مفهوم و موارد استعمال فتنه(پرسش و پاسخ)
پرسش:
مفهوم فتنه چیست و در چه مواردی در قرآن کریم استعمال شده است؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال ضمن تأکید بر اینکه آزمایش و امتحان انسان یک سنت الهی و همگانی است و تأثیر بسزایی در سعادت، شقاوت، پاداش و کیفر انسان‌ها دارد به موارد استعمال فتنه در قرآن کریم شامل: آزمایش، شرک، مال و فرزند، کفر، بزه، عذاب کردن، کشتن و سوختن اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
9 ـ گمراه شدن: «کسی را که خدا (بر اثر گناهان پی در پی او) بخواهد مجازات کند، قادر به دفاع از او نیستی آنها کسانی هستند که خدا نخواسته دلهایشان را پاک کند در دنیا رسوایی، و در آخرت مجازات بزرگی نصیبشان خواهد شد. (مائده ـ ۴۱)، «هرگز نمی‌توانید کسی را (با آن) فریب دهید». (صافات ـ ۱۶۲)
10 ـ برگردانیدن: «و از آنها بر حذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند!» (مائده ـ ۴۹)
11 - دیوانه شدن: «که کدام یک از شما مجنونند»! (قلم ـ ۶)
12 ـ لغزانیدن: (بنی اسرائیل ـ ۷۳)
13- عبرت: «گفتند: «تنها بر خدا توکل داریم پروردگارا! ما را مورد شکنجه گروه ستمگر قرار مده!» (یونس ـ ۸۵)، «پروردگارا! ما را مایه گمراهی کافران قرار مده، و ما را ببخش ،ای پروردگار ما که تو عزیز و حکیمی!» (ممتحنه ـ ۵)
14 ـ عذر: «سپس پاسخ و عذر آنها، چیزی جز این نیست که می‌گویند: «به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم!» (انعام ـ ۲۳)
بلا در قرآن به سه معنا آمده است:
1. آزمایش؛ «این مسلّماً همان امتحان آشکار است!» (صافات ـ ۱۰۶)
2. نعمت؛ «و در اینها، آزمایش بزرگی از طرف پروردگارتان برای شما بود.» (بقره ـ ۴۹)
3. محنت؛ «و آنها را با نیکی‌ها و بدیها آزمودیم» (اعراف ـ ۱۶۸) «و شما را با بدیها و خوبیها آزمایش می‌کنیم» (انبیاء ـ ۳۵)
بنابراین «فتنه» عبارت است از سلسله تدابیر و اقداماتی است که به منظور ایجاد تفرقه و نفاق میان دو فرد و یا اجتماع انجام می‌شود. بر این اساس می توان اقدامات داخلی و خارجی در راستای به هم زدن وحدت دینی و ملی افراد جامعه را «فتنه» نامید که به آشوبگری و تخریب می انجامد.
فتنه در زبان فارسی به معنای امتحان کردن، آزمودن، گمراه کردن، ضلالت، اختلاف میان مردم، آشوب، محنت و عذاب است.
1- در روض الجنان، فتنه این گونه معنا شده است: «اصل فتنه» امتحان باشد و آزمایش و آن بلیت [بلاهایی] که باطن آدمی به آن پیدا شود را فتنه خوانده و خصلتی و حالتی که به پدید آمدن آن، مردمان به یکدیگر ظلم کنند.
2- علاوه بر این، اصل واژه فتنه به معنای گداختن طلا در آتش به منظور جدا کردن خالصی‌‌ها و ناخالصی هاست.
3- این واژه در قرآن نیز دارای معانی متعدد است که می‌‌توان به پنج عنوان آزمایش؛ عذاب و یا اسباب عذاب؛ ایجاد فساد و نفاق؛ بلا و شرک به خدا را در قرآن اشاره کرد. در تمامی موارد کاربرد فتنه در قرآن، به ویژه در آن‌جا که متضمن معنی آزمایش است، معنای گداخته شدن طلا به منظور جدا شدن خوبی آن از ناخوبی به نحوی گنجانده شده است. از سوی دیگر گاهی فتنه در قرآن در جایگاهی استعمال می‌شود که به فعل صادره از سوی خداوند نسبت داده شده و در این موارد دارای حکمت و تدبیر الهی است و معمولاً با معنای «آزمایش» (عنکبوت ـ۳) همراه است. در مواردی فتنه به اعمال بندگان نسبت داده شده که مورد مذمت پروردگار است. در قرآن مجید هرجا که درباره بشر آمده مراد فتنه مذموم و آزمایش ناهنجار است.
مفهوم فتنه چیست و در چه مواردی در قرآن کریم استعمال شده است؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال ضمن تأکید بر اینکه آزمایش و امتحان انسان یک سنت الهی و همگانی است و تأثیر بسزایی در سعادت، شقاوت، پاداش و کیفر انسان‌ها دارد به موارد استعمال فتنه در قرآن کریم شامل: آزمایش، شرک، مال و فرزند، کفر، بزه، عذاب کردن، کشتن و سوختن اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
9 ـ گمراه شدن: «کسی را که خدا (بر اثر گناهان پی در پی او) بخواهد مجازات کند، قادر به دفاع از او نیستی آنها کسانی هستند که خدا نخواسته دلهایشان را پاک کند در دنیا رسوایی، و در آخرت مجازات بزرگی نصیبشان خواهد شد. (مائده ـ ۴۱)، «هرگز نمی‌توانید کسی را (با آن) فریب دهید». (صافات ـ ۱۶۲)
10 ـ برگردانیدن: «و از آنها بر حذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند!» (مائده ـ ۴۹)
11 - دیوانه شدن: «که کدام یک از شما مجنونند»! (قلم ـ ۶)
12 ـ لغزانیدن: (بنی اسرائیل ـ ۷۳)
13- عبرت: «گفتند: «تنها بر خدا توکل داریم پروردگارا! ما را مورد شکنجه گروه ستمگر قرار مده!» (یونس ـ ۸۵)، «پروردگارا! ما را مایه گمراهی کافران قرار مده، و ما را ببخش ،ای پروردگار ما که تو عزیز و حکیمی!» (ممتحنه ـ ۵)
14 ـ عذر: «سپس پاسخ و عذر آنها، چیزی جز این نیست که می‌گویند: «به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم!» (انعام ـ ۲۳)
بلا در قرآن به سه معنا آمده است:
1. آزمایش؛ «این مسلّماً همان امتحان آشکار است!» (صافات ـ ۱۰۶)
2. نعمت؛ «و در اینها، آزمایش بزرگی از طرف پروردگارتان برای شما بود.» (بقره ـ ۴۹)
3. محنت؛ «و آنها را با نیکی‌ها و بدیها آزمودیم» (اعراف ـ ۱۶۸) «و شما را با بدیها و خوبیها آزمایش می‌کنیم» (انبیاء ـ ۳۵)
بنابراین «فتنه» عبارت است از سلسله تدابیر و اقداماتی است که به منظور ایجاد تفرقه و نفاق میان دو فرد و یا اجتماع انجام می‌شود. بر این اساس می توان اقدامات داخلی و خارجی در راستای به هم زدن وحدت دینی و ملی افراد جامعه را «فتنه» نامید که به آشوبگری و تخریب می انجامد.
فتنه در زبان فارسی به معنای امتحان کردن، آزمودن، گمراه کردن، ضلالت، اختلاف میان مردم، آشوب، محنت و عذاب است.
1- در روض الجنان، فتنه این گونه معنا شده است: «اصل فتنه» امتحان باشد و آزمایش و آن بلیت [بلاهایی] که باطن آدمی به آن پیدا شود را فتنه خوانده و خصلتی و حالتی که به پدید آمدن آن، مردمان به یکدیگر ظلم کنند.
2- علاوه بر این، اصل واژه فتنه به معنای گداختن طلا در آتش به منظور جدا کردن خالصی‌‌ها و ناخالصی هاست.
3- این واژه در قرآن نیز دارای معانی متعدد است که می‌‌توان به پنج عنوان آزمایش؛ عذاب و یا اسباب عذاب؛ ایجاد فساد و نفاق؛ بلا و شرک به خدا را در قرآن اشاره کرد. در تمامی موارد کاربرد فتنه در قرآن، به ویژه در آن‌جا که متضمن معنی آزمایش است، معنای گداخته شدن طلا به منظور جدا شدن خوبی آن از ناخوبی به نحوی گنجانده شده است. از سوی دیگر گاهی فتنه در قرآن در جایگاهی استعمال می‌شود که به فعل صادره از سوی خداوند نسبت داده شده و در این موارد دارای حکمت و تدبیر الهی است و معمولاً با معنای «آزمایش» (عنکبوت ـ۳) همراه است. در مواردی فتنه به اعمال بندگان نسبت داده شده که مورد مذمت پروردگار است. در قرآن مجید هرجا که درباره بشر آمده مراد فتنه مذموم و آزمایش ناهنجار است.