از نتایج شعر انقلاب
مجید سعدآبادی ؛ شاعر
«از نتایج سحر» عنوان کتابی به قلم محمدرضا سنگری، پیرامون تعریف چیستی، ویژگی‌ها و ابعاد شعر انقلاب اسلامی است. نام این کتاب برگرفته از بیت «باش تا صبح دولتت بدمد/ کاین هنوز از نتایج سحر است» است.
مسئله فاصله گرفتن فضاهای دانشگاهی و آکادمیک با شعرها و نظریاتی که در جلسات آزاد و فرهنگسرایی خلق می‌شود، علی‌رغم تلاش‌های بسیار، هنوز زیاد است و به چشم می‌خورد. شاید یکی از دستاوردهای «کتاب از نتایج سحر» توجه به همین امر باشد و دکتر محمدرضا سنگری در کنار مسئله شعر انقلاب به عنوان معلم ادبیات در دانشگاه، تلاش برای پر کردن این فاصله داشته باشد . وی در این کتاب، تعریفی جامع از شعر انقلاب اسلامی ارائه می‌دهد و معتقد است: شعر انقلاب با ویژگی‌های محتوایی و درون‌مایه‌ای خویش شناخته می‌شود. شعر انقلاب را با چهار ویژگی می‌شناسد که شامل:
- شعر باشد، ویژگی‌های اصولی و اساسی و عناصر شعری را دارا باشد.
- نمودها و نمادهای انقلاب اسلامی در آن باشد.
- ارزش‌ها و هنجارهای اسلامی در آن باشد.
- در عصر انقلاب اسلامی سروده شده باشد.(صفحه 26)
پس از آن با توجه به تعریف ویژگی‌های شعر انقلاب اسلامی به این سوال می‌رسد که شاعر انقلاب اسلامی کیست؟ محمدرضا سنگری دو مقوله «شاعر عصر انقلاب» و «شاعر انقلاب» را از یکدیگر تفکیک می‌کند. وی معتقد است «شاعر انقلاب را نباید شاعری انگاشت که فقط در وصف انقلاب و ارزش‌ها و باورها و موضوعات انقلاب شعر می‌گوید و به اصطلاح شعر او انقلابی باشد. شاعر انقلاب هر چند در زمینه‌های اجتماعی، عاطفی، عاشقانه، عارفانه، طنز و فلسفی و... شعر بگوید می‌توان با دقت و ژرف‌کاوی در شعرش، او را با دیگر شاعران تفکیک کرد. زیرا جهان‌بینی، نگرش و بینش شاعر انقلاب در همه سروده‌هایش قابل رصد است و ژرف ساخت شعر او، آیینه و ترجمان باورهای اوست. هر چند مستقیم از مضامین انقلاب اسلامی سخن نگوید اما صاحب‌نظران و نقادان ادبی بر دانش نشانه‌شناسی می‌توانند نشانه‌هایی را در شعرش صید کنند، که گواه شاعر انقلاب بودن او باشد».
بی‌شک دکتر سنگری با این تعریف از شعر و شاعر انقلابی، دروازه‌ای جدید برای پرداختن به شاعرانی که مستقیم مدح نکرده‌اند و اعتقاد به بیان اهداف انقلاب به صورت درون متنی و ریشه‌ای هستند؛ پدرانه برخورد کرده و معلم‌وار به آن پرداخته است. این نگاه علاوه بر نزدیکی فضای شاعران جوان‌تر به اساتیدی چون خود دکتر سنگری پتانسیل آن را دارد تا به اختلاف‌های گروه‌های خُرد ادبی نیز پایان دهد (هرچند محدود). البته اگر طرفین، دکتر سنگری را به عنوان بزرگ ادبیات و محققی توانمند بپذیرند. از آنجایی که از کتاب‌های علمی و تخصصی دانشگاهی محسوب می‌شود، معرفی‌نامه‌ای از شاعران قشرهای متفاوت به محیط آکادمیک نیز هست.
دکتر محمدرضا سنگری در کتاب «از نتایج سحر» کوتاه به تحلیل‌های آماری پرداخته است. با بررسی معدل سنی 11 شاعر شاخص در سال 1357 نتیجه می‌گیرد که این شاعران در هنگام چاپ کتاب اول خود میانگین سنی30 سال را دارند. سنگری معتقد است هم اکنون نیز نسل سوم شعری انقلاب، به همان معدل سنی نسل اول نزدیک است. البته در این بررسی‌ها تنها، جدول نمونه نسل اول را می‌آورد و از جدول سنی نسل سوم خبری نیست. در اینجا سوال مطرح می‌شود که آیا قیاس در یک کار علمی و پژوهشی نیاز به بررسی نمونه‌های دو طرف دارد؟ اگر این‌گونه است چرا جدول نمونه دیگر (نسل سوم) به چاپ نرسیده است؟ البته که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد مثلا: محقق تنها بر شاعران دوران خود شناخت دارد و یا آوردن نام از شاعران نسل سوم، (خصوصا شعر سپید) حاشیه‌ساز بوده است و وی ترجیح داده است به صورت کلی از آن بگذرد و دلایل زیاد دیگری که...
نکته دیگر آنکه اگر ما مخاطب جدی شعر امروز باشیم و در فضاهای گوناگون ادبیاتی قدم زده باشیم، به راحتی می‌توانیم دریابیم که در بخش‌های دیگر کتاب نمونه‌های ذکر شده (شاعران جوان) بسیار اندک است. به نحوی جوان بودن با توجه به سن بالای محقق در نظر گرفته شده است و آثار نسل سوم به ندرت دیده می‌شوند. حتی نمونه شعرهایی که در کتاب آمده است از شاعرانی است که به طور مستقیم به مسئله انقلاب اسلامی پرداخته‌اند. در صورتی که دکتر سنگری در تعریف شعر انقلاب معتقد بود «هرچند مستقیم از مضامین و مسائل انقلاب اسلامی سخن نگویند اما صاحب‌نظران و منتقدان ادبی مبتنی بر دانش نشانه‌شناسی می‌توانند نشانه‌هایی را در شعر او صید کنند که گواه شاعر انقلاب بودن شاعر باشد».
در پایان گفتنی است که این دفتر از جمله کتاب‌های ادبیات انقلاب اسلامی است که پیش از این جای خالی‌اش حس می‌شد. و اگر نقد شاگرد گونه‌ام را آورده‌ام، تنها از آن جهت است که دکتر سنگری از معدود شاعران و محققانی است که به نظرات جوانان احترام می‌گذارد و به آن فکر می‌کند. پس انتظار دوری نیست در جامعه‌ای که کتاب‌های متعدد شعر سپید به چاپ رسیده است و بسیار شاعران سپید جوان در فضای انقلاب و شعر مذهبی تنفس می‌کنند ما نیاز به نمونه‌هایی از این جنس داشته باشیم تا بتوانیم صدای شعر سپید موافق با ادبیات انقلاب اسلامی امروز را در محیط‌های دانشگاهی نیز شنود کنیم.
«از نتایج سحر» عنوان کتابی به قلم محمدرضا سنگری، پیرامون تعریف چیستی، ویژگی‌ها و ابعاد شعر انقلاب اسلامی است. نام این کتاب برگرفته از بیت «باش تا صبح دولتت بدمد/ کاین هنوز از نتایج سحر است» است.
مسئله فاصله گرفتن فضاهای دانشگاهی و آکادمیک با شعرها و نظریاتی که در جلسات آزاد و فرهنگسرایی خلق می‌شود، علی‌رغم تلاش‌های بسیار، هنوز زیاد است و به چشم می‌خورد. شاید یکی از دستاوردهای «کتاب از نتایج سحر» توجه به همین امر باشد و دکتر محمدرضا سنگری در کنار مسئله شعر انقلاب به عنوان معلم ادبیات در دانشگاه، تلاش برای پر کردن این فاصله داشته باشد . وی در این کتاب، تعریفی جامع از شعر انقلاب اسلامی ارائه می‌دهد و معتقد است: شعر انقلاب با ویژگی‌های محتوایی و درون‌مایه‌ای خویش شناخته می‌شود. شعر انقلاب را با چهار ویژگی می‌شناسد که شامل:
- شعر باشد، ویژگی‌های اصولی و اساسی و عناصر شعری را دارا باشد.
- نمودها و نمادهای انقلاب اسلامی در آن باشد.
- ارزش‌ها و هنجارهای اسلامی در آن باشد.
- در عصر انقلاب اسلامی سروده شده باشد.(صفحه 26)
پس از آن با توجه به تعریف ویژگی‌های شعر انقلاب اسلامی به این سوال می‌رسد که شاعر انقلاب اسلامی کیست؟ محمدرضا سنگری دو مقوله «شاعر عصر انقلاب» و «شاعر انقلاب» را از یکدیگر تفکیک می‌کند. وی معتقد است «شاعر انقلاب را نباید شاعری انگاشت که فقط در وصف انقلاب و ارزش‌ها و باورها و موضوعات انقلاب شعر می‌گوید و به اصطلاح شعر او انقلابی باشد. شاعر انقلاب هر چند در زمینه‌های اجتماعی، عاطفی، عاشقانه، عارفانه، طنز و فلسفی و... شعر بگوید می‌توان با دقت و ژرف‌کاوی در شعرش، او را با دیگر شاعران تفکیک کرد. زیرا جهان‌بینی، نگرش و بینش شاعر انقلاب در همه سروده‌هایش قابل رصد است و ژرف ساخت شعر او، آیینه و ترجمان باورهای اوست. هر چند مستقیم از مضامین انقلاب اسلامی سخن نگوید اما صاحب‌نظران و نقادان ادبی بر دانش نشانه‌شناسی می‌توانند نشانه‌هایی را در شعرش صید کنند، که گواه شاعر انقلاب بودن او باشد».
بی‌شک دکتر سنگری با این تعریف از شعر و شاعر انقلابی، دروازه‌ای جدید برای پرداختن به شاعرانی که مستقیم مدح نکرده‌اند و اعتقاد به بیان اهداف انقلاب به صورت درون متنی و ریشه‌ای هستند؛ پدرانه برخورد کرده و معلم‌وار به آن پرداخته است. این نگاه علاوه بر نزدیکی فضای شاعران جوان‌تر به اساتیدی چون خود دکتر سنگری پتانسیل آن را دارد تا به اختلاف‌های گروه‌های خُرد ادبی نیز پایان دهد (هرچند محدود). البته اگر طرفین، دکتر سنگری را به عنوان بزرگ ادبیات و محققی توانمند بپذیرند. از آنجایی که از کتاب‌های علمی و تخصصی دانشگاهی محسوب می‌شود، معرفی‌نامه‌ای از شاعران قشرهای متفاوت به محیط آکادمیک نیز هست.
دکتر محمدرضا سنگری در کتاب «از نتایج سحر» کوتاه به تحلیل‌های آماری پرداخته است. با بررسی معدل سنی 11 شاعر شاخص در سال 1357 نتیجه می‌گیرد که این شاعران در هنگام چاپ کتاب اول خود میانگین سنی30 سال را دارند. سنگری معتقد است هم اکنون نیز نسل سوم شعری انقلاب، به همان معدل سنی نسل اول نزدیک است. البته در این بررسی‌ها تنها، جدول نمونه نسل اول را می‌آورد و از جدول سنی نسل سوم خبری نیست. در اینجا سوال مطرح می‌شود که آیا قیاس در یک کار علمی و پژوهشی نیاز به بررسی نمونه‌های دو طرف دارد؟ اگر این‌گونه است چرا جدول نمونه دیگر (نسل سوم) به چاپ نرسیده است؟ البته که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد مثلا: محقق تنها بر شاعران دوران خود شناخت دارد و یا آوردن نام از شاعران نسل سوم، (خصوصا شعر سپید) حاشیه‌ساز بوده است و وی ترجیح داده است به صورت کلی از آن بگذرد و دلایل زیاد دیگری که...
نکته دیگر آنکه اگر ما مخاطب جدی شعر امروز باشیم و در فضاهای گوناگون ادبیاتی قدم زده باشیم، به راحتی می‌توانیم دریابیم که در بخش‌های دیگر کتاب نمونه‌های ذکر شده (شاعران جوان) بسیار اندک است. به نحوی جوان بودن با توجه به سن بالای محقق در نظر گرفته شده است و آثار نسل سوم به ندرت دیده می‌شوند. حتی نمونه شعرهایی که در کتاب آمده است از شاعرانی است که به طور مستقیم به مسئله انقلاب اسلامی پرداخته‌اند. در صورتی که دکتر سنگری در تعریف شعر انقلاب معتقد بود «هرچند مستقیم از مضامین و مسائل انقلاب اسلامی سخن نگویند اما صاحب‌نظران و منتقدان ادبی مبتنی بر دانش نشانه‌شناسی می‌توانند نشانه‌هایی را در شعر او صید کنند که گواه شاعر انقلاب بودن شاعر باشد».
در پایان گفتنی است که این دفتر از جمله کتاب‌های ادبیات انقلاب اسلامی است که پیش از این جای خالی‌اش حس می‌شد. و اگر نقد شاگرد گونه‌ام را آورده‌ام، تنها از آن جهت است که دکتر سنگری از معدود شاعران و محققانی است که به نظرات جوانان احترام می‌گذارد و به آن فکر می‌کند. پس انتظار دوری نیست در جامعه‌ای که کتاب‌های متعدد شعر سپید به چاپ رسیده است و بسیار شاعران سپید جوان در فضای انقلاب و شعر مذهبی تنفس می‌کنند ما نیاز به نمونه‌هایی از این جنس داشته باشیم تا بتوانیم صدای شعر سپید موافق با ادبیات انقلاب اسلامی امروز را در محیط‌های دانشگاهی نیز شنود کنیم.