لوگیری از تقلب در علامت استاندارد و اعتماد‌سازی(بخش پایانی)
تضمین سلامت جامعه با ارتقای استاندارد صنایع غذایی(گزارش روز)
گالیا توانگر
ده‌ها ویژگی در تولید و توزیع مواد غذایی خوراکی دخیل هستند؛ از جمله امکانات و مواد لازم برای تولید، شرایط جا به جایی،نگهداری، فرآیند بسته بندی، توزیع و مصرف است. این شرایط به قدری متنوع است که امروزه سخن از استاندارد کارخانه‌ای به میان آمده و بالطبع باید برای هر کارخانه تولید مواد خوراکی بندهای استانداردی خاص به دقت تدوین و اجرا شود. بویژه در شرایط فعلی که ارتباطات بین‌المللی رو به گسترش است و از طرف دیگر در درون کشورها بخش اعظم مواد غذایی مورد نیاز مردم از طریق کارگاه‌ها و کارخانه‌ها تامین می‌شود.
نگاهی به پاره‌ای از واقعیت‌ها گویای این حقیقت است که خطرات عمده‌ای در کمین مصرف‌کنندگان نشسته‌است. برای نمونه در کشورهای صنعتی بیش از ۹۰ درصد غذای مردم از طریق صنایع مربوطه در اختیار شا ن قرار می‌گیرد که آلودگی آنها فاجعه آفرین است.
در بیشتر کشورهای جهان سوم و کم درآمد غذاهای خیابانی روز به روز گسترش بیشتری پیدا می‌کنند و عدم رعایت بهداشت در این گونه غذاها خطری برای سلامت مصرف‌کنندگان آنها است.
سیستم استاندارد کارآمد مواد غذایی که از آن با نام اختصاری «اچ‌ای سی سی پی» یاد می‌شود، موثرترین راه برای ایمنی مصرف مواد غذایی است که اجرای آن در بسیاری از واحدهای صنایع غذایی کشورهای پیشرفته صنعتی با موفقیت روبرو بوده است. این سیستم به مصرف‌کنندگان فرآورده اطمینا ن می‌دهد که مدیران واحد دارای توان علمی و فنی لازم بوده و در قبال سلامت آنها احساس مسئولیت داشته‌اند. برقراری این سیستم همچنین به کارکنان انگیزه‌های رفتاری برای رعایت مسائل بهداشتی را می‌دهد و این امر خود به خود موجب ارتقاء سطح فرهنگ بهداشتی واحد می‌شود. باید توجه داشت که درواحدهایی که نیروی انسانی ناآگاه و بدون انگیزه وجود دارد،از اهمیت این سیستم بی‌خبرند واصول بهداشتی را رعایت نمی‌کنند، وجود این سیستم نه تنها مفید نیست، بلکه ممکن است مضرهم باشد، زیرا در شرایطی که مصر ف‌کننده ومسئولین اجرایی با اتکاء به وجودسیستم به فرآورده‌های حاصل اعتماد می‌ورزند، عدم کارایی سیستم موجب به خطر انداختن سلامت آنان می‌شود. به همین دلیل امروزیک سیستم نظارت و کنترل درونی هم پیش بینی می‌شود.
علامت استاندارد یعنی تضمین کیفیت
به طور کلی استاندارد به چهار دسته تقسیم می‌شوند: استاندارد کارخانه‌ای، استاندارد ملی، استاندارد منطقه‌ای و استاندارد بین‌المللی.
استاندارد کارخانه‌ای حاصل و شامل اتفاق نظرات بخش‌های مختلف یک کارخانه تولیدی در زمینه طراحی، تولید، کنترل و سایر عملکردهاست. تدوین و اجرای استاندارد کارخانه‌ای توسط موسسات و کارخانجات صنعتی به عنوان یک موضوع مهم و اصلی مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر مزایای فراوان تدوین این اسناد، اجرای سیستم به روز رسانی و بازنگری استانداردهای کارخانه‌ای همگام با توسعه و پیشرفت‌های فنی عملأ زمینه همراه بودن هر سند را با آخرین فن آوری‌های موجود فراهم می‌سازد.استانداردهای کارخانه‌ای خود به دو دسته یعنی استانداردهای فنی و تکنیکی و استانداردهای اجرایی و مدیریتی تقسیم می‌شوند. استاندارد کارخانه‌ای در محدوده سطح کارخانه، استاندارد ملی در محدوده سطح کشور، استاندارد منطقه‌ای در محدوده چند کشور و استاندارد بین‌المللی در کل کشورهای جهان کاربرد دارد.در صنایع غذایی بیشتر تقویت همین نوع استاندارد یعنی استاندارد کارخانه‌ای مد نظر است.
وحید موسوی یک کارشناس ارشد مدیریت صنایع غذایی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «اگر كالایی دارای استاندارد باشد در بخش توزیع و مدیریت بازرگانی، با مشكلات كمتری روبه رو می‌شود. به همین منظورلازم است وزارت صنعت، معدن و تجارت پی‌گیری‌های سفت و سخت تری در خصوص استانداردسازی و افزایش كیفیت كالاهای تولیدی و وارداتی ونیز جلوگیری از ورود كالاهای بی‌كیفیت داشته باشد.»
وی با اشاره به این كه بعضی از كالاها مشمول استاندارد اجباری‌اند، می افزاید: «مصرف كننده در صورت خرید كالایی كه دارای كمیت و كیفیت استاندارد تعریف شده نباشد،باید بتواند از طریق سازمان بازرگانی پی‌گیری‌های لازم را انجام دهد.»
این کارشناس اهل فن در تعریف استاندارد اجباری می‌گوید: «سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران می‌تواند با رعایت مقررات پیش بینی شده و با هدف حمایت از مصرف كنندگان، حفظ سلامت و ایمنی فردی و عمومی، حصول اطمینان از كیفیت محصولات و ملاحظات زیست محیطی و اقتصادی، اجرای بعضی از استانداردها را با تصویب شورای عالی استاندارد اجباری كند. برای محصولاتی كه با رعایت استاندارد ملی، تولید یا عرضه شوند، در صورتی كه اجرای استاندارد ملی اجباری نباشد، پس از كسب مجوز از سازمان استاندارد ایران می‌توان از علامت استاندارد ایران به صورت تشویقی استفاده كرد.»
موسوی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «پس از نصب علامت استاندارد روی كالا، تولیدكننده ملزم به رعایت تمامی قوانین و مقررات سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران خواهد شد. تولید‌کننده نمی‌تواند بعد از گرفتن علامت استاندارد کالایش را با کیفیت پایین‌تر روانه بازار کند. باید با همان کیفیتی که در قرارداد استاندارد متعهدش شده کالایش را تولید و توزیع کند. بر طبق ماده 9 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران هرگاه اجرای استاندارد در مورد كالاها اجباری اعلام شود، پس از انقضای مهلت مقرر، تولید، تمركز، توزیع و فروش این گونه كالاها با كیفیت پایین‌تر از استاندارد مربوطه و یا بدون علامت استاندارد ایران ممنوع می‌شود.»
درجه بندی کیفی تولیدات خوراکی
برقرار بودن نظام كیفیت مناسب در واحد تولیدی متقاضی، داشتن مسئول كنترل كیفیت تایید صلاحیت شده و انجام آزمون‌ها و ارزیابی‌های لازم طبق استاندارد ملی مربوطه از شرایط صدور پروانه برای واحدهای تولیدی است.
آن‌گونه که از خبرها بر می‌آید آرد سفید نانوایی دراستان‌های یزد،زنجان و اردبیل مشمول درجه بندی کیفی قرار گرفته و درپی همین روند آرد سفید نانوایی در خراسان شمالی نیز درجه بندی خواهد شد و استاندارد اجباری می‌گیرد.
فهیمه مهمان نواز مدیرکل استاندارد و تحقیقات صنعتی خراسان شمالی از انجام طرح درجه بندي آرد در واحدهاي توليدي آرد در خراسان شمالی خبر داده و می‌گوید: «این طرح با اقدام مشترك اداره كل استاندارد و تحقیقات صنعتی، شركت غله، سازمان صنعت، معدن و تجارت و دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشی و درمانی استان انجام می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه آرد مشمول استاندارد اجباري است، ادامه می‌دهد: «در این راستا کارشناسان اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی خراسان شمالی به همراه شركت غله استان، برای بازرسي و نمونه برداري از فرآورده آرد به واحدهاي توليدي آرد استان مراجعه کرده و پس از انجام آزمون فيزيكي و شيميايي و صدور نتايج، آرد تولیدی در خراسان شمالی را در سه سطح درجه بندی می‌کنند. طرح مذکور درراستای ايجاد رقابت بين كارخانه‌هاي آردسازي خراسان شمالی و در نتیجه افزایش کیفیت در دستور کار قرار گرفته است. كيفيت توليد ملاك اصلي بوده و درجه بندي كيفي توليدات كارخانجات آردسازي استان نیز با هدف ايجاد رقابت سالم و پويا صورت می‌گیرد. با توجه به مرجع بودن آزمايشگاه هاي اداره كل استاندارد، صدور نتايج آزمون از سوي آزمايشگاه اين اداره كل جهت طرح طبقه بندي آرد، مبناي تصميم گيري كارگروه آرد و نان استان است.»
توقیف ۳ خط تولید آبلیموی تقلبی
مدیرکل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های خوراکی، آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو می‌گوید: «پارسال از آبلیموهای بازار نمونه‌برداری شد، ولی با واحدهای تولیدی متخلف برخورد شدیدی نشد، اما امسال ۳ خط تولید آبلیمو توقیف شده است.»
هدایت حسینی در این باره تصریح می‌کند: «برنامه ارتقاء سلامت و کیفیت آبلیمو بدلیل وجود گزارشات فنی از دانشگاههای علوم پزشکی و ارزیابی محصولات سطح عرضه از سال گذشته به‌صورت یک برنامه مصوب در اداره کل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های غذایی و بهداشتی در دستور کار قرار دارد.»
وی تاکید می‌کند:« در طی این برنامه کنترل مستمر واحدهای تولید‌کننده آبلیمو و محصول آبلیمو درسطح عرضه انجام گرفته است.به منظور اطمینان از سلامت و کیفیت آبلیمو در اولین قدم ضوابط صدور پروانه‌های بهداشتی ساخت سازمان غذا و دارو مورد بازنگری قرار گرفت و با توجه به آنکه استفاده از روش‌های تولید قراردادی و نام‌های تجاری متعدد سبب بروز تقلبات و تخلفات در این صنعت شده بود محدودیتها از این جهت با همکاری انجمن صنفی مربوطه در نظر گرفته شد.در ادامه کنترل مستمر و نمونه‌برداری‌های متعدد از سال گذشته از سطح عرضه به عمل آمد که براساس نتایج آزمایشات به عمل آمده با محصولات و واحدهای تولیدی مختلف برخورد شدیدی نشده است در حال حاضر در راستای اجرای این برنامه 3 خط تولید آبلیمو در کشور بدلیل تخلفات متعدد توقیف و از تولید محصول ممانعت شده است.»
مدیر کل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های خوراکی، آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو تصریح می‌کند: «در تعداد 51 محصول آبلیمو با نام‌های تجاری متفاوت موارد عدم انطباق با ضوابط فنی و بهداشتی سازمان غذا و دارو اثبات شده است که از طریق دانشگاههای علوم پزشکی ناظر به این واحدهای تولیدی پرونده تخلفات به مراجع قضایی ارجاع شده است. در عین حال تعدادی از واحدهای تولید‌کننده آبلیمو محصولات بسیار با کیفیت و سالم تولید می‌کنند که مصرف آنها مورد تایید سازمان غذا و دارو است که به‌دلیل کیفیت بالا حتی الامکان اعطا به نشان ایمنی و سلامت به‌عنوان یکی از نشان‌های عالی حوزه سلامت به آنها وجود دارد.»
شایعات را جدی نگیرید
کیفیت نشانه اراده قوی ،تلاش هوشمندانه،مدیریت عالمانه و اجرای متعهدانه با رعایت اخلاق حرفه‌ای است. کیفیت به خودی خود شکل نمی‌گیرد، بلکه نیازمند یک استراتژی قوی و اراده‌ای مبنی بر رعایت حقوق تمامی ذی نفعان جهان است.
مسلم بیات مدیر کل اداره استاندارد استان تهران ضمن بیان مطلب بالا به تشریح سه فیلتر کالاهای استاندارد اجباری پرداخته و در گفت و گو با گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد:«اولین فیلتر مدیر کنترل کیفی است که در هر واحد تولیدی که استاندارد اجباری دارد،مستقر است.دومین فیلتر بازرسی‌های سرزده و غیرمترقبه هستند. این بازرسی‌ها توسط همکاران سازمانی ما و یا توسط بازرسانی که از سوی شرکت‌های طرف قرارداد با ما به محل تولید کالا اعزام می‌شوند،صورت می‌پذیرد.سومین فیلتر بازرسی از مراکز عرضه است. یعنی ما نظارت را تنها محدود به حیطه تولید کالا نکرده و راه را برای عرضه کالای بی‌کیفیت نیز سد کرده‌ایم. بعضا دیده شده در ساعات غیراداری برخی تولید کنندگان به تولید کالای بی‌کیفیت اقدام نموده و سعی دارند با دور زدن قوانین استاندارد به صورت مخفیانه کالای با کیفیت پایین را روانه چرخه توزیع کنند.ما در بازرسی‌ها به یکباره خود نمونه‌برداری‌هایی را انجام داده، کالاهای غیراستاندارد و یا جعلی را بلافاصله پس از شناسایی توبیخ کرده و پرونده آن تولیدی را روانه مراجع قضایی کرده‌ایم.»
وی در مورد چگونگی ثبت نواقص کالاهای غیراستاندارد می‌گوید:«نواقص به سه دسته نواقص جزیی،عمده و بحرانی تقسیم می‌شوند.اگر میزان نمره منفی ثبت شده در پرونده تولیدی 90 باشد،پروانه آن تعلیق می‌شود.چنانچه میزان نمره منفی به 120 برسد،پروانه آن ابطال واگر نقصی بحرانی تشخیص داده شود،صرف نظر از اینکه میزان نمره منفی در کارنامه آن تولیدی چقدر است؟(به 120 رسیده یا نرسیده) سریعا پروانه تولیدی ابطال می‌گردد.» مدیرکل استاندارد استان تهران با استناد به آمار موجود می‌گوید:«در سال گذشته 628 پروانه کالا دارای استاندارد توبیخ شده که از این تعداد 51 مورد پروانه شان تعلیق و 577 مورد پروانه‌شان ابطال شده است.همچنین میزان تذکرات مکتوب ما به واحدهای تولیدی متخلف 1329 مورد بوده است. در شش ماهه اول سال جاری 124 مورد ابطال پروانه و 12 مورد پروانه تعلیقی داشته‌ایم. میزان تذکرات مکتوبمان به رقم 1290 مورد اخطار رسیده است. آمار نشان می‌دهد که نظارت‌های پی در پی اثر گذار بوده از میزان تخلفات بحرانی منتهی به ابطال پروانه کاسته شده و تنها تخلفات جزیی به وقوع پیوسته‌اند.» این مقام مسئول ادامه می‌دهد:«بیشترین تخلفات در سال جاری متعلق به بخش‌های مکانیک و فلزشناسی که استاندارد قطعات خودرو را نیز در بر می‌گیرد با 316 مورد تخلف ثبت شده ،بخش صنایع غذایی با ثبت 302 مورد تخلف بخش ساختمانی و معدنی با 252 مورد تخلف و بخش شیمیایی و شوینده‌ها با 221 مورد تخلف درسطح واحدهای تولیدی استان بوده‌اند. بیش از 55 مورد جعل نشان استاندارد نیز تشخیص داده شده است.»
بیات به شهروندان برای تشخیص کالاهای جعلی این پیشنهاد را می‌دهد که کد ده رقمی زیر نشان استاندارد که بر بدنه هر کالای دارای علامت استاندارد درج شده را به شماره 1517پیامک کنند و فورا نام کالا و هویت کالا را دریافت نمایند. ضمنا با همین شماره پیامک می‌توان به ثبت شکایات مردمی نیز پرداخت.
مسلم بیات مدیر کل اداره استاندارد استان تهران در مورد اینکه جرایم تخلف از استاندارد باید همانند جرایم اجتماعی در نظر گرفته شوند، می‌گوید:«باید جرایم عدول از قوانین استاندارد به گونه‌ای باشد که فرد متخلف تا چندین سال و یا برای همیشه از فعالیت در بخش تولیدی یا اخذ پروانه صنعتی محروم بماند.»
وی در مورد آبمیوه‌های مشکل‌دار توضیح می‌دهد:«نباید از لفظ آبمیوه استفاده کرد، این‌ها در واقع نوشابه‌های با طعم میوه هستند. کنسانتره میوه در کشور توسط چند کارخانه تولید و سپس به این کنسانتره تغلیظ یافته توسط کارخانه‌های دیگر آب اضافه می‌شود. تعجب اینجاست که تا نام کنسانتره به میان می‌آید داد آقایان به هوا می‌رود که چنین و چنان است و یا می‌گویند:جلو چشم رئیس استاندارد آب می‌بندند! این در حالی است آب بستن به کنسانتره کاملا طبیعی است. ما حتی در مورد کیفیت آبی که به کنسانتره اضافه می‌شود دارای بندهای استانداردی هستیم که باید این آب چگونه باشد؟هیچ کجای دنیا این گونه نیست که چند کامیون میوه وارد کارخانه نوشابه‌های میوه‌ای کنند.در مورد آبلیمو‌ها هم وضع به همین منوال است. یا آبلیمو از آبلیموی طبیعی گرفته می‌شود و یا کاملا کنسانتره است. البته باید در برچسب روی شیشه همه این‌ها ذکر شود.»
وی در مورد داستان روغن پالم در لبنیات که داستان جنجال برانگیزی آفرید،می گوید:«هیچ شکلات خارجی را نمی‌توانید بیابید که روغن پالم نداشته باشد. روغن پالم یا از برگ گیاه،یا از ساقه و یا از هسته آن گرفته می‌شود که تنها روغن پالمی که از هسته گیاه منشا گرفته می‌شود برای سلامت انسان مضر است و حاوی روغن فوق اشباع است. گروهی آمدند داد و بیداد کردند که‌ای وای در شیرها هم پالم است! اما باید به شما بگویم که اصولا اضافه کردن هر نوع پالمی به شیر غیرممکن بوده و از محالات است. اصلا به شیر نمی‌توان پالم اضافه کرد.»