راههای حفظ و حراست از پارکهای جنگلی چیست؟(گزارش روز)
منابع طبیعی، ریه‌های شهری نیازمند اهتمام جدی(بخش نخست)
... یک جاهایی هم هست در اطراف تهران- حالا من اینجا را بگویم- طرف شرق تهران، یک بوستان بزرگی است، یک منطقه خیلی وسیعی است... بنده گاهی اوقات در این مسیرهای صبحگاهی در بعضی از روزها از آنجا می‌روم... به نظر من اینجا مال مردم است، اینجا باید به صورت یک گردشگاه عمومی مردمی دربیاید... جای بسیار وسیع، خوب، خوش آب و هوا در شرق تهران، پردرخت. حتی من یک وقتی آنجا دیدم یک گله آهو یا بز کوهی بود که از دور دیده می‌شد، یک جای این جوری در اختیار مردم قرار بگیرد، مردم بروند استفاده کنند...
صدیقه توانا
متن فوق بخشی از فرمایشات رهبر معظم انقلاب در جمع فعالان محیط‌زیست است که در 17 اسفندماه سال گذشته درخصوص اهمیت منابع طبیعی و استفاده عمومی ایراد فرمودند.
حضرت آقا در این فرمایشات علاوه بر آنکه بر استفاده عمومی از پارکهای جنگلی تأکید کردند بر حفظ و حراست از منابع خدادادی و طبیعی هم تأکید بسیار داشتند.
ما با درختان زندگی می‌کنیم، نفس می‌کشیم و لحظه به لحظه بزرگ شدن و رشد و نموشان را به انتظار می‌نشینیم، اگر جوانه‌ای کوچک در تنه درختی ببینیم، ما هم چون غنچه‌ای تازه شکفته، گل لبخند بر لبانمان می‌نشیند، چه شبها که تا صبح با نور فانوس به آبیاری درختان جنگل می‌پرداختیم و چه شبها و روزهایی که در سرمای سخت زمستان، برفها را از روی شاخ و برگ درختان کوچکی که تاب تحمل سنگینی برف را نداشتند، پاک می‌کردیم تا برگ‌های نحیفشان زیر فشار برف نشکند و الان اگر بگوییم این درختان را از بچه‌های خودمان بیشتر دوست داریم، سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
وقتی پای صحبت باغبانان و کارگران قدیمی پارکهای جنگلی می‌نشینی نهایت احساس و علاقه‌شان نسبت به درخت از زنگ صدایشان به گوش می‌رسد، حتی اگر چهره آنها را نبینی، صوت و لحن گفتارشان، اوج احساس درونی‌شان را نسبت به درختان، لو می‌دهد.
آن‌قدر مشتاقانه از لحظه به لحظه آبیاری کردن و هرس نمودن شاخ و برگ درختان سخن می‌گویند که اگر روزی بشنوند درختی قرار است قطع شود تا جاده‌ای احداث گردد، بی‌شک روز خاموشی احساسشان و فرو ریختن از درونشان خواهد بود.
علی شیاسی سرکار پارک جنگلی قوچک که 62 سال سن دارد و از سن 64 وارد این پارک شده است ضمن بیان سختی‌هایی که برای بزرگ شدن یک درخت از مرحله کاشت تا به ثمر نشستن آن خود و همکارانش متحمل شده‌اند، میگوید: «دوستان زیادی داشتیم که به‌خاطر حفظ و حراست از جنگل در حوادث آتش‌سوزی‌هایی که در سالها قبل اتفاق افتاده جان خود را از دست داده‌اند و چه بسا اگر نبود این همه تلاش و زحمت دوستان سازمان جنگلها و منابع طبیعی امروز این همه سرسبزی و جنگلکاری و پارکهای وسیع در کلانشهرها و پایتخت وجود نداشت.»
شیاسی به سختی‌های کارشان در روزها و شبهایی که امکانات امروزی وجود نداشت اشاره کرده و میگوید: «در 30 سال قبل با کمک همکارانم، شبها با فانوس و چوب برای آبیاری درختان می‌رفتیم.»
به او می‌گویم چگونه این کار را می‌کردید؟ با لحنی محبت‌آمیز میگوید: «آن موقع از کانال آب می‌آمد و موتور روشن می‌شد، 4 نفر بودیم، یکی فانوس را نگه می‌داشت و بقیه آب را به سمت درختان هدایت می‌کردیم و زمستان هم که برف می‌آمد، با دست، برفهایی که روی برگ نازک درختان می‌نشست را پاک می‌کردیم تا نشکند.»
مسئله منابع طبیعی، تجملاتی نیست
یکی از نگرانی‌هایی که این روزها خیلی از اذهان طبیعت دوستان و زحمت‌کشان منابع طبیعی را به خود مشغول کرده و دل‌مشغولی زیادی را هم به دنبال دارد، تخریب فضای سبز به بهانه ساخت و ساز و تغییر کاربری در پارکهای جنگلی است که در حاشیه شهرها قرار دارد و به قول همه دوستان منابع طبیعی نقش ریه‌های شهر را بازی می‌کنند. واگذاری مدیریت پارکهای جنگلی از سازمان جنگلها و منابع طبیعی به شهرداری‌ها و سازمانهای فضای سبز و بوستانها بخصوص در کلانشهرها و پایتخت علی‌رغم آنکه فواید خوبی در مدیریت این پارکها به واسطه بودجه کافی که در اختیار شهرداری‌ها می‌باشد، دارد، اما این دل‌نگرانی را برای منابع طبیعی و دوستداران طبیعت هم در پی دارد که مبادا شاهد ساخت و ساز و تغییر کاربری در پارکهای جنگلی باشند. یا خدای ناکرده به بهانه ساخت و احداث جاده تیشه به ریشه درختان بخورد.
«مسئله منابع طبیعی یک موضوع درجه 2 نیست، یک مسئله تجملاتی نیست، بلکه یک موضوع حیاتی است و چون یک مسئله حیاتی است همه آحاد ملت و مردم و همچنین دولت باید اهتمام ویژه‌ای به منابع طبیعی داشته باشند.»
مهندس غلام‌عباس عبدی‌نژاد مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با استناد به فرمایشات رهبر معظم انقلاب که فرازی از آن در بالا آمده است، به اهمیت منابع طبیعی و راههای حفظ و صیانت از این منابع ملی می‌پردازد و میگوید: «نگهداری و حفظ منابع طبیعی و منابع زیست محیطی کشور بخصوص در استان تهران و کلانشهرها که با مسئله آلودگی هوا مواجه هستند، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. و یکی از راههای کاهش آلایندگی هوا، ارتقاء محیط زیست است. از این رو توجه به منابع طبیعی و توسعه فضای سبز و حفظ باغات و بوستان‌های موجود و در کنار آنها کاشت درخت‌کاری ارزشمند است و همه ارگان‌ها باید در حفظ و نگهداری این زیست‌‌‌گاه‌ها کمر همت ببندند. از این رو هیچ فضای سبزی نباید به فضای ساختمانی که هیچ روح و نشاطی ندارد، تبدیل شود.»
از مهندس عبدی‌نژاد می‌پرسم با توجه به اینکه مدیریت بوستان جنگلی قوچک (یاس) پس از رهنمود اخیر رهبرمعظم انقلاب وبه‌منظور حفظ جنگل ازخطر زمین‌خواری در اختیار شهرداری قرار گرفته است، ساخت وسازهای مربوط به اماکن تفریحی وگلخونه می‌تواند درتعارض با این هدف قرار نگیرد؟
وی پاسخم را این‌طور می‌دهد: «تاکنون 15 هزار هکتار جنگلکاری در نقاط مختلف استان به‌خصوص شهر تهران در چهار دهه اخیر از سوی سازمان جنگلها و منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران صورت گرفته است و این جنگلها در شمال، شرق و جنوب تهران و بخش کوچکی هم در غرب تهران مثل چیتگر و خرگوش دره واقع شده است».
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران تاکید می‌کند: «معتقدیم جنگل‌های دست کاشت حکم ریه‌های تنفسی شهر را دارد و می‌تواند بخش عمده‌ای از آلودگی‌های هوا را به عهده بگیرد و نقش موثری در کاهش آلایندگی‌ها دارد.»
وی به احداث بوستان‌های جنگلی اشاره کرده و میگوید: «ما پارکهای جنگلی را برای استفاده عموم مردم احداث می‌کنیم و دوستان ما در سازمان جنگلها برای کاشت یک نهال و بزرگ شدن و به ثمر نشستن یک درخت تلاش شبانه‌روزی انجام می‌دهند ولی ما با شرایطی که در منابع طبیعی داریم و با بودجه‌ای که در اختیار داریم، نمی‌توانیم خدمات‌دهی و سرویس دهی خوبی به مردم دهیم از این رو از متصدیان و متولیان که می‌توانند این خدمات را ارائه دهند دعوت به همکاری می‌کنیم و لذا شهرداری نیز این مهم را برعهده می‌گیرد.»
عبدی‌نژاد با اشاره به اینکه 7 هزار از جنگل‌های دست کاشت تحویل شهرداری شده است میگوید: «جنگل لویزان و تلو در منطقه 4، چیتگر و خرگوش‌دره در منطقه 22، کوهسار در منطقه 5 و قوچک و سوهانک در منطقه یک (بوستان) و سرخه‌حصار در منطقه 13 نیز جزو این جنگل‌های دست کاشت هستند که مدیریت بهره‌برداری آنها در اختیار شهرداری قرار گرفته است. همچنین زمین‌هایی که در اطراف شهر تهران واقع شده و مستعد جنگلکاری می‌باشد در سطح 15 هزار هکتار در اختیار شهرداری و سازمان بوستانها قرار گرفته است.»
به او می‌گویم آیا تهدیدات از همین جا آغاز نمی‌شود و ساخت و سازها نیز خطری برای فرسایش منابع طبیعی نیست؟ در ضمن چه ضمانت اجرایی برای جلوگیری از ساخت و سازهای سنگین در بوستان‌های جنگلی وجود دارد؟ عبدی‌نژاد این‌طور پاسخ می‌دهد: «کاری که شهرداری در قالب تامین روشنایی پارک و امکانات خدماتی (سرویس بهداشتی) انجام می‌دهد، نیاز یک بوستان جنگلی است چرا که خانواده‌ها در آنجا رفت و آمد دارند و این یک نیاز اولیه است که باید تامین شود. البته ما هم مثل شما دغدغه و نگرانی در مورد ساخت و سازها داریم که این اتفاق در آینده رخ ندهد، از این رو کتابچه تحویل منابع طبیعی در منابع طبیعی استان تهیه و تدوین شده و در اختیار شهرداری قرار دادیم تا آنها هم پس از بررسی‌های لازم به تعهدات مندرج درکتابچه پایبند باشند و در نهایت مورد تصویب قرار گیرد.»
وی میگوید: «براساس این طرح و در چارچوب این کتابچه، دوستان در شهرداری نباید کاری سلیقه‌ای انجام دهند و الان نگرانی ما هم این است که در آینده اقدامات به سمت ساخت و سازهای سنگین سوق پیدا نکند مثل مهمانسرا، هتل، ابنیه اداری و... الان هم شرح خدمات را آماده کرده‌ایم و البته خواسته‌های منطقی، اصولی و فنی شهرداری را قبول داریم. مثل ساخت آلاچیق و فضای نمازخانه و رستوران که غذای سبک و ساده به مردم دهد.»وی به یک نمونه از نگرانی‌های خود در پارک جنگلی شیان اشاره کرده و میگوید: «ساخت هتل و مهمانسرای شیان خلاف قانون و مغایر با اصول پارک‌داری و جنگل‌داری است.»
به او می‌گویم برای برخورد با این تخلفات چه اقداماتی انجام داده‌اید؟ میگوید: «به طور کلی هر جا تخلفی صورت گیرد پیگیری کرده و پرونده را به مراجع قضایی ارجاع می‌دهیم و در مورد شیان هم منابع طبیعی اخطار داده و خسارت‌ها برآورد شده و به شهرداری اعلام کرده‌ایم.»
سرمست از تماشای بهاران
وقتی قدم در بوستان‌های جنگلی و پارکهای شهری می‌زنیم، آرامشی وصف ناشدنی سراسر وجودمان را دربر می‌گیرد که دل کندن از این فضاهای سرسبز و نشاط‌آور دشوار است.
وقتی روحمان شاد می‌شود و دلمان سرمست از تماشای طبیعت درست در همین لحظه‌های ناب است که بیخود می‌شویم و ناآگاهانه خسارت‌های جبران ناشدنی به طبیعت زیبا می‌زنیم. وقتی می‌شنویم پارکی و بوستانی جنگلی برای بهره‌مندی همگان در اختیار ارگانی قرار گرفته است ته دلمان می‌لرزد از این که نکند خدایی ناکرده به منظور درآمد از این بخش، تیشه به ریشه درختان بزنیم، جاده بکشیم. هتل و متل بسازیم و به بهانه استفاده بهتر از فضای سبز و امکانات رفاهی بهتر به شهروندان زحمات چندین و چند ساله کشاورزان و زحمت‌کشان منابع طبیعی و سازمان جنگلها را که برای کاشتن نهالی و رشد درختی، شب و روز زحمت میکشند تا آسیبی به درختان وارد نشود را نادیده بگیریم. به منظور اطلاع بیشتر از اینکه وظیفه شهرداری درخصوص حفظ و حراست و صیانت از بوستان‌های جنگلی چیست و چه راهکارهایی را برای استفاده بهینه از این بوستانها در دستور کار خود دارد تا ضمن ارائه خدمات بهتر به شهروندان، لطمه‌ای هم به محیط‌زیست و منابع طبیعی وارد نکند، گفت وگویی را با مهندس مجتبی عبداللهی معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران انجام دادیم و نقطه نظرات وی را در این مورد جویا شدیم. وی در گفت‌وگوی تلفنی با گزارشگر کیهان با تأکید بر این موضوع که یقیناً با هر نوع ساخت و ساز در بوستانها مخالفیم خاطرنشان می‌کند: «شهرداری و حوزه خدمات شهری و سازمان بوستانها از هر نوع ساخت و سازی در بوستانها جلوگیری می‌کند و اگر شما مواردی را سراغ دارید که در بوستانی ساخت و سازی صورت گرفته باشد به ما اطلاع دهید تا با آنها برخورد شود.»
به معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری تهران می‌گویم، قبل از نوروز و در روزهای پایانی سال 93 طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب مبنی بر در اختیار گذاشتن بوستان‌های جنگلی به عموم مردم، مدیریت بهره‌برداری از پارک جنگلی قوچک (یاس) در اختیار شهرداری قرار گرفته است. (بوستانی که در طرف شرق تهران بین بزرگراه بابایی تا ارتفاعات قوچک واقع شده است.)
پارکی که تملک آن در اختیار سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری استان تهران است و صرفاً بهره‌برداری از آن برعهده شهرداری است حال که این بوستان برای استفاده عموم آزاد شده آیا ترسی از تخریب آن و لطمه زدن به منابع طبیعی وجود ندارد؟ آیا شهرداری به بهانه ارائه خدمات رفاهی، درصدد ساخت و ساز در این پارک برنمی‌آید؟ که مهندس عبداللهی پاسخ این سؤال را این‌طور می‌دهد: «بوستان یاس، سرخه‌حصار و بوستان‌های دیگری که در اطراف شهر تهران واقع شده است نیاز به یک سری امکانات رفاهی و ضروری برای مردم دارد مثل نمازخانه، آبخوری، سرویس‌های بهداشتی و... بی‌شک مردم در این بوستانها به امکانات و خدمات اجتماعی و رفاهی نیازمندند. داشتن زمین ورزش، اتاق نگهبانی و... از ضروریات یک بوستان جنگلی است و ما از ساخت این امکانات ناگزیر هستیم ولی با ساخت و ساز غیراصولی برای کارهای اداری و اماکن غیرپارکی (مثل هتل- مهمانسرا...) مخالفیم. معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران در ادامه بر این نکته تأکید دارد که وقتی خانواده‌ای برای گردش، تفریح و استراحت به یک بوستان جنگلی مثل چیتگر، یاس و سرخه‌حصار مراجعه می‌کند، قطعاً به یک سری امکانات نیاز دارد و این امکانات در قوانین تعریف شده است و در چارچوب ابلاغیه در دستور کار شهرداری قرار می‌گیرد، بنابراین ما هم مثل مسئولان سازمان جنگلها و کسانی که شبانه‌روز برای نگهداری از این منابع تلاش می‌کنند، درصدد حفظ و حراست از این منابع هستیم و از هیچ تلاشی نه تنها دریغ نمی‌ورزیم، بلکه به شدت با هر نوع ساخت و ساز و بنای- ساختمانی در بوستان‌های جنگلی مخالفیم و به هیچ کس هم اجازه چنین کاری را نمی‌دهیم.»
با ساخت و ساز غیرضروری مخالفیم
مهندس عبداللهی توضیحاتی درمورد موقعیت مکانی بوستان جنگلی یاس می‌دهد و میگوید: «بوستان یاس سه قسمت جنوبی، مرکزی و شمالی دارد که مجموعاً 1400 هکتار است و در قسمت جنوبی و مرکزی بوستان امکانات ورزشی زمین بازی، اسباب‌بازی برای کودکان، صندلی، آلاچیق سرویس بهداشتی پیش ساخته درنظر گرفته شده است که البته این سرویس‌ها پیش ساخته است و در آینده ثابت می‌شود و سیستم روشنایی پارک هم تأمین شده و این بوستان آماده بهره‌برداری برای مردم عزیز در این فصل زیبای بهاری است.»
2 هزار و 260 بوستان در تهران
از وی درمورد آماری از تعداد بوستان‌های شهر تهران سؤال می‌کنم، میگوید: «بیش از 2 هزار و 260 بوستان در سطح شهر تهران داریم و سرانه فضای سبز تهران هم بالای 15 متر و نیم است که نشان از وضعیت خوبی دارد و برابر برنامه پنج ساله دوم، شهرداری این سرانه را به 18 متر می‌رساند که کار بسیار مهمی است و امیدواریم بتوانیم به وعده‌هایمان جامه عمل بپوشانیم.»
عبداللهی در ادامه اضافه می‌کند: «کمربندی فضای سبز شهر تهران درحال حاضر 37 هزار هکتار است که درصدد هستیم این کمربند را به 50 هزار هکتار افزایش دهیم.»وی آماری هم از تعداد کارگران زحمتکش این حوزه ارائه می‌دهد و میگوید: «17 هزار کارگر از فضای سبز شهر تهران حراست و نگهداری می‌کنند و باتوجه به آنکه تهران یک شهر نیمه خشک است و بارندگی و رطوبت زیادی ندارد، بنابراین با تلاش کارگران شهرداری است که شما این همه فضای سبز در سطح کلان شهرها و بخصوص شهرهای نیمه خشک مشاهده می‌کنید.»
از وی درمورد بوستان شیان در لویزان که هتلی در آن ساخته شده سؤال می‌کنم و می‌گویم این یک نمونه از مواردی است که شما می‌فرمائید اطلاع‌رسانی کنید تا پیگیری کنیم که عبداللهی این‌طور پاسخ می‌دهد: «هتلی که در پارک جنگلی لویزان مشاهده می‌کنید، مربوط به 20 سال پیش است و کارکرد خاص خود را دارد ولی در مجموع شهرداری اجازه ساخت و ساز در بوستان‌های جنگلی نمی‌دهد و به شدت مخالف این کار هستیم.»