صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای و چالش‌های پیش‌رو (بخش پایانی)
نوسازی ناوگان و نیاز به توسعه ایمنی جاده‌ها (گزارش روز)
حسن آقایی
پیکره غول‌آسای ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشورمان در سال‌های نه‌چندان دور نقش حیاتی و استراتژیک‌اش را در زمینه‌های توسعه وسایل حمل‌ونقل، رفع مشکلات شایان توجه شبکه‌های راه‌ها، تسهیلات میان‌راهی در قالب مجتمع‌های خدماتی و رفاهی و... را به منصه ظهور رسانیده است. لیکن هنوز در متن و بدنه خود کمبودها و نیازهای مناسب زمان کنونی در شیب اهداف وجود دارد که دور از اطلاع دستگاه‌های متولی و ذی‌ربط نمی‌باشد. اگرچه گفته می‌شود فراتر از 95درصد کالا و مسافر از طریق ناوگان جاده‌ای تحقق یافته است.
به نقل از برخی دست‌اندرکاران هنوز بیش از 150 هزار کامیون کالابر سن فراتر از 25 سال دارند که منشوری کلان، زیان‌های مختلف را به اقتصاد ملی و کشور تحمیل می‌کنند، و این که برخورداری از آسایش مستلزم داشتن راه ایمن و سرعت مناسب است اما برنامه‌سازی‌ها برای ایمن‌سازی بهتر و دستیافت به فناوری‌های روز تمامی ندارند نظیر هوشمندسازی ناوگان و یک کار جدید تجهیز ناوگان به فناوری «جی.پی.اس» است که گفته شد سال آینده مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت. جدا از این امکانات، اما تبیین حفظ وجهه اجتماعی رانندگان درنظر برخی از اقشار است که نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.
دیدگاه‌های رانندگان به مسایل حرفه‌ای
انبوه کامیون در سایه- آفتاب آن نیمروز در محوطه بزرگ پایانه توقف کرده‌اند. عده‌ای از رانندگان در اتاقک کامیون خود و برخی در محیط باز پاییز زده که پولک‌های رنگ وارنگ زیبا منظر درختان خواب‌آلوده را سبک کرده و آوای خش‌خش گوش نوازشان را به گوش زمستان می‌رسانند، گپ و قدم می‌زنند. رانندگان برای گرفتن بار و حمل به شهرهای مورد مقصدشان، همی در انتظار به سر می‌برند.
کمیسیون بار درصدی شود
«محمد محمدی» یکی از رانندگان میانسال است که روی تشک قسمت اتاقک کامیون‌اش ساکت نشسته است. او در مسیر تهران- چهارمحال و بختیاری کار می‌کند. می‌پرسم کار و بار و جاده چطور است؟ او به آرامی از مبلغ کمیسیون بارنامه کالا می‌گوید: «بابت کرایه بار پانصد هزار تومانی، 150-160 هزار تومان کمیسیون می‌گیرند. ما راضی هستیم مبلغ کمیسیون درصدی شود. از طرف دیگر رانندگان در طول راه نیاز به مکانی برای استراحت دارند. که چنین جایی در جاده نداریم.»
کم‌توجهی به وجهه اجتماعی...
«نوروزی» با 23 سال سابقه رانندگی، درباره چگونه بودن وضعیت حرفه‌اش، نخست از نحوه نگرش اشخاص به موقعیت شغلی و کم‌اهمیت خواندن آن می‌گوید.
وی در این مورد اظهار می‌کند: «ازنظر وجهه اجتماعی، کمتر به راننده توجه می‌شود و اهمیت برای راننده قائل نمی‌شوند. از طرف دیگر، راننده با توجه به حساسیت شغلش نیاز به امنیت دارد. این درحالی است که شب و روز در جاده‌ها کار می‌کند و کالاهای موردنیاز زندگی و کشور را حمل و نقل می‌کند. در این احوال برای بارگیری، کرایه کمتر را می‌پذیرد و بار را به مقصد می‌برد. چون مجبور است نگذارد چرخ زندگیش بایستد حمل بار را با هر مبلغ کرایه قبول می‌کند.»
یک راننده جوان که این گفت‌وگو با همکارش را شنیده است، می‌گوید: «برای خواب در استراحتگاه پایانه شبی پنج هزار تومان می‌پردازد. هرچند روز بمانیم تا بار بزنیم و برویم هر شب باید این مبلغ کرایه داده شود.»
می‌گویم خیلی مناسب است. جای راحت با این مبلغ، همین جاست؟ می‌خندد و می‌رود.
روایت یک راننده قدیمی از دیروز تا امروز راه‌ها
یک راننده قدیمی کامیون جاده‌ای، در پاسخ به این سؤال که چه نظر و تجربه‌ای از شغلی که داشته، دارد؟
او خود را «عباس خراسانی» معرفی می‌کند. به پایانه‌ای آمده است تا با برخی از همکاران قدیمی‌اش دیدار کند. بعد لبخندی می‌زند موهای یکدست سفیدش را با پنجه‌های نحیفش نشان می‌دهد و می‌گوید: «آن جوانی را در جاده‌ها طی کردم اما جوابم به شما این است وضعیت راه‌ها، کامیون‌های حمل‌ونقل، خواست‌های همکاران نسبت به امروزه روز، خیلی ضعیف بودند، ساعت‌ها در تاریکی و یخبندان حرکت می‌کردیم هیچ مکان و چهار دیواری برای چند دقیقه رفع خواب و خستگی نبود. جاده‌ها باریک و پیچ و خم بود و گردنه‌ها مهارت می‌خواست بدون مشکل‌سازی عبور کرد و بار را به مقصد رسانید. اگر جایی ماشین خاموش می‌ماند و یا سوختش تمام شده بود، در دل شب و سرما و یا گرمای تابستان متوسل به خداوند می‌شدیم تا کسی بیاید و بتواند مشکل را برطرف کند. آن زمان از این جایگاه‌های رفاهی و محل استراحت در راه نبود به ندرت در جایی؛ قهوه‌خانه یا رستوران بود که می‌شد رفع خستگی کرد. از طرفی کامیون‌ها این قدر نه زیاد بودند و نه برو. ماندن در راه به علت نقایص، بعید نبود.»
می‌پرسم: حالا دلتان می‌خواهد پشت کامیون نو بنشینید و بار بزنید و به مقصد تحویل بدهید؟ می‌خندد و می‌گوید: «از یک جهت بد نیست آزمایش کنم و جاده‌های عریض و دارای علایم و کم شدن گردنه‌های تند را تجربه کنم.» به او می‌گویم: وسط جاده اگر خواب به چشمتان بیاید و از طرفی تاریکی شب باشد چکار می‌کنید؟ باز لبخند می‌زند و می‌گوید: «همان‌طور که قبلاً انجام می‌دادم جلوی یکی از رستوران‌های آشنا شده، کامیون را خاموش می‌کنم و در جایی از این قبیل محل‌ها که بعضاً تا سپیده صبح باز بودند استراحت می‌کردم. وانگهی، همیشه یک شاگرد همراه داشتم. هیچ‌گاه نشد بی‌گدار به آب بزنم و جای ناامن نگهدارم. حواسم به جوانب جاده، تاریکی و پشت سرم بود.»
«هاشم مظاهری» عضو هیئت‌مدیره کانون انجمن‌های صنفی رانندگان جاده‌ای سراسری، در شماره نخست گزارش مطالبی درباره آمارهای مرتبط با وسایل حمل‌ونقل و کارت هوشمند رانندگان بیان کرد. وی اکنون در ادامه گفت‌وگوی‌مان پیرامون نقش و موقعیت شغلی رانندگان در اقتصاد کشور، بحث ایمنی و آسودگی تردد در راه‌ها، کهنگی بسیاری از ناوگان و...، نقطه نظرات خود را مطرح می‌کند و می‌گوید: «رانندگان امانتداران صدیق و قدرشناس هستند که با زحمات شبانه‌روزی باعث پویا شدن اقتصاد کشور می‌شوند. آنان اگر به موقع کالاهای با قیمت فوق‌العاده موردنیاز کشور را به مقاصد مختلف نرسانند این بخش از اقتصاد دچار مشکل می‌شود. لذا در راستای تحقق این اهداف نیاز به تمهیدات و امور مناسب مربوطه، مسئولان درخصوص ارتقاء جامع‌تر ایمنی و آسایش خاطر رانندگان است. لازمه دستیابی به این امر مهم تجهیز فواصل معین به مجتمع‌های خدماتی- رفاهی با ضریب بالای ایمنی در تمام جاده‌های کشور است. بدین صورت دغدغه رانندگان به حد قابل توجه کاسته خواهد شد.»
تردد 150 هزار کامیون جاده‌ای
بالای 25سال سن!
ادامه مصاحبه تلفنی پرسش وضعیت کیفی و عمر ناوگان‌های جاده‌ای است. «مظاهری» پاسخ می‌دهد: «بر طبق آخرین آمار سازمان حمل‌ونقل راه‌های کشور عمر متوسط ناوگان حمل‌ونقل باری سراسری حدود 18 سال می‌باشد. این درحالی است که مطابق آمار کل کامیون‌ها در بخش حمل‌نقل کالا حدود یکصد وپنجاه هزار دستگاه کامیون بالای بیست‌وپنج سال سن دارند. این آمار نشان دهنده فرسوده بودن ناوگان باری کشور است که باعث کاهش بهره‌وری، تحمیل هزینه‌های فراوان سنگین به راننده، کاهش ضریب امنیت و آسایش راننده، کندی سرعت حمل‌ونقل، افزایش مصرف سوخت و سرمایه ملی کشور شده‌اند. اضافه می‌شود استان‌های آذربایجان شرقی و همدان بیشترین آمار کامیون فرسوده را دارند. برای مرتفع شدن این معضلات، ضروری است مسئولان مربوطه از جمله دولتمردان و مجلس با تمام توان نسبت به نوسازی ناوگان جاده‌ای کالا اقدام مقتضی نمایند و در این خصوص با اختصاص ردیف بودجه مشخص هر ساله و اصلاح قوانین توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی از قبیل اصلاح «بند هـ» ماده 163 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه با تسهیلات بلند مدت و کم بهره به صورت کارشناسی شده و دقیق به این مشکل چندین ساله صنعت حمل‌ونقل کشور پایان داده شود. تحقق این نیاز مهم با عزم ملی و مدیریت جهادی متولیان یک امر شایان ذکر است.»
لزوم فرهنگ‌سازی قشری به شخصیت راننده
عضو هیئت‌مدیره کانون انجمن‌های صنفی رانندگان جاده‌ای سراسری، ادامه بیان نظرات‌شان را به مسئله چگونگی نگاه قشری از اجتماع به شخصیت حرفه‌ای راننده می‌پردازد و چنان نگاه را یکی از اساسی‌ترین معضلات برمی‌شمارد. او در همین ارتباط با این اشاره که یکی از مشکلات رانندگان، همین معضل فرهنگی است، می‌افزاید: «به عنوان یک نفر از رانندگان حمل‌ونقل جاده‌ای اعتقاد دارم در سایه مرتفع شدن این مسئله، سایر مشکلات نگرش منفی فرهنگی نیز برطرف خواهند شد.» او در همین زمینه می‌افزاید در اکثر کشورها شغل رانندگی جزو یکی از پنج شغل اول آن کشورها از بعد وجهه اجتماعی محسوب می‌شود اما اینجا نزد برخی آن‌گونه نگاه مثبت نیست. ما همه بایست توجه به جایگاه حرفه حساس و شخصیت حقیقی رانندگان جاده‌ای کشورمان را بیشتر قدردان باشیم. درنظرمان نیز ماندگار باشد که رانندگان کامیون در موقعیت و صحنه‌های سخت کشور نظیر هشت سال دفاع مقدس با سربلندی به وظایف مذهبی و ملی خود عمل نمودند و در آن دوران صادقانه از جان و مال خود فقط برای اعتلای نام ایران اسلامی گذشته بودند. امروز تنها خواست این تشکل صنفی بنا به منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی، این است که مشکلات دیده شوند و مسئولان امر با تمام توان در جهت برطرف کردن مشکلات سعی و تلاش نمایند.
نیاز به ایمنی کامل راه‌ها و هوشمندسازی ناوگان
«85 تا 90درصد بارهای داخل کشور جاده‌ای است که جایگاه اقتصادی دارد و در روز چهار هزار کامیون وارد پایانه می‌شود. بنابراین آمار، جابه‌جایی بار در تهران طی شش ماه اول امسال (93) شانزده میلیون تن بوده است. در این حال اگر یک روز تأخیر در حمل‌ونقل بار شود شاخص بهم ریخته می‌شود.»
«حسین پرویزی» مدیر پایانه بار تهران، ضمن بیان این آمارها و نیز این که حمل‌ونقل کامیون بار با مقایسه وسایل نقلیه دیگر، بیشتر است می‌افزاید: «مواد غذایی، استراتژیک و...، توسط کامیون‌های جاده‌ای حمل‌ونقل می‌شوند.» وی در ادامه پیرامون آسودگی خاطر هنگام رانندگی و برنامه‌ریزی هوشمند کردن در حمل‌ونقل چنین اظهار می‌کند: «ناوگان باری جاده‌ای برای داشتن ایمنی کامل نیاز به راه ایمن و سرعت مناسب دارد.یکی از پیگیری‌های سازمان متبوعه (راهداری)، هوشمند نمودن سخت‌افزارهای مربوطه است منجمله مجهز کردن ناوگان باری به «جی.پی.اس» و امکانات فناوری روز است که اطلاعات و بهره‌وری از این وسیله سبک در دسترس راننده باشد.» می‌پرسم این امکانات چه زمانی عملیاتی می‌شود؟ می‌گوید: «سال 94 عملیاتی می‌شود و کلید می‌خورد.»
وجود امکانات رفاهی بین راهی
برای مسافر و راننده
در گفت‌وگوهایی که با رانندگان صورت گرفته، یک خواست‌شان تعیین محل بین راهی برای آسودن آنان مطرح شده است اگرچه می‌گفتم از سال‌های پیش مجتمع‌هایی در جاده‌ها برای همین منظور وجود دارند اما برخی مجتمع‌ها هزینه‌بر هستند.
مدیر پایانه بار تهران در همین زمینه بیان می‌کند: «یکی از تکالیف قانونی سازمان راهداری، وجود امکانات رفاهی برای رانندگان در داخل پایانه است و همچنین مجتمع‌های بین راهی برای مسافران و رانندگان موجودند.» وی مرتبط با این موضوع می‌افزاید: «در کشورها وسایل نقلیه باری جدید، جایگاه‌های خواب و استراحت رانندگان برنامه‌ریزی شده است.»
چگونگی محاسبات اخذ کمیسیون بار
«پرویزی» سپس درباره چگونه بودن محاسبه اخذ کمیسیون در برابر برنامه‌ها، با این بیان که باید هشت درصد حق‌العمل کاری از راننده بگیرند و مبالغی بابت ارزش افزوده، بیمه بار و سه درصد هم حق دولت است، پیرامون این مبحث توضیح بیشتری می‌دهد: «در ارتباط عقد کمیسیون حمل‌ونقل و مرتبط با اخذ کمیسیون اضافه شرکت حمل‌ونقل از راننده جهت صدور سند حمل (بارنامه) نظارت‌های ویژه‌ای توسط سازمان و اداره کل حمل‌ونقل انجام می‌گیرد که درصورت تخلف شرکت، موضوع در کمیسیون مربوطه مطرح و جرایم و برخوردهای قانونی صورت می‌پذیرد. ضمناً می‌بایست رانندگان نیز همکاری لازم درخصوص نپرداختن کمیسیون اضافه، داشته باشند. نرخ کرایه مربوطه بار توافقی است.» «هاشم مظاهری» در ادامه این مباحث نیز می‌افزاید که در سند افتخارات رانندگان کامیون کشور 26 آذر 1362 این امر می‌درخشد که به فرمان تاریخی حضرت امام‌خمینی«ره» درباره تخلیه بنادر از کالاهای اساسی مردم، لبیک گفتند و این روز در تاریخ کشورمان به نام «روز راننده» ثبت شده است. اعتقاد راسخ دارم که سیاست‌های کلان اقتصادی رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر اقتصاد مقاومتی و کانون انجمن‌های صنفی رانندگان بخش حمل‌ونقل کالای جاده‌ای سراسر کشور خواهان بسترسازی مناسب در شغل رانندگی حرفه‌ای است تا جوانان این مرز و بوم به سمت این حرفه بیایند و باعث شکوفایی هرچه بیشتر این صنعت در کشور گردد.»
تصحیح و توضیح
در گزارش دیروز کیهان در بخش گفت وگوی جناب آقای هاشم مظاهری عضو هیئت مدیره کانون انجمن‌های صنفی رانندگان جاده‌ای کشور، به نقل از ایشان تعداد وسایل حمل و نقل باری خود مالک 79 درصد عنوان شده که 97 درصد صحیح می‌باشد. همچنین وجود 150 هزار کامیون فرسوده جاده‌ای بالای 25 سال سن صحیح است که بدینوسیله اصلاح می‌گردد.