ضرورت توجه به تحصیل افغان ها در ایران و مشکلات پیش رو(بخش پایانی)
تحصیل افغانها، تسهیل ارتباطات(گزارش روز)
گروه گزارش
«...إِنِ اسْتَنصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ...»
این کلمات بخشی از کلام خداوند در سوره انفال است. خداوند در این بخش از آیه72 سوره انفال می‌فرماید: «اگر گروهى(مؤمنان مهاجر) به خاطر حفظ دين و آئين شان از شما يارى طلب كنند، بر شما لازم است كه به يارى آنان بشتابید» در سال‌های اخیر با مهاجرت افغانها به کشورمان چنین اتفاقی برای کشور ما روی داده و به نظر می‌رسد مردم و مسئولان توانسته‌اند در این آزمون به توفیقات حداکثری دست یابند. البته در این بین همچنان برخی مشکلات همچون مسائل مربوط به تحصیلات افغان‌های مقیم ایران باقی است.
تحصیل افغان‌های مهاجر ایران بحثی است که بی‌گمان نمی‌توان آن را در خطوط یک گزارش خلاصه کرد و تاکید رهبر معظم انقلاب بر این موضوع نیز نشان از اهمیت این موضوع دارد. درقسمت دوم گزارش به بررسی وضعیت تحصیلی مهاجران افغان مقیم ایران و البته تاثیرات ناشی از تحصیل یا عدم تحصیل این عزیزان خواهیم پرداخت. حضور گاه و‌بی‌گاه آمریکا در منطقه، تجهیز کشورهای خوابیده بر روی نفت عربی از سوی غرب با جدیدترین تجهیزات و تشکیل گروهک‌های تروریستی در منطقه در تاریخ انقلاب بارها و بارها روی داده است اما ایران با ثبات خود و افزودن بر توان دفاعی خود روز به روز مقتدر‌تر از گذشته در منطقه روی پای خود ایستاده است. اما بی‌گمان در کنار توانایی‌های داخلی دوستی با کشورهای همسایه به خصوص با کشوری همچون افغانستان که دارای خصوصیات قابل اهمیتی برای ما است برای جمهوری اسلامی دارای ارزش و البته در نقش ما در منطقه تاثیرگذار است.
برای روشن‌تر شدن این موضوع و البته نقش تحصیلات مهاجران افغان در روابط دو کشور با محمد حسن قدیری ابیانه تماس می‌گیرم. این کارشناس مسائل منطقه در گفت‌و گو با گزارشگر کیهان در این خصوص می‌گوید: هر چند می‌توان حضور بخشی از افغانها را به نوعی تهدید برای اشتغال کشورمان دانست و این موضوع مشکلاتی را ایجاد می‌کند اما فرزندان این افراد چه به صورت قانونی و چه به صورت غیرقانونی در کشورمان برای ما یک فرصت محسوب می‌شود. افرادی که در ایران متولد می‌شوند و یا به همراه خانواده‌هایشان به ایران می‌آیند در صورتی که باسواد شوند و به درجات بالای علمی برسند در بازگشت به کشورشان به عنوان سفیران فرهنگی ایران عمل خواهند کرد و زمینه پیوندهای هر چه بیشتر میان دو کشور در عرصه‌های مختلف را ایجاد می‌کنند.
رقابت فارسی و پشتو در افغانستان
وی می‌افزاید: در حال حاضر رقابتی میان ایران و پاکستان در عرصه زبان در کشور افغانستان وجود دارد و در حالی که زبان رسمی مردم افغانستان فارسی است ولی پاکستانی‌ها در تلاش هستند تا زبان پشتو را جایگزین زبان فارسی کنند. در این بین ما نیز باید تلاش کنیم تا زبان فارسی را در این کشور تقویت کنیم زیرا فارسی بودن زبان مردم افغانستان می‌تواند ارتباط میان دو کشور را آسان‌تر کند. طبیعتا اگر افغان‌های مقیم ایران در زمان حضورشان در کشور ما تحصیل کنند این موضوع زمینه پیروزی زبان فارسی در رقابت با زبان پشتو را فراهم خواهد کرد. حتی ما باید به تقویت زبان فارسی در کتاب‌های درسی افغانها نیز کمک کنیم.
قدیری ابیانه در ادامه می‌گوید: گسترش هرچه بهتر روابط با افغانستان‌برای منافع و امنیت ملی ما نیز دارای اهمیت می‌باشد. هم اکنون بسیاری از مقامات عالی افغانستان افرادی هستند که در ایران تحصیلات عالی خود را پشت سر گذاشته‌اند و دارای شناخت خوبی از ایران هستند. از سویی دیگر باید احترام و عزت افغان‌های مقیم ایران حفظ شود و از تحقیر این عزیزان خودداری شود تا افغانها در بازگشت به کشورشان خاطره خوبی از ایران داشته باشند. در این مسیر نباید جرم برخی از افغانها در داخل کشورمان را به کل افغانها نسبت داد زیرا خود ما نیز تمایل نداریم تا جرم برخی از مهاجرین ایرانی در کشورهای دیگر را به کشورمان نسبت دهند.
افغانها در نقش عناصری سازنده
این کارشناس مسائل منطقه در ادامه نظرات خود در مورد تحصیل افغانها در کشورمان خاطرنشان می‌کند: ما نباید صرفا جنبه‌های منفی عملکرد و حضور افغانها در کشورمان را مطرح کنیم زیرا حضور این افراد در کشورمان جنبه‌های مثبتی نیز دارد که ما باید آنها را نیز در نظر بگیریم. افغانها مردم زحمتکشی هستند که در سازندگی کشور نقش دارند و ضمن اینکه شاهد حضور افغان‌های شیعه در مقابله با گروه‌هایی مثل داعش نیز هستیم.
قدیری ابیانه خاطرنشان می‌کند: ما و افغانها هر دو مسلمانیم و باید بدانیم که اسلام در معرض تهاجم کفر قر ار دارد و زمینه چنین شرایطی اتحاد دو کشور برای تقابل با کفر، نفاق و گروه‌های تکفیری است.
مشکلات آموزشی سدی در برابر همکاری‌های بیشتر
اشاره قدیری ابیانه به حوزه زبان و ادبیات فارسی به خوبی ما را به سوی یکی از اصلی‌ترین نقاط ارتباط ایران و افغانستان سوق می‌دهد. فرهنگ را می‌توان مهم‌ترین نقطه اشتراک دو کشور دانست. اشتراکی که به واسطه زبان به وجود آمده و البته اشتراک دینی دو کشور نیز نقش پررنگی در وابستگی فرهنگی دو کشور داشته است. برای بررسی هرچه بیشتر این موضوع سراغ نفر اول سفارت افغانستان در حوزه فرهنگ می‌روم. محمد افسر رهبین رایزن فرهنگی سفارت افغانستان در تهران .وی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان در این خصوص می‌گوید: در آغاز این موضوع باید از جمهوری اسلامی ایران بابت کمک‌هایش در این سه دهه تشکر کرد. بی‌گمان هر انسانی که از یک کشور به کشوری دیگر نقل مکان می‌کند یک سلسله دگرگونی در زندگی اش پیش می‌آید که مردم مهاجر افغانستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. یکی از مسائل مهم در این بین مسئله فرهنگ است، مهاجرانی که در ایران بزرگ شده‌اند و به‌گونه‌ای از آشنایی با فرهنگ خود دور مانده‌اند در ایران احساس بیگانگی نمی‌کنند.
وی می‌افزاید: دلیل این موضوع نیز این است که جوانان ما در ایران با علم، دانش و آیین ایران آشنا شده‌اند و مسائل دینی و آیینی خود را در ایران دنبال می‌کنند. علت راحتی جوانان ما در ایران وجود وجوه مشترک بسیار در میان دو کشور است. ده‌ها نهاد دانشجویی در ایران داریم که با برپایی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های مختلف فرهنگی به فعالیت می‌پردازند، اما در مسیر این فعالیت‌ها سدهایی نیز بر سر راه افغان‌های مقیم ایران وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به مسئله تحصیلات اشاره کرد.
رهبین در ادامه می‌گوید: در خصوص مهاجرین فرهنگی در ایران یک دید دیگر داریم زیرا معتقدیم ما و ایران روزگاری قلمرو و فرهنگ مشترکی داشته‌ایم و نباید مشکلات و موانع در مسیرمان قرار بگیرد. به‌طور مثال ما امیدواریم در خصوص وضعیت تحصیل دانشجویان در ایران انعطاف بیشتری خرج داده شود. این انعطاف می‌تواند در مسائل مادی باشد یا در پیچ و خم‌های ثبت نام دانشجویان، زیرا بسیاری از دانشجویان افغان برای ثبت نام در دانشگاه‌های ایران با درخواست مدارکی مواجه می‌شوند که آنها را مجبور به سفر به افغانستان می‌کند. این موضوعات چالش‌هایی است که مسئولان باید درباره آنها دقت کنند.
رایزن فرهنگی سفارت افغانستان در تهران بیان می‌کند: نهادهای فرهنگی بسیاری داریم که برای زبان، فرهنگ و ادبیات فارسی کار می‌کنند و امیدوار هستیم که کار این نهادها تسهیل شود و مسئولان مربوطه با در نظر گرفتن دشواری‌های موجود در این مسیر مشکلات نهادها و دانشجویان را حل کنند.
این مقام مسئول در سفارت افغانستان با تاکید بر تلاش برای حل مشکلات تحصیلی افغانها در ایران در این خصوص می‌گوید: ما در نشست‌ها و دیدارهایمان با نهادهای مسئول، مشکلات تحصیلی افغان‌های مقیم ایران را مطرح کرده‌ایم و در این بین جمهوری اسلامی نیز بر اصول و مواضع خود تاکید می‌کند و با وجود انعطاف‌هایی که مسئولان داشته‌اند کار به اینجا رسیده است. با توجه به سخنان اخیر رهبر انقلاب درباره کودکان افغان در خصوص تحصیل افغانها در ایران فکر می‌کنیم اگر بیشتر بر روی این مسئله تاکید شود زمینه‌های بهتری برای کارکرد فرهنگی میان نسل‌های جدید ایران و افغانستان فراهم می‌شود.»
مدارس خود گردان
در هر صورت با وجود مساعدت‌های مسئولان و البته باوجود تاکید رهبر معظم انقلاب تاکنون برخی مشکلات در زمینه تحصیل افغان‌های مهاجر در ایران وجود داشته است. در بخش اول گزارش بیان شد که دو موضوع هزینه تحصیلات و نداشتن مدارک شناسایی عمده‌ترین مشکلات افغانها برای تحصیل در ایران است. اما آیا تمامی این مهاجرین پس از برخورد با این مشکلات دست از تحصیل بر می‌دارند؟
در نگاه نخست شاید چاره‌ای به جز ترک تحصیل برای این نفرات به ذهن نیاید اما در سال‌های اخیر افغان‌های مقیم کشورمان که از تحصیل در مدارس ایران بازمانده‌اند اقدام به تاسیس مدارس خودگردان کرده‌اند. برای آشنایی با وضعیت این‌گونه مدارس با ظهوری حسینی هم صحبت می‌شوم. سید وحید ظهوری حسینی عضو موسس بنیاد علمی فرهنگی کوثر افغانستان در این خصوص می‌گوید: عملکرد مدارس خودگردان به‌گونه‌ای است که می‌توان گفت یاد نگرفتن و تحصیل نکردن بهتر از تحصیل کردن در این گونه مدارس است زیرا در فضای این مدارس زمینه برای دست‌یابی برخی به اهداف جناحی و سایر سوء استفاده‌ها نیز فراهم است.
وی در بخش دیگری از صحبت هایش خاطرنشان می‌کند: «تحصیل افغانها در ایران می‌تواند زمینه حل بسیاری از مشکلات امنیتی و اقتصادی افغانستان را فراهم کند. این روزها آفت‌ها و آسیب‌های اجتماعی بسیاری بر دوش مردم افغانستان است که البته بیشتر این آسیب‌ها همچون تولید تریاک در افغانستان در اثر مشکلات مادی صورت می‌گیرد که در این مسیر تحصیلات می‌تواند عاملی بازدارنده در این دسته از مشکلات باشد.»
محمد ضیا بدیعی یک مهاجر افغانی 55 ساله است. بدیعی 15 سالی می‌شود که ساکن ایران شده است و در مجموعه‌های فرهنگی و انجمن‌های اسلامی دانشجویان فعالیت می‌کند. او که خود در آلمان رشته ادبیات این کشور را پشت سر گذاشته است این روزها در مدارس مهاجران افغان در مشهد به تدریس می‌پردازد.
بدیعی در پاسخ به سوال گزارشگر کیهان در خصوص موانع تحصیلی موجود در راه افغان‌های مقیم ایران می‌گوید: پیش از هرچیزی باید از دستور رهبر انقلاب نهایت سپاس و تشکر را داشته باشم. چرا که ایشان همیشه نهایت لطف و عنایت را نسبت به مهاجران داشته‌اند. اما در حوزه مشکلات مهاجران افغان می‌توان گفت کم و بیش این مشکلات همچنان باقی است و متاسفانه افغانها در ایران دارای محدودیت‌های تحصیلی هستند و هزینه‌های تحصیلی مانع از ادامه تحصیل بسیاری از افغانها می‌شود. وی تصریح می‌کند: مهاجران افغان می‌توانند پتانسیل خوبی برای افغانستان باشند و اگر در ایران به تحصیلات خود ادامه داده و دست پر به افغانستان بازگردند می‌توانند در افغانستان تاثیرگذار باشند. قطعا ایران و افغانستان فرهنگ مشترکی دارند و یکی از راه‌های سرمایه گذاری در افغانستان سرمایه گذاری روی مهاجران این کشور است.
بدیعی ادامه می‌دهد: متاسفانه مدارس خودگردان موجود در ایران نیز نواقص زیادی دارند و کمبودهای فرهنگی و مشکلات بسیاری در این مدارس مشهود است، ولی هستند نفراتی که به دلیل شدت علاقه‌مندی به ادامه تحصیل به این مدارس مراجعه می‌کنند. محدودیت کارت‌های شناسایی، محدودیت مکانی مدارس، جدا کردن مهاجران از دیگر دانش‌آموزان و یا حذف از مدارس به دلیل مشکلات مادی از جمله مشکلات دانش‌آموزان مهاجر افغان در کشور است.
این عضو انجمن‌های دانشجویی افغان‌های مقیم ایران بیان می‌کند: برای حل مشکلات تحصیلی افغانها در ایران با مسئولان صحبت کرده ایم و آنها در پاسخ می‌گویند باید قوانین مهاجرت رعایت شود و به نظر می‌رسد با قانون در این مورد خشک برخورد می‌شود. ما دوست داریم با مهاجران افغان در ایران آرمان‌گرایانه برخورد شود و به چشم بار و دردسر به آنها نگاه نکنند تا این نفرات در بازگشت به افغانستان نقش سفیران ایران در افغانستان را ایفا کنند.
بدیعی خاطرنشان می‌کند: «بهترین راه برای نفوذ فرهنگی و معنوی ایران در افغانستان همین پدیده تحصیل افغانها است. به‌طور مثال اگر در یک دوره پنج ساله ایران 50 الی 60 هزار متخصص در میان افغان‌های مهاجر تربیت کند این افغان‌های شیعه می‌توانند در بازگشت خود به افغانستان تمامی مراکز تخصصی این کشور را در دست بگیرند»
گزارش امروز و روز گذشته بر آن بود تا ضمن بررسی دلایل لزوم تحصیل افغان‌های مهاجر در ایران، پیامی روشنگر برای مسئولان مربوطه در این خصوص باشد. اما بدون شک جمله آغازین این گزارش یعنی آن بخش از بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که می‌فرمایند؛ «هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل باز بمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» خود آشکارترین دستورالعمل برای اجرایی شدن توسط مسئولان است. جایی که رهبر معظم انقلاب همچون گذشته با دیدگاهی روشن نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند. با بررسی جوانب مختلف لزوم تحصیل افغان‌های مقیم کشورمان و با توجه به دستور رهبر انقلاب به نظر می‌رسد مسئولان مربوطه این بار باید با عزمی بیشتر نسبت به گذشته در جهت حل مشکلات موجود در این زمینه اقدام کنند.