صدیقه توانا

رانندگی در خیابان‌های شلوغ و پرتردد کلان‌شهرها با این همه قواعد و قوانین رانندگی، خط و خطوط سفید طولی وعرضی، خطوط ممتد و منقطع، سخت، دشوار و البته دلهره‌آور است، چرا که هنوز فرهنگ صحیح رانندگی آرام و با رعایت کامل قوانین راهنمایی و رانندگی بین اکثر رانندگان جا نیفتاده است.
هنوز با گذشت سالهای متمادی از هشدارهای مسئولان راهنمایی و رانندگی و نیروی انتظامی برای توجه به قواعد راهنمایی حین رانندگی و توجه بیشتر بر علامت‌ها، خط‌کشی‌ها و نوشتارهایی که بر کف معابر شهری نقش بسته و هر یک پیام‌های متفاوتی را برای هر یک از کاربران ترافیکی اعم از سواره‌ها و پیاده‌ها دارد، ولی باز معدودی افراد هستنند که با نوعی بی‌تفاوتی از چراغ‌های قرمز عبور می‌کنند و خطوط و اخطارها و علامت‌ها را نادیده می‌گیرند.
هنوز علی‌رغم این همه تبلیغات گسترده در رسانه‌های دیداری و شنیداری و در بیلبوردهای شهری، یا در بروشورهای رنگ و وارنگی که به بهانه‌ها و مناسبت‌های مختلف که با هزینه‌های هنگفت چاپ می‌شود و در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد و همچنین با شنیدن آمارهای تکان‌دهنده‌ای از کشته‌شدگان که در اثر سوانح راهنمایی و رانندگی، جان خود را از دست می‌دهند، یا با دیدن صحنه‌هایی دلخراش از وقوع تصادفات در سطح شهرها یا در رویارویی با خانواده‌ای که سرپرستش را بر اثر یک بی‌مبالاتی حین رانندگی از دست داده و همسرش بیوه و بچه‌هایش یتیم شده بازهم درس عبرت نمی‌گیریم و باز شاهد این هستیم که برخی از رانندگان و شهروندان بی‌توجه به این علائم و خطوط به هر سمت و سویی که اراده می‌کنند در خیابان‌ها می‌رانند و ویراژ می‌دهند و قوانین و مقررات را دور می‌زنند و با رفتار نابهنجار خود بر کلاف درهم تنیده ترافیک شهر و علاوه بر آن آلودگی هوا، می‌افزایند.
بی‌تردید رعایت نظم و انضباط در هنگام رانندگی از سوی رانندگان منجر به کاهش مشکلات ترافیکی می‌شود و علاوه بر آن رانندگی را در سطح شهر برای شهروندان آسانتر می‌کند.
اصلاح فرهنگ ترافیک شهری
برنامه مدیریت شهری برای اصلاح فرهنگ ترافیک از ششم دی ماه سال گذشته با تاکید بر اینکه توجه به خط‌کشی معابر از اصول اولیه و بدیهی زندگی در شهر و حرکت بین خطوط و در واقع الفبای رانندگی است، پی ریزی شد.
یقیناً خط‌کشی معابر به منظور هدایت خودروها به حرکت بین خطوط و رعایت حقوق عابران در گذرگاه‌های عابر پیاده، نقش مهمی در هدایت جریان رفت و آمد و روانی تردد همچنین کاهش ترافیک ایفا می‌کند.
اجرای طرح خط سفید که به عنوان «الفبای رانندگی» از آن نام برده می‌شود، علی‌رغم آنکه طرحی است که از ابتدای رانندگی یک شهروند باید به آن توجه داشته باشد ولی وقتی صحبت از این طرح می‌شود اکثر رانندگان از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند.
در پایانه تاکسیرانی میدان امام خمینی به اتفاق محمدعلی شیخ‌زاده عکاس روزنامه کیهان به سراغ رانندگانی رفتیم که در یک ظهر گرم ماه مبارک رمضان کاپوت ماشین‌ها را بالا زده‌اند تا موتور ماشینشان خنک شود و خودشان زیر سایه‌ای از درختان یا روی نیمکت‌های داغ فلزی، در گروه‌های دو و سه نفره نشسته و منتظر پر شدن خودروی خود از مسافر برای رساندن آنها به نقاط مختلف شهر هستند.
ابتدا آقای ده ملایی که 52 ساله است و ۲۳ سال راننده تاکسی می‌باشد شروع به صحبت می‌کند. او خوشبختانه از آن دسته رانندگانی است که به تبلیغات شهری،بنرها و بیلبوردهای نصب شده در سطح اتوبان‌ها و بزرگراه‌های شهر توجه زیادی دارد چون به محض آنکه از او پرسیدم از طرح خط سفید و اجرای دقیق آن خبر دارید یا نه، بدون معطلی می‌گوید: «بله اجرای این طرح در کاهش ترافیک شهری و تصادفات خیلی تاثیر دارد، به شرط آنکه رانندگان رعایت کنند.» بلافاصله به او می‌گویم خود شما رانندگان محترم تاکسی چقدر به طرح و عبور و مرور از بین خطوط در سطح معابر شهری توجه می‌کنید و او که روی صندلی پلاستیکی زرد رنگی که گوشه آن هم شکسته و روی یک پایه لق می‌زند؛ تکانی به خودش می‌دهد و جابه‌جا می‌شود و می‌گوید:‌«من خودم خیلی به قوانین احترام می‌گذارم ولی وقتی مثلا یک خودروی دیگر در لاین خودش حرکت نمی‌کند و بی‌نظمی به وجود می‌آورد، این رفتار غلط او روی رانندگی ما هم اثر دارد. اگر یک نفر بی‌نظمی کند کار همه را مختل می‌کند.»
عباس ربیعی 25 سال راننده است و در مسیر تجریش- میدان امام خمینی با کرایه نفری 3 هزار و 200 تومان رانندگی می‌کند، 57 سال سن دارد در حالی که دانه‌های درشت عرق روی جبینش نشسته است. شیارهای عرق را از پیشانی با پشت دست پاک می‌کند و با دستمال یزدی خیسی که در دست دارد، به سر و صورتش می‌کشد و در ادامه صحبت‌های همکار و دوستش می‌گوید: «الان در مقایسه با چند سال قبل وضعیت رانندگی مردم خیلی بهتر شده است و قوانین بیشتر رعایت می‌شود ولی باز هم جای کار دارد و مسئولان باید مردم را با اصول و قوانین راهنمایی و رانندگی بیشتر آشنا کنند، ولی من شخصا از این پروژه‌ یا به اصطلاح طرح‌ خط سفیدی که صحبت می‌کنید خبری ندارم.»
در همین حین رضا اکبری با موهای جو گندمی و خیس از عرقش، از راه‌ می‌رسد و حرف را از دهان ربیعی می‌قاپد و با عصبانیت زیاد که بخشی از آن به نظرم ناشی از گرمای هوا می‌باشد می‌گوید:‌«خط سفید، خطی است که کسی آن را رعایت نمی‌کند، وقتی این همه موتور سوار بدون توجه به خط عابر پیاده و چراغ قرمز، و بدون توجه به حضور پلیس از خط عابر پیاده‌ رد می‌شوند و لایی می‌کشند و از پیاده‌روها عبور می‌کنند و رعب و وحشت بین عابران ایجاد می‌کنند، آیا می‌توان حرف از اجرای طرح خط سفید و الفبای رانندگی زد! وقتی می‌بینیم گاهی خودروهای اداری قوانین را زیر پا می‌گذارند، چطور می‌توانیم حرف از اجرای قانون بزنیم؟!
رفع آلودگی هوا با رعایت قوانین رانندگی
مجید کوهستانی 51 سال سن دارد و 23 سال است که رانندگی می‌کند. الان منتظر مسافر در خط سیدخندان- امام خمینی است. با اعصابی آرام‌تر در ادامه صحبت‌های دوستش به بیان راهکاری برای رفع مشکلات ترافیکی شهر تهران به عنوان یک راننده باتجربه می‌پردازد و می‌گوید: «آلودگی هوا، ترافیک تهران و کلان‌شهرها تا حدود زیادی با رعایت قوانین و اجرای طرح‌هایی مثل همین طرح خط سفید رفع می‌شود.
چون این قوانین و طرح‌ها چیز جدید و نویی نیست، هر راننده‌ای می‌داند که نباید از خط عابر پیاده هنگام چراغ قرمز عبور کند یا از محدوده خط‌کشی پا را فراتر بگذارد، می‌داند که باید بین خطوط براند و به خطوط حاشیه توجه کند، آنچه کمتر مورد توجه است تولیدات زیاد خودرو و استفاده بی‌رویه و نامعقول از خودروهای شخصی است، مردم باید یاد بگیرند از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند.!
او می‌‌گوید: از زمانی‌که راننده شدم خط سفید را می‌شناختم و از خط رد می‌شوم. اما در این میان خودروهای دیگر هستند که اجازه نمی‌دهند ما از خطوط مخصوص خودمان استفاده کنیم و ما را مجبور می‌کنند خلاف کنیم.
مشکل اصلی عابران پیاده!
به او می‌‌گویم چگونه؟ راننده دیگری رشته کلام را از دستش می‌گیرد و می‌گوید: «خانم گزارشگر، همه مشکلات ما از دست این موتورسواران است. آنها سردمدار قانون‌شکنی هستند. تخلفات آنها بیداد می‌کند و کسی هم نمی‌تواند جلوی آنها را بگیرد، من نمی‌دانم این طرح خط سفید چه کمکی به رفع مشکلات ترافیکی می‌کند؟»
حسین رضایی راننده دیگری است که به جمع ما می‌پیوندد و حرف دوستش را قطع می‌کند و می‌گوید: «به نظرم مشکل اصلی ما عابران پیاده هستند که بدون توجه به رنگ چراغ از خط عابر از وسط خیابان، از روی نرده و از هر نقطه‌ای از خیابان که دلشان بخواهد رفت و آمد می‌کنند، کاری ندارند چراغ قرمز است یا سبز و در هر صورت حق عبور و مرور را در هر شرایطی و در هر نقطه‌ای از خیابان به خود می‌دهند، تازه کافی است به یکی از این عابران اعتراض کنید یا با بوق به آنها بفهمانی که چراغ قرمز است و نباید از خط‌کشی عبور کند، آن وقت است که چنان گره در ابرو می‌کشند و با یک قیافه حق به جانب، چند حرف رکیک هم نثارت می‌کنند که گویی مقصر ما هستیم و فقط ما باید قوانین را رعایت کنیم، انگار این قوانین برای عابران پیاده نیست.»
آقای رضایی که چهره‌اش را با موهای خیس و فرفری ژولیده‌تر می‌کند، گله‌های زیادی دارد. او هم مثل دیگر همکارانش دل پر دردی از معضل ترافیک پایتخت و بی‌نظمی در رانندگی دارد، همه نالان از عدم توجه اکثر رانندگان به قوانین هستند
 ایمنی در عبور و مرور شهری
وجود معضل بزرگ شهری مانند ترافیک، رعایت نکردن قوانین عبور و مرور و... از سوی بعضی از شهروندان علاوه بر گسترش زمینه‌های بی‌اعتمادی میان شهرنشینان در پاره‌ای مواقع میل به قانون‌گریزی را در جوامع دامن زده است.
حمل و نقل و ترافیک به عنوان یک پدیده اجتماعی، با بروز معضلاتی چون هدر دادن زمان، تولید آلودگی، هدر رفتن انرژی، مشکلات روحی و روانی و... همراه شده است. چنین پیامدهایی در زندگی بشری باعث شده که کلید حل مشکل ترافیک را انسان بدانند و همین مسئله کار متولیان امر ترافیک را با مشکل روبه‌رو کرده است.
نکته قابل تامل اینجاست؛ انسانی که با تمام توانمندی‌های خود توانسته بر صنعت فائق آید و در جهت راحتی زندگی خود ماشین را اختراع کند، و بهترین جاده‌ها و امکانات را برای زندگی بدون دغدغه خود فراهم نماید، عالی‌‌ترین قوانین را برای حل معضل ترافیک تدوین کند، لیکن نقش انسانی خود را در حل مشکل ترافیک نادیده گرفته است. بر این اساس،‌ نتوانسته در نگرش‌ها و باورهای رفتاری خود در جهت یگانگی با جامعه تغییراتی را ایجاد کند، و تمایل به این داشته است که  طی زندگی روزانه خود در شهر برای تسریع بخشیدن به کارهای شخصی و جمعی خود از هر طریقی که شده است از ماشین شخصی خود استفاده کند؛ این طرز تلقی که تمام افراد جامعه شهری در زندگی خود دارند، تمام خیابان‌ها و معابر عمومی شهر همیشه با حجم ترافیک همراه بوده است.
با توجه به چنین متغیرهایی میل به خودخواهی، عدم ایثار و از خودگذشتگی اهمیت منافع فردی و فدا کردن منافع جمعی برای راحتی زندگی شخصی، عدم انسجام اجتماعی و فرهنگی در میان شهروندان، بی‌نظمی فرهنگی بر ساختار زندگی اجتماعی و... در بروز معضل ترافیک شهری بسیار موثر است.
ولی علی‌رغم همه این مسائل قطعا راهکاری برای رفع آنها وجود دارد. که دکتر علیرضا اسماعیلی نوری عضو هیئت علمی دانشگاه علوم انتظامی و عضو مرکز تحقیقات و پیشگیری از مصدومیت دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به بیان این راهکارها پرداخته و توضیحاتی در مورد ضرورت اجرای طرح خط سفید ارائه می‌دهد.
وی بر این باور است که از مهم‌ترین راهکارها و استراتژی‌های فرهنگی و اجتماعی برای حل این مسئله، تغییر در باورها و نگرش افراد، و جهت دادن به رعایت رفتارهای فرهنگی ترافیکی، بهره‌مندی از ابزارهای اجتماعی چون آموزش و رسانه‌های جمعی در این زمینه بسیار سودمند است به همین منظور شهرداری تهران اقدام به اجرای طرح «خط سفید» با هدف نظم‌بخشی و ارتقاء ایمنی عبور و مرور شهروندان نموده است که همزمان با اجرای اقدامات مهندسی، اجرای آموزش شهروندان را با امعان نظر به سن، مقطع تحصیلی، مشاغل حرفه‌ای و... شروع کرده است.
وی می‌گوید: «نکته قابل توجه اینکه همه رانندگان در هنگام دریافت گواهینامه رانندگی کلیه قوانین و مقررات رانندگی را جهت آزمون آیین‌نامه رانندگی مورد مطالعه قرار می‌دهند. لذا طرح خط سفید مجموعه‌ای از الزامات قانونی در خصوص خطوط ترافیکی می‌باشد که همه کاربران ترافیک اعم از راننده و عابرین ملزم به رعایت آن می‌باشند در واقع خط سفید موضوع جدیدی نیست بلکه مجموعه‌ای از خطوط ترافیکی که شامل (خطوط عابر پیاده، خطوط طولی، نمادها و نوشته‌های روی خیابان و... می‌باشد) که همه کاربران ترافیک آشنایی نسبتا کاملی از عملکرد آن دارند.
دکتر اسماعیلی نوری ضمن برشمردن مزایای خط‌کشی معابر به برخی از آنها اشاره کرده و به صورت فهرست‌وار می‌گوید: «برقراری نظم و انضباط در عبور و مرور، افزایش ضریب ایمنی عبور و مرور، جلوگیری از تداخل حریم عابر پیاده و خودرو، ارائه هشدارها و اطلاعات لازم به رانندگان برای تردد در شبکه معابر، کاهش سرعت غیرمجاز خودروها و غلبه بر عدم دید در تاریکی و افزایش قابلیت دید از جمله این مزایا می‌باشد.»