نگاهی به ملزومات زندگی با برنامه برای کسب موفقیت بیشتر(بخش نخست)
خلق شانس‌های زندگی با مدیریت بهینه(گزارش روز)
همه ما بارها شنیده‌ایم که تنها یکبار به دنیا می‌آییم و تنها یکبار فرصت زندگی کردن داریم.برای یک پروژه‌ای که قرار است یکبار انجام و به پایان برسد، تا چه حد حساس می‌شویم و چقدر دقیق از چند وقت قبل انجامش برنامه‌ریزی داریم؟ حال چطور است که پشت میز کار و یا میز آشپزخانه دست به چانه برده‌ایم و دل به روزمرگی‌ها سپرده‌ایم؟
گالیا توانگر
ائمه معصومین ما بر مقوله برنامه‌ریزی برای ساعات عمر تاکید بسیاری داشته‌اند. حضرت علی (ع) می‌فرماید: «هر کس دو روزش مثل هم باشد، ضرر کرده است.»
صائب تبریزی نیز چه زیبا سروده:« ما زنده به آنيم که آرام نگيريم، موجيم که آسودگي ما عدم ماست.»
هدف اين‌گونه روايات اين است که انسان را به تکامل بيشتر وهمه روزه در مسير سعادت، هدايت و قرب به خداوند تشويق و ترغيب کند و از درجا زدن، سستي و توقف در مسير رشد و تعالي بازدارند. يعني گذشتن هر روز بايد بر ميزان معرفت، ادب، بندگي و قرب ما به خداوند بيفزايد و همواره در انديشه رشد، ترقي معنوي و روحي بيشتري باشيم. می‌خواهند توجه دهند که ظرفيت انسان بي‌نهايت است و او براي رسيدن به کمال مطلق و بي‌نهايت که همان قرب جانان است، آفريده شده است. درحقیقت مدار پرواز انسان بي‌نهايت است و او نبايد به هيچ مرحله‌ای قناعت کند و نبايد در هيچ منزلي از رشد و موفقيت توقف کند؛ بلکه بايد دائما در تکاپوي رسيدن به اوج تعالي و رشد باشد. بهترين راه ايجاد تعادل کامل در زندگي، عمل به دستورات الهي و قرار گرفتن در صراط‌المستقيم و به دور بودن از افراط‌ها و تفريط‌ها است.لازم به ذکر است رشد و پيشرفت از حداقل تا حداکثر تصور دارد. همين مقدار که شما به سلامتي يک روز را بگذرانيد، يک گام به رشد جسمی و چه بسا عقلي و معنوي شما افزوده شده و حداقل نماز را که می‌خوانيد و کمکي که به ديگران می‌کنيد، همان نشانه پيشرفت است، البته اگر برنامه‌ریزی بيشتر داشته باشيد، رشد بيشتري خواهيد داشت. خودسازي كنيد. كسي كه در مسير خودسازي قرار می‌گيرد هر روزش بهتر از ديروز خواهد بود.
روزهایتان را با «روز می‌گذرانم» توصیف نکنید
خیلی از خلاقیت‌ها در وجودمان نهفته داریم که هنوز به بهانه فرصت نمی‌کنم، درپی شکوفایی‌اش نبوده‌ایم. خیلی از آرزوهای هنری داشته‌ایم که هنوز هم با حسرت از آن یاد کرده، اما هیچ گاه به‌طور جدی به آنها نپرداخته‌ایم. خیلی‌ها را در اطرافمان می‌شناسیم که استعداد خط خوب، نقاشی خوب، خیاطی خوب، بافتنی خوب، آشپزی خوب و...را در خود دارند و از دوران بعضا راهنمایی هم می‌دانسته‌اند که در یکی یا دو تا از این رشته‌ها می‌توانسته‌اند موفق باشند. اما وقتی پای درد دل‌هایشان می‌نشینیم اغلب پای این توجیه را وسط می‌کشند که مشغله‌های روزمره اجازه نداد. جالب این است که بدانید بسیاری از هنرمندان نام‌آور رشته‌های هنری و حتی نویسندگان و شاعران از زندگی سخت معیشتی برخوردار بوده‌اند. آنها هم مثل من و شما هم کار می‌کرده‌اند وهم برای هنر خود وقت می‌گذاشته‌اند.
شیما حسین تبار مشاور خانواده برایمان توضیح می‌دهد: «به یاد داشته باشید که شما تنها یکبار زندگی می‌کنید. دیگر فرصتی نیست برای جبران. درضمن قصد نداریم که شما را تشویق کنیم که به یک هنرمند حرفه‌ای تبدیل شوید. منظور از این تاکیدات این است که برای خودتان و ایجاد تغییر در زندگی‌تان پیشقدم باشید. داشتن یک هنر می‌تواند چاشنی فراغت شما و مایه آرامشتان گردد. توسط اطرافیانتان خواه ناخواه با کار هنری هر چند کوچک تشویق می‌شوید. این عزت نفس‌تان را تقویت می‌کند. دیگر برای بازگشت از محل کار به منزل کسل و خواب‌زده نمی‌مانید. اشتیاق دارید هر چه سریع‌تر به منزل برسید و کاری را که دوست دارید شروع کنید. روزهایتان با جمله «روز می‌گذرانم» توصیف نخواهد شد. شما اندک اندک با تکیه بر قوه خلاقه‌تان به افق‌های جدیدی دست پیدا خواهید کرد و از غرق شدن کسالت بار در روزمره‌گی‌ها فاصله می‌گیرید.»
شبانه روز خود را چهار قسمت کنید
رمز موفقيت بسيارى از مردان بزرگ تاريخ (نظم و انضباط) در كارهاى روزانه آنهاست. آنان كه اوقات عبادت، مطالعه، عيادت، غذاخوردن، خوابيدن، صله‌رحم و حتى اوقات كارشان مشخص و معين باشد، از تمام لحظات زندگى خود لذت مى‌برند.
حضرت امام كاظم عليه السلام مى‌فرمايد: «تلاش كنيد تا شبانه‌روز خود را به چهار قسمت تقسيم كنيد: يك قسمت را براى مناجات و عبادت خدا قرار دهيد. قسمت ديگر را براى امرار معاش و كار براى اداره زندگى. قسمت سوم را براى معاشرت با برادران و دوستان مطمئنى كه عيب‌های شما را گوشزد كرده و در باطن خود جز خلوص و صداقت انگيزه ديگرى ندارند و قسمت چهارم را به لذت‌ها و كامروايى‌هاى مشروع خود اختصاص دهيد كه با وجود اين بخش (تفريحات و لذت‌های سالم و مشروع) مى‌توانيد سه بخش ديگر را انجام دهيد.
مهدیه سادات فراهانی کارشناس تعلیم و تربیت اسلامی توضیح می‌دهد: «ازاين روايت چهار دستور ضرورى و فطرى حيات فردى و اجتماعى انسان به دست می‌آید.ضرورت ارتباط معنوى انسان با خدا در قالب عبادت و تفكر، ضرورت اهتمام انسان به امرمعاش و تلاش براى توسعه زندگى و حفظ آبرو، ضرورت حفظ روابط اجتماعى و معاشرت با بستگان (صله رحم)، ضرورت تفريح و لذت‌جويى مشروع براى موفقيت و نشاط روحى و جسمى بيشتر. بديهى است كه انسان منهاى هر يك از اينها انسانى غيركامل است؛ زيرا دورى از خدا (اضطراب روحى و شقاوت) و ترك معاشرت با ديگران (گوشه‌نشينى و پى نبردن به كمبودهاى اخلاقى خود) و بيكارى يا كم‌كارى (بى‌آبرويى و نيازمندى به ديگران) و ترك تفريح و لذت مشروع (كسالت و ضعف روحيه) را به دنبال خواهد داشت.»
این کارشناس تعلیم و تربیت اسلامی با اشاره به‌اینکه طراحي برنامه‌ریزی در زمينه‌های مختلفي ممكن است اتفاق افتد، می‌گوید: «برنامه‌ريزى در زمينه اقتصادى يعنى تنظيم هزينه‌ها مطابق درآمدها، اجتناب از مصارف غيرضرورى، پرهيز از ولخرجى و ريخت و پاش‌هايى كه جز اسراف نمى‌توان نامى ديگر بر آن نهاد. برنامه‌ريزى در زمينه اخلاقى يعنى ايجاد روش‌هاى ويژه تربيتى در قالب‌های ثابت و متنوع براى شكل‌دهى به رفتار و گفتار، ايجاد جاذبه‌های معنوى و تبيين ارزش‌های اسلامى و انسانى. برنامه‌ريزى در زمينه اجتماعى يعنى ايجاد نظم در معاشرت‌ها، ديد و بازديدها، تفريح‌ها و گردش‌ها، تحصيل علوم، معارف و كسب كمالات و فضايل در يك رتبه قرار دارند.»
چهار قدم تا موفقیت با برنامه
باید به ارتباط با خدا و ورزش بویژه در ساعات اولیه شروع روز اهمیت ویژه‌ای داده شود و برای این دو مورد جایگاهی ویژه و همیشگی در جدول برنامه روزانه اختصاص داد. زینب هاشمی شهروندی است که علی‌رغم مشغله‌های خانه‌داری و اشتغال هر روز صبح بعد از نماز، چهل و پنج دقیقه به ورزش روزانه اختصاص می‌دهد. وی برایمان می‌گوید: «هیچ‌گاه نمی‌گویم نمی‌توانم. خیلی از خانم‌های آپارتمان ما که‌گاهی مرا با لباس ورزشی و کتانی می‌بینند حسرت وار زمزمه می‌کنند: خوشا به حالت چقدر لاغر و سرزنده‌ای. سن‌ات هم کمتر از آنچه هستی نشان می‌دهد. ما که با این بچه‌ها و مشکلات زندگی وقتش را نمی‌کنیم. راستی تو چطور می‌توانی هم کار خانه انجام دهی، هم کارمند باشی و هم ورزش کنی؟» من در جواب اغلبشان تنها یک جمله کوتاه دارم «برنامه‌ریزی می‌کنم.»
رضا احمدی‌فر روانشناس با ورق زدن ایده‌های روانشناسان امروزی سعی دارد برایمان فرمول موفقیت را بازخوانی کند، وی می‌گوید: «متخصصان روانشناسي موفقيت، فرمول موفقيت رابا توجه به تفاوت استعداد و علاقه افراد، حساسيت خانواده و اطرافيان، انتظارات از زندگي آينده و توانايي تحمل مشكلات بطور خلاصه در چهار قدم، به اين صورت تعريف می‌كنند: قدم اول هدف گذاري است، يعني دقيقاً مشخص كنيد چه می‌خواهيد؟ هدف باید با خواستههايتان و توان فردي و خانوادگيتان سازگاري داشته و نشاط و آرامش را براي شما به ارمغان آورد.قدم دوم برنامه‌ریزی است. برنامه‌ريزي به معني قرارگرفتن فرد در مسير مشخصي است كه فرد را به هدفي كه از قبل ترسيم كرده می‌رساند. اهميت برنامه‌ریزی مناسب در جهت رسيدن به هدف بدان جهت است كه اگر فردي برنامه نداشته باشد،حتي با وجود تلاش زياد كمتر به نتيجه مطلوب دست می‌يابد. اگر 20 درصد از زمان خود را صرف برنامه‌ریزی کنید،80 درصد باقي مانده را با اطمينان بيشتري براي رسيدن به اهداف خود گام برخواهيد داشت. فرد هدفمند و موفق به خوبي مراقب است كه برنامه‌های تنظيم شده را به موقع و بدون تأخير انجام دهد؛ زيرا خوب می‌داند که تأخير در اجراي به موقع برنامه‌ها برابر با عدم موفقيت است. براى منظم شدن، بايستى اهداف را در دو گروه بلندمدت و كوتاه‌مدت تقسيم كرد و سپس برنامهاى زمان‌بندى شده براى وصول به آن طراحى و عمل نمود. بدون تعيين اهداف، برنامه‌ريزى غيرممكن و بدون برنامه‌ريزى، نظم ناميسر است.یکی از امتیازات برنامه‌ریزی این است که احساس خوب بودن و احساس موجودیت به انسان دست می‌دهد. انسانِ داراى برنامه در صحنه است نه تماشاگر صحنه به عبارتى ديگر او فعال و بازيگر نقش خويش است نه تماشاگر صِرف و منفعل.»
این روانشناس قدم سوم در مسیر برنامه‌ریزی وکسب موفقیت را این‌گونه تشریح می‌کند:«قدم سوم كنترل بازخورد است، يعني نتايج اقدامات خود را بررسي كنيد تا متوجه شويد در راستاي اهداف است يا خير؟ممكن است شما بخواهيد با استفاده از مديريت زمان و طراحي يك برنامه‌ریزی كامل به صورت همزمان به كار،تحصيل و اشتغال بپردازید. مديريت زمان يعني توانايي اين كه چگونه از زمان، صحيح و خوب استفاده كنيم تا بهتر، سريعتر و مطمئن‌تر به مقصود و هدف از پيش تعيين شده خود برسيم؟ مهمترين و اساسي ترين عوامل مديريت زمان عبارتند از: هدف و نظم. به تعبير ديگر مديريت زمان يعني رعايت انضباط شخصي .در اين شيوه مديريت پديده نظم سرلوحه همه امور قرار دارد. اگر مهارت و هنرمديريت زمان در تمامی‌امور زندگي سرلوحه انسان‌ها قرار گيرد، می‌تواند تضمين كننده موفقيت آنها بوده و بديهي است كه بهتر و سريعتر می‌توانند به اهداف برنامه‌ریزی شده خود براي كسب موفقيت دست يابند. در اينجاست كه شما بايد مثلا پس از گذشت يك ماه از اجراي برنامه خود بازخوردي از آن گرفته و نتايج اقدامات خود را بررسي نماييد كه آيا در راستاي اهداف تعيين شده است يا خير؟ قدم چهارم ايجاد نرمش در رفتار است، يعني اگر متوجه شديد در راستاي اهداف حركت نمی‌كنيد، به راحتي مسير خود را عوض كنيد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «شما می‌توانيد جدولي را كه داراي هفت رديف افقي است، تهيه كرده و در اين رديف‌ها ايام هفته را بنويسيد. در ستون‌های عمودي نيز از زمان بيدار شدن تا زمان خواب تقسيم‌بندي كرده و هر ستوني را به كارها و فعاليت‌های روزانه اختصاص دهيد؛ مثلا ساعت 5 و نيم تا 6 و نيم براي نماز و قرآن و خوردن صبحانه، 6 و نيم تا 7 ونيم براي.... و همين‌طور تا هنگام خواب كه مثلاً حدود 11 شب است هر يك يا دو ساعت را براي فعاليتي اسم‌گذاري كنيد؛ متناسب باتوان و نوع كارتان. از آنجا كه ممكن است اهدافمان در روزهاي مختلف هفته و يا هفته‌های مختلف يك ماه و يا ماه‌های مختلف يك سال متفاوت باشد، بهتر است براي بهره‌گيري شايسته از زمان برنامه‌ای متفاوت و شناوري داشته باشيم. مثلاً با نزديك شدن به ايام امتحان بايد ساعاتي را كه لازم است براي مرور فلان كتاب صرف شود، مشخص ساخته و براي تحقق به آن ممكن است حتي از وقت تفريح خود نيز بزنيم. بعد از يك هفته از آغاز اجراي برنامه، كم و كاستي‌های آن را يادداشت نماييد و به اصلاح برنامه براي هفته آينده بپردازيد. به عنوان مثال ممكن است بودجه زماني را كه براي صرف ناهار و استراحت در نظر گرفته‌اید نيازمند تغيير باشد.»
ده درصد از زمان معطوف برنامه‌ریزی
یکی از مهم‌ترین قوانین کارایی فردی قانون ۱۰/۹۰ است. این قانون می‌گوید: «ده درصد وقت اولیه‌ای را که قبل از شروع کار صرف برنامه‌ریزی و تنظیم فعالیت‌های خود می‌کنید، معادل نود درصد از وقتی را که در حین انجام فعالیت‌ها مصرف می‌کنید، صرفه‌جویی می‌کند. کافی است این قانون را یک بار به کار بگیرید تا درست بودن آن برایتان اثبات شود. وقتی فعالیت‌های روزانه را از قبل برنامه‌ریزی کنید، شروع کردن و ادامه دادن به کارها برایتان آسان‌تر می‌شود، کارتان سریع‌تر و راحت‌تر از همیشه پیش می‌رود احساس قدرت و توانایی بیشتری می‌کنید و نهایتاً توقف‌ناپذیر می‌شوید.
از همین امروز تهیه برنامه روزانه، هفتگی و ماهانه خود را شروع کنید یک دفترچه یا یک برگ کاغذ بردارید و همه کارهایی را که باید در بیست و چهار ساعت آینده انجام دهید یادداشت کنید. اگر ایده‌های جدیدی بعداً به ذهنتان می‌رسد، آنها را هم مجدداً به لیست اضافه کنید. لیستی از تمام پروژه‌ها و کارهای بزرگی که در نظر دارید در آینده انجام بدهید تهیه کنید. هر یک از هدف‌ها آنچه باید بعد از آن انجام شود و ... مرتب کنید. برای این کار می‌توانید پایان کار را در نظر مجسم کنید و از آخر به اول بیایید. روی کاغذ فکر کنید! همیشه از روی لیست کار کنید به‌این ترتیب حتی خودتان هم متعجب خواهید شد که چقدر کارایی‌تان بیشتر شده است و چقدر راحت‌تر می‌توانید قورباغه خود را قورت بدهید.