ظرفیتهـای بیپایـان آفریقـا بـرای کالاهـا و خدمات ایرانـی
آفریقا پس از آسیا دومین قاره بزرگ و پرجمعیت جهان بهشمار میرود. این قاره ۳۰ میلیون و ۳۰۰ هزار کیلومتر مربعی از حدود ۵۴ کشور تشکیل شده و نزدیک به یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون نفر جمعیت در خود جای داده است.
این قاره از نظر اقتصادی میتواند یکی از مقاصد جذاب برای تجار ایرانی باشد. حجم کل صادرات، واردات و خدمات در این قاره به ۲۵۰۰ میلیارد دلار رسیده و روند رو به رشد در اکثر این کشورها، شرایط را برای توسعه بازار کالاها و خدمات ایرانی فراهم کرده است. اما با این وجود، تجار ایرانی جایگاه چندانی در تجارت آفریقا ندارند و نقش ایران در این بازار بزرگ، یک نقش حاشیهای است.
این در حالی است که ایران در دهه 60 شمسی، به واسطه فعالیتهای جهاد سازندگی، حضور پررنگی در آفریقا داشت اما پس از انحلال این نهاد، دیگران، صاحب فرصتهای ایران شدند.
«سیدطه حسین مدنی»؛ رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره وضعیت روابط اقتصادی ایران و آفریقا میگوید: طبق آمار گمرک، ما در سال ۱۴۰۲، مجموعاً ۱۰۳۰ مورد صادرات به کشورهای آفریقایی داشتهایم. سنگینترین محمولههای صادراتی ما، شامل ۳۵۰ هزار تن اوره به ارزش ۱۱۰ میلیون دلار به مقصد آفریقای جنوبی بوده است.
صادرات محدود به شمال و شرق آفریقا
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند میگوید: الجزایر و کنگو به عنوان پهناورترین کشورهای آفریقایی مورد بررسی قرار گرفتند. در سال ۱۴۰۲ ما صرفاً چهار مورد صادرات با وزن حدود ۴۶ هزار تن و ارزش حدود
۲۲ میلیون و 500 هزار دلار به این کشور صادرات داشتیم. سه مورد از صادرات ثبت شده شامل مغز پسته و کشمش بوده است.
مدنی میافزاید: یک مورد دیگر بیش از ۲۰ میلیون دلار شمش فولاد بوده است. به کنگو هم حدود ۱۴ مورد با ۱۴ هزار تن وزن و شش میلیون دلار ارزش، صادرات داشتهایم که سبکترین آن یک مرسوله یک کیلوگرمی خاویار از فرودگاه امام خمینی(ره) و سنگینترین محموله هم شامل شش هزار تن قیر از بندر شهید رجائی بوده است. علاوهبر این یک محموله میلههای فولادی به ارزش سه میلیون دلار هم از کاشان به کنگو ارسال شده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه میدهد: کشور نیجریه با بیش از ۲۳۰ میلیون نفر جمعیت، اتیوپی با بیش از ۱۱۵ میلیون نفر جمعیت و مصر با بیش از ۱۰۲ میلیون نفر جمعیت هم به عنوان پرجمعیتترین کشورهای آفریقایی مورد بررسی قرار گرفتند.
مدنی میافزاید: در سال ۱۴۰۲ مجموعاً ۱۲۵ هزار تن کالا به ارزش حدود ۴۸ میلیون دلار از ایران به نیجریه ارسال شده است. طی این مدت حدود ۷۰ مورد صادرات از فرودگاه امام خمینی(ره)، فرودگاه پیام، گمرک بازرگان، مشهد، ملایر، تبریز، قزوین، شیراز، کاشان، قم، یزد، بندر شهید رجائی و... به نیجریه انجام شده است.
او ادامه میدهد: سنگینترین محموله ارسالی به نیجریه، ۱۲۵ هزار تن اوره به ارزش ۴۵ میلیون دلار بوده که از منطقه ویژه پارس به این کشور ارسال شده است. کمارزشترین مرسولهها هم شامل یک مورد دارو به ارزش ۵۰ دلار و یک کیت تشخیص دارو به ارزش ۲۳ دلار از فرودگاه امام خمینی(ره) و حدود هشت کیلوگرم سوسیس به ارزش ۶۰ دلار از فرودگاه شیراز بوده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در مورد وضعیت صادرات به اتیوپی هم میگوید: در سال ۱۴۰۲ حدود
۱۰ مورد صادرات با ۳۵۰۰ تن وزن و یک میلیون و 500 هزار دلار ارزش، به این کشور ۱۱۵ میلیون نفری ثبت شده است. سبکترین بار ارسالی به اتیوپی، یک مرسوله دو کیلوگرمی واکسن ویژه حیوانات با تجویز دامپزشک به ارزش ۳۱ دلار بوده که از فرودگاه امام خمینی(ره) ارسال شده است. با ارزشترین محموله هم شامل
۷۰۲ هزار دلار هیدروکسید سدیم بوده که از بندر شهید رجائی ارسال شده است. ایران هیچ محموله بالای یک میلیون دلاری به اتیوپی صادر نکرده است.
مدنی خاطرنشان میکند: کل صادرات ایران به مصر ۱۰۲ میلیون نفری هم ۱۵ محموله بوده که مجموعاً
۴۵ هزار تن وزن و کمتر از ۲۰ میلیون دلار ارزش داشته است. با ارزشترین بار ارسالی به این کشور، یک محموله ۴۰ هزار تنی و ۱۹ میلیون دلاری شمش فولاد بوده است. ارزش ۱۴ محموله دیگر هم مجموعاً کمتر از یک میلیون دلار بوده است.
جای خالی ایران در بازار لبنیات آفریقا
وی درباره پتانسیل آفریقا برای ارسال لبنیات ایرانی میگوید: درآمد فروش محصولات لبنی در آفریقا، از حدود ۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به حدود ۱۱ میلیارد دلار رسیده و پیشبینی میشود تا سال ۲۰۳۳ به حدود
۱۴ میلیارد دلار برسد.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان میکند: با وجود این حجم از بازار و اعتمادی که نسبت به لبنیات با برند حلال ایران در کشورهای همسایه و آفریقایی به وجود آمده و همچنین توانمندی صنعت لبنیات کشور، ایران میتوانست سهم بسیار بالایی در تأمین لبنیات آفریقا داشته باشد اما متأسفانه هیچکدام از کشورهای آفریقایی در میان ۱۰ کشور اول مقاصد صادراتی لبنیات ما قرار ندارند.
مدنی ادامه میدهد: طبق آمار گمرک، ایران در سال ۱۴۰۲ بیش از ۵۵۷ هزار تن لبنیات به ارزش حدود ۷۴۶ میلیون دلار صادرات داشته است. مقصد ۵۳ درصد ارزشی این صادرات کشور عراق بوده است. ۲۲ درصد به پاکستان و ۹درصد آن به افغانستان صادر شده است. کشورهای امارات، آذربایجان، سوریه، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، گرجستان و ارمنستان هم در ردههای بعدی قرار داشتهاند.
او میگوید: آمار اشاره شده از رفتار کاملاً غیرحرفهای، غیراصولی و غیرعلمی در مواجهه با موضوع مهم تجارت و صادرات بهویژه در قبال قاره مهم و پر ظرفیت آفریقا حکایت دارد. برای بهبود این وضعیت و افزایش سهم ایران از بازار ۲۵۰۰ میلیارد دلاری آفریقا، لازم است که بازار کشورهای این قاره براساس هوش مصنوعی به صورت برخط، آنالیز و به طور جامع شناسایی شود.
افزایش تجارت ایران و آفریقا
نیازمند شناخت صحیح
همچنین «مسعود برهمن»؛ رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا با بیان اینکه تاکنون ۳۳ اتاق مشترک برای تسهیل مبادلات با سایر کشورها در ایران تأسیس شده، میگوید: اما برای کل قاره آفریقا یک اتاق مشترک تعریف شده است. در سالهای گذشته به کشورهای آفریقایی برای توسعه مبادلات و روابط تجاری توجه زیادی نشده است. همین مسئله باعث شده امروز حجم تجارت ما با کل قاره آفریقا در حد یک میلیارد و 500 میلیون دلار باشد که یک میلیارد و 200 میلیون دلار سهم صادرات ایران و ۳۰۰ میلیون دلار هم سهم واردات از کشورهای آفریقایی است.
او ادامه میدهد: این در حالی است که قاره آفریقا به دلیل عقبماندگیهای گذشته و وجود خلأهای قبلی، امروز از سرعت رشد بسیار بالایی برای جبران کمبودها برخوردار است. امروز مبادلات تجاری و صادرات و واردات کشورهای این قاره حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار برآورد میشود. حجم خدمات و فعالیتهای پیمانکاری هم نزدیک به یکهزار میلیارد دلار تخمین زده میشود. این یعنی حجم کل بازار این قاره یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون نفری به حدود ۲۵۰۰ میلیارد دلار رسیده و شرایط برای فعالیت اقتصادی در این قاره بسیار مناسب
است.
رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا خاطرنشان میکند: اکنون ۱۹ کشور آفریقایی در ایران سفارت دارند و سفارتهای ما هم در ۲۴ کشور این قاره فعال است. طی سالهای گذشته ما دیپلماسی اقتصادی ضعیفی در آفریقا داشتهایم اما در دولت شهید رئیسی، با تشکیل یک سه ضلعی از معاونت دیپلماسی وزارت امورخارجه، سازمان توسعه تجارت و اتاق مشترک ایران و آفریقا، توجه به این قاره بیشتر جلب و مبادلات ما با این کشورها تقریباً دو برابر شد.
برهمن با اشاره به شرایط داخلی و رکودی که به دلیل شرایط اقتصادی مردم در کشور ایجاد شده است، میگوید: در این شرایط بسیاری از تولیدکنندگان به فکر توسعه بازارهای صادراتی افتادهاند اما مشکلی که وجود دارد این است که فعالان اقتصادی ما طی سالهای گذشته بیشتر بر واردات تمرکز داشتهاند تا صادرات. به همین دلیل بسیاری از آنها برای توسعه بازارهای صادراتی با موانعی در بازاریابی، رعایت استانداردها، زبان و... مواجه هستند. اتاقهای بازرگانی در این زمینه میتوانند با ارائه آموزشهای لازم، کار آنها را تسهیل کنند.
شرایط صادرات به آفریقا مهیاست
وی میافزاید: به هر حال الان بستر خوبی برای صادرات ایجاد شده است؛ هرچند با توجه به اسنپبک با چالشهایی به خصوص در بخش حملونقل دریایی مواجه شدهایم اما میتوانیم این چالشها را پشت سر بگذاریم.
رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا ادامه میدهد: همکاری در چارچوب بریکس، یکی از راهکارهای پشت سر گذاشتن موانع مربوط به تبادلات مالی است. بریکس نزدیک به ۲۵ تا ۳۰درصد مبادلات میان کشورهای عضو را به سمت فلزات قیمتی سوق داده و دلار را از این مبادلات حذف کرده است. اخیراً هم مبادله کالا به کالا را شروع کرده و این هم میتواند شرایط را برای ما تسهیل کند. با توجه به عضویت ۱۲ کشور و درخواست عضویت ۶۰ کشور دیگر، بریکس میتواند بخشی از چالشهای ما در مبادلات خارجی را رفع کند.
عملکرد جزیرهای و نبود نقشه راه
برهمن میافزاید: بسیار مهم است که ما در بخش صادرات با برنامه و نقشه راه عمل کنیم و بدون برنامه وارد این حوزه نشویم. متأسفانه اکنون در این بخش با عملکرد جزیرهای و نبود نقشه راه در نهادهای مختلف مواجه هستیم. همچنین توسعه صادرات به کمک دولت در بخش حملونقل نیاز بسیار زیادی دارد.
او ادامه میدهد: دولت باید در کشتیرانی تسهیلگری داشته باشد و هزینه دهد چون با این شرایط و تا زمانی که کشتیها بگویند تا پر نشوند حرکت نمیکنیم؛ شاهد توسعه صادرات نخواهیم بود. دولت حداقل باید تا چند سال برای راه افتادن این بخش هزینه کند و حتی ضرر دهد.
نیاز به موافقتنامههای تعرفهای
رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا درباره موانع تعرفهای برای تجارت با کشورهای آفریقایی میگوید: بسیاری از این کشورها تولید خاصی ندارند و برداشتن تعرفهها تهدید خاصی برای تولیدکنندگان داخلی محسوب نمیشود. بیشتر تولیدات این قاره قهوه، دانههای روغنی و محصولاتی از این جنس است. بنابراین تفاهم برای برداشتن تعرفهها با این کشورها به نفع ما است.
برهمن درباره زمینههایی مشارکت اقتصادی ایران در کشورهای آفریقایی توضیح میدهد: ما در بخش معدن اعم از اکتشاف، استخراج، بهرهوری و تأمین، تعمیر و نگهداری ماشینآلات از توان خوبی برای مشارکت در کشورهای آفریقایی برخوردار هستیم. در حوزه تصفیه پساب هم امکان مشارکت در کشورهای آفریقایی وجود دارد. در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی هم با توجه به نفتخیز بودن ۱۵ کشور آفریقایی، شرکتهای ایرانی به خوبی قادر به احداث، تعمیر و نگهداری پالایشگاه در این کشورها هستند.
او میافزاید: ساخت و ساز یکی از بخشهای پر پتانسیل قاره آفریقا است. کل قاره آفریقا به احداث
۹۷ میلیون واحد مسکونی نیاز دارد و شرکتهای ایرانی میتوانند در این بازار بزرگ مشارکت داشته باشند. راهسازی، سدسازی، نیروگاههای تجدیدپذیر، آموزشهای فنی و حرفهای، صادرات لوازم خانگی، پوشاک، حوزه درمان، صادرات دارو و تجهیزات پزشکی، احداث و نوسازی بیمارستان، اعزام جراح و توریسم درمان هم از دیگر زمینههای حضور ایران در کشورهای آفریقایی است. در بخش کشاورزی هم میتوانیم با توجه به وجود آب و نیروی کار به کشت و دامپروری فراسرزمینی در آفریقا بپردازیم.
نگاه مثبت کشورهای آفریقایی به ایران
رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا میگوید: کشورهای آفریقایی هم به همکاری با ایران تمایل دارند چون در مقابل نگاه غیرانسانی سایر کشورها، احساس میکنند که ما یک نگاه برد- برد به آفریقا داریم. همکاری آنها با آمریکا و اروپا در این سالها از روی اجبار بوده است. چینیها هم طی این سالها به کشورهای آفریقایی نزدیک به ۱۵۰ میلیارد دلار وام دادهاند. وامهایی که میدانستند این کشورها قادر به بازپرداخت نیستند.
برهمن ادامه میدهد: ما در گذشته در آفریقا به خوبی فعال نبودهایم و فقط در سه کشور رایزن اقتصادی فعال کردهایم. این در حالی است که ترکیه در ۴۴ کشور قاره آفریقا رایزن اقتصادی دارد. ظرفیت برای ما در قاره آفریقا بسیار بالا است و میتوان مبادلات کنونی را از یک میلیارد و 500 میلیون دلار کنونی به ۱۰۰ میلیارد دلار رساند. بازار آفریقا برای تقریباً تمام کالاهای ایرانی ظرفیت دارد.
او درباره وضعیت امنیت در کشورهای آفریقایی هم میگوید: امنیت در این کشورها نسبت به قبل خیلی بهتر شده اما متأسفانه ذهنیت فعالان اقتصادی ما نسبت به این کشورها خوب نیست و باید اصلاح شود. تجار ایرانی تصور میکنند آفریقا فقط حیات وحش، گرسنگی و ناامنی است در صورتی که چنین نیست. البته آفریقاییها هم به دلیل ترور رسانهای، از ایران شناخت درستی ندارند. این ذهنیتها باید اصلاح شود.
خبرگزاری مهر