فلسفه احکام از دیدگاه حضرت فاطمه(س) (۲)(پرسش و پاسخ)

پرسش:
حضرت فاطمه(س) در خطبه فدکیه معروف خود، چه فلسفه‌هایی را برای احکام نورانی اسلام بیان فرموده‌اند؟
پاسخ:
در گذشته فلسفه احکامی چون: 1- نماز وسیله پاکی از کبر است 2- زکات وسیله تزکیه و وسعت روزی است 3- روزه باعث تثبیت اخلاص می‌شود 4- حج برای استواری دین است 5- عدالت موجب برابری قلب‌ها می‌شود 6- اطاعت از امامت سبب وحدت جامعه و دوری از تفرقه است 7- جهاد مایه عزت اسلام است 8- صبر موجب اجر و پاداش ویژه مؤمنین است 9- تشریع امر به معروف برای مصلحت عمومی است 10- احسان به والدین سپر خشم خداست 11- صله رحم باعث تکثیر نسل می‌شود 12- قصاص برای جلوگیری از خونریزی است 13- وفای به نذر زمینه مغفرت الهی است بیان شد. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
14- پر دادن پیمانه‌‌ها برای جلوگیری از کم‌فروشی
«و توفیه المکاییل و الموازین تغییرا للبخس» خدای متعال پر دادن پیمانه‌ها و ترازوها را برای دگرگونی(جلوگیری) کم‌فروشی قرار داد.(شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 16، ص 210) بخس، کم گذاردن حقوق اشخاص است. این جمله الهام گرفته از این آیه شریفه است که می‌فرماید: «پیمانه‌ها و ترازوها را نیک ادا کنید و از اموال مردم چیزی نکاهید.» (هود- 85) زیرا تقلب، غش و خیانت در معاملات و داد و ستد، اساس اطمینان و اعتماد عمومی در جامعه را که بزرگ‌ترین پشتوانه اقتصادی ملت‌ها است متزلزل می‌کند و ضایعات جبران‌ناپذیری بر جامعه وارد می‌کند.
15- حرمت شرب خمر برای جلوگیری از پلیدی است
«والنهی عن شرب الخمر تنزیها من الرجس» خدای متعال نهی از شرب خمر را برای پاکی از پلیدی قرار داد.(همان) این فراز خطبه حضرت به استناد این آیه شریفه است که می‌فرماید: «ای اهل ایمان! جز این نیست که همه مایعات مست‌کننده و قمار و بت‌هایی که(برای پرستش) نصب شده و پاره چوب‌هایی که به آن تفأل زده می‌شود، پلید و از کارهای شیطان است، پس از آنها دوری کنید تا رستگار شوید* مسلما شیطان می‌خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه اندازد و از یاد خدا و نماز بازتان دارد. آیا شما(از این امور با همه خطرات و زیان‌هایی که دارد) خودداری خواهید کرد؟»(مائده- آیات 90-91) مراد از رجس پلیدی معنوی است و ضررهای روحی و جسمی مشروبات الکلی در تمام مجامع علمی به اثبات رسیده است. در این آیه شراب و قمار همردیف انصاب(بت‌هایی که شکل مخصوصی نداشتند و تنها قطعه سنگی بودند) ذکر شده است و نشان می‌دهد خطر شراب و قمار به قدری زیاد است که در ردیف بت‌‌پرستی قرار گرفته، به همین دلیل در روایتی از پیامبر(ص) می‌خوانیم: «شارب الخمر کعابد الوثن» شرابخوار همانند بت‌پرست است.(تفسیرالبرهان، سیدهاشم بحرانی، ذیل آیه 90 سوره مائده)
16- اجتناب از قذف مانع لعن الهی است
«و اجتناب القذف حجابا من اللعنه» خدای متعال دوری جستن از نسبت زنا(به زن عفیفه) را حجاب و مانعی از لعنت دنیا و آخرت قرار داد.(همان) قذف عبارت است از تهمت زنا یا لواط به کسی زدن به شرط آنکه بالفظ صریح باشد و تهمت زننده معنای لفظ را بداند و با آگاهی بگوید. حد قذف حق‌الناس است و کسی که مورد تهمت واقع می‌شود باید آن را از حاکم شرع مطالبه نماید. این فراز حضرت از آیه 23 سوره نور الهام گرفته شده که می‌فرماید: «به راستی افرادی که زن‌های عفیف و غافل از معصیت و باایمان را به زنا متهم می‌کنند در دنیا و آخرت مورد لعنت واقع شده و برای آنان عذابی دردناک است.» شاید انگیزه این شدت تهدید دو جهت باشد: 1- وجاهت و حیثیت شخص آبرودار حائز بالاترین درجه اهمیت است 2- در اسلام به کانون خانواده که زمینه رشد انسان‌ها است توجه خاص شده و باید محیط خانواده گرم و سرشار از حسن اعتماد باشد.
17- ترک دزدی موجب عزت نفس و پاکدامنی است
«و ترک السرقه ایجابا للعفه» خدای متعال ترک دزدی را برای عفت و پاکدامنی نفس انسان قرار داد. (همان) خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «دست‌های دزد، زن یا مرد را قطع نمایید تا کیفر آنچه را که با عمل خود به دست آوردند ببینند و عقوبت الهی را بچشند، چه اینکه خدا قادر و حکیم است.»(مائده- 38) آری دستی که واجد امانت و عفت شده عزیز است و ارزش بسیار بالایی دارد، اما وقتی که خیانت کرد، دیگر عزت و ارزشی ندارد چرا که از حدود الهی تجاوز کرده است.
18- اجتناب از خوردن اموال یتیمان برای پرهیز از ظلم
«والتنزّه عن اکل اموال الایتام و الاستئثار بغیئهم اجاره من الظلم» دوری جستن از خوردن اموال یتیمان و اختصاص غنائم به خود آنان برای مصون بودن از ظلم به آنان (همان) خوردن مال یتیم هرچند یکی از مهم‌ترین اقسام ظلم و بیدادگری ویژگی خاصی دارد، زیرا یتیم از خود و مالش توان دفاعی ندارد. نزد هر فردی که فطرت اصلی خود را از دست نداده و مسخ نشده ظلم به چنین فردی محکوم است. روی همین اساس خدای متعال از عاقبت وخیم این ظلم بیم داده و می‌فرماید: «به راستی کسانی که اموال یتیمان را می‌خورند، شکم‌هایشان را از آتش دورخ پر می‌کنند و به زودی گرفتار شعله‌های دوزخ خواهند شد.»(نساء- 10)
(ادامه دارد)