیازی به استفاده از این دارو ندارند.
بر پایه تحقیقات انجام شده این واكسن از ابتلا به آنفلوآنزا جلوگیری میكند، اما تاثیر چندانی بر مرگ و میر ناشی از این بیماری ندارد. این در حالی است كه در گذشته تصور میشد واكسن سرماخوردگی تا 50 درصد مرگ ناشی از بیماری آنفلوآنزا را كاهش میدهد.
پس اشراف وزارت بهداشت کشورمان و نهادهای جهانی به بازی شرکتهای چندملیتی دارویی تولیدکننده واکسن آنفلوآنزا با افکار عمومی، جامع است اما با این وجود تلاشی برای مبارزه با این جریانسازی خطرناک در همه سالهای اخیر صورت نگرفته و در بزنگاههایی همچون «پرونده کیهان» بحرانسازی شرکتهای داروسازی خارجی، کار دست وزارت بهداشت میدهد.
اما این همه ماجرا نیست! در حالی که مسئولان وزارت بهداشت مرتب از کافی بودن میزان دارو و واکسن در استان کرمان به مردم خبر میدهند، نوبخت در پاسخ به اینکه دولت چه برنامه و اقداماتی برای پیشگیری از همهگیری بیماری آنفلوآنزای خوکی انجام داده است در 17 آذر 1394، گفت: متاسفانه این بیماری خسارت جانی داشته و به همین منظور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همه امکانات در جهت مهار بیماری «بسیج» شده است.
وی افزود: از این قبیل بیماریها در همه کشورها اتفاق میافتد بنابراین باید فعالیت خود را در جهت تقویت مسایل بهداشتی و درمانی قرار دهیم که این موضوع در حال انجام است.
اشکال این است که «بسیج وزارت بهداشت برای مقابله با همه گیری آنفلوآنزا» در کشور فاقد نمایههای استاندارد دست کم برای رسانهها است. پوسترهای آموزشی مبارزه با اپیدمی، در ادارات نصب نشده است، شویندهها و افشانههای ضدعفونیکننده دست در مترو، ادارات، مدارس و اماکن عمومی مشاهده نمیشود. هنوز خبری از پخش بروشور آموزشی برای اطلاع رسانی دقیق به مردم و کنترل واکنشهای هیجانی و ترس مردم و پخش ماسکهای فیلتردار برای کنترل میزان تماس تنفسی نیست و شبکههای اجتماعی نیز مملو از نسخههای مضحک و کذب طب سنتی به عنوان «درمان قطعی آنفلوآنزا» شده است!
شنیدهها حاکی از آن است که در روزهای اخیر کشورهای اروپایی با اعلام آمادگی کامل تمام مسافرانی را که از ایران وارد اروپا میشوند چند ساعت قرنطینه کرده و مورد آزمایشهای اولیه قرار میدهند. مشخص است که احساس مسئولیت این کشورها در مبارزه به بیماریهای به ظاهر ساده نیز تفاوت بسیاری با عملکرد مسئولین بهداشت و درمان کشورمان در شرایطی دارد که دست کم 45 نفر تاکنون بر اثر ابتلا به این بیماری از دست رفتهاند و صدای پای آنفلوآنزای خوکی در تهران نیز به علت ابتلای یک فرد شنیده شده است.
اهمیت نحوه صحیح جامعهای که در معرض وقوع اپیدمی میتواند باشد، به حدی است که در برخی کشورهای منطقه، بیتوجهی به اجرای به موقع همین پروتکلهای ساده بهداشتی منجر به بروز فاجعه شد. فراموش نکنیم در سال 2015 سهلانگاری و ناتوانی کنترل بیماری کرونا باعث گسترش این بیماری در برخی کشورهای منطقه همچون عربستان شد و حتی مخاطراتی برای حجاج کشورهای دیگر ایجاد کرد.
پس علاوه بر اطلاع رسانی دقیق به مردم درخصوص موجسازی دروغین شرکتهای داروسازی چندملیتی برای فروش واکسنهای دوره گذشته و کم تاثیر، دولت موظف است برای مبارزه با احتمال در پیش بودن همهگیری آنفلوآنزا در کشور، اقدامات لازم پیشگیرانه را در سریعترین زمان ممکن به مرحله اجرا برساند.