فرهنگ‌سـازی خیـرات به جای تجملات
فائقه بزاز
پذیرائی در سوگ، سوگ مضاعف است. تشریفات خاکسپاری و ترحیم برای عزیزان ازدست‌رفته که گاه تا یک سال می‌کشد، اندوخته‌ای چندین صد میلیون تومانی می‌طلبد. هزینه‌هایی تنها برای تأیید مردم و اینکه بگویند همه چیز عالی و به‌قاعده بوده است.
سفره رنگین و برگزاری باشکوه سوگ، جای طلب مغفرت برای تازه درگذشته را نمی‌گیرد. خرج‌های چند صد میلیون تومانی دردی را از میت دوا نمی‌کند؛ اما همین بریزوبپاش‌ها می‌تواند سقفی را بالای سر خانواده‌ای بیاورد یا داروی درد دیگری شود، شکم چند فقیر را سیر کند یا یتیمی را برای ادامه تحصیل کمک کند.
شکستن رسوم غلط سخت است و همه باز هم نگران حرف مردم هستند. البته که ممکن است برای کسی که می‌خواهد خلاف این قاعده غلط رفتار کند سخت باشد، اما مهم این است که خانواده‌های متمول آغازگر این راه باشند.
اینکه صاحب‌عزائی که اتفاقاً امکانات مالی بسیار خوبی هم دارد پا روی این رسم غلط بگذارد و با شجاعت اعلام کند به جای سفره رنگین چند مدل غذا با بستنی و دسر شکلاتی برای 500 نفر، می‌خواهد یک زندانی آزاد کند یا به نیت عزیزش در ساخت مدرسه‌ای کمک کند، خودش به تنهائی یک حماسه است. هم خیر دنیا را برایش دارد هم غفران و رحمت الهی را برای عزیز از دست رفته‌اش.
بعد هم باید همه دست به دست دهند تا این اتفاق فرهنگ سازی شود، تا جایی که اگر کسی خواست خلاف آن عمل کند، خودش شرمنده شود. در این صورت آن کسی هم که دست‌هایش خالی است بابت اینکه مراسمی برگزار نمی‌کند، شرمنده نخواهد شد.
حذف نکنیم؛ بلکه ساده برگزار کنیم
برگزاری مراسم سوم، هفتم، چهلم و سال یا حتی قرآن خوانی‌های آخر هفته که در گذشته بسیار رسم بود، سنتی پسندیده است و منظور تحریم آنها نیست؛ بلکه باید رسوم اشتباه را به مسیر درست خودش برگردانیم. مدیریت صحیح حاشیه‌های غیرضروری و حتی زائد مراسم ترحیم، مانند سفارش دادن سنگ قبر‌های لاکچری، غذا دادن در هتل‌ها و رستوران‌ها، و تبدیل آن به مراسم و دورهمی‌های سوگوارانه ساده، فاتحه‌خوانی در کنار صرف هزینه برای امور خیر تمام آن موضوعی است که شایسته مراسم تعزیت برای یک مسلمان تازه درگذشته است.
در این اقدام گسترش کار خیر و عام‌المنفعه به اندازه توان خانواده و اطلاع رسانی این موضوع به فرهنگ‌سازی این امر مهم در جامعه کمک زیادی خواهد کرد.
همه می‌دانیم که تا اصلاح این رسم ناپسند در جامعه و برگشتن آن به مسیر درست خودش، آن گونه که در گذشته رسم بود، راه طولانی است و اگر پس از این به مراسم پذیرایی ختمی دعوت می‌شویم مؤدبانه آن را رد کنیم. همچنین از خانواده عزادار بخواهیم این هزینه را برای درگذشته شان انفاق کنند.
صرف امور خیریه می‌شود
خوشبختانه این روزها در کنار رسومات مجلل، احسان‌های ماندگار، نیز در سراسر کشور گسترش پیدا کرده است. بسیاری از اعلامیه‌های ترحیم به جمله «صرف امور خیریه خواهد شد» مزین شده‌اند و به جای تاج‌های گل گران‌قیمت، صرف هزینه‌های ایتام می‌شود. آزادی زندانیان جرائم غیرعمد، تهیه ویلچر برای معلولان و کمک به نیازمندان، کمک به مدرسه‌سازی یا ساخت بیمارستان پیام بزرگی دارد؛ مهربانی، همدلی و همدردی با همنوعان، شراکت در ساخت یک محل متبرک یا آموزشی، تهیه لوازم‌التحریر برای دانش‌آموزان نیازمند، آب‌سردکن‌های سرراهی، نان صلواتی، تهیه پوشاک و مایحتاج خانواده‌های فقیر، چاپ کتاب دعا و... از نمونه‌های دیگر خیرات هدفمند و ارزشمند هستند.
به این ترتیب خیرات دامنه وسیعی دارد و می‌تواند به ابتکار و نیت فرد خیر از یک کار ساده مثل فرستادن یک صلوات شروع شود و به کارهای بسیار بزرگ مثل ساخت مدرسه یا بیمارستان ختم شود. اتفاقی که دارای تأثیرات دنیوی و اخروی مثبتی در زندگی خودمان نیز است. حتی خیراتی مثل سفارش کتاب دعا و وقف برای اموات، برای شما نیز بدون تأثیر نخواهد بود و ممکن است سبب رفع بلایا و خطرات بزرگی در زندگی شود. این مسئله حتی در روایات و آیات قرآن نیز به‌صراحت بیان شده است. در نتیجه بهتر است تا به طور مداوم در زندگی خود این کار را انجام دهیم تا لطف و رحمت الهی هم شامل اموات ما شود و هم خود ما از موهبت‌های الهی بهره‌مند شویم.
زمان و مکان در نیت کار خیر مؤثر است
دعاهایی که می‌خوانید و یا کارهای ثوابی که انجام می‌دهید در زمان‌های مختلف، برکات و آثار متفاوتی دارند. برای مثال چنانچه در یک روز کاملاً عادی صدقه‌ای دهید، ثواب این صدقه مانند شب‌های مبارکی نظیر شب قدر و نیمه شعبان نخواهد بود. همان‌طور که بر اساس احادیث گفته شده، شب قدر بهتر از هزار سال است و انجام کار خیر در آن نظیر: دادن خیرات برای اموات، ثوابی چندین برابر روزهای معمولی دارد پس بهتر است تا هنگام انجام عمل خیر زمان آن را در نظر بگیرید. طبق احادیث و روایات روزهایی مثل اول ماه رمضان و ذی‌الحجه، هنگام بین‌الطلوعین که بین عصر پنجشنبه تا صبح جمعه هر هفته است و روز عرفه از زمان‌های مناسب هستند.
انتخاب مکان مناسب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌عنوان مثال، دعا خواندن برای اموات در بارگاه مطهر امام حسین(ع) ثواب بسیار بالایی دارد؛ بنابراین باید در انتخاب محل خیرات برای اموات نیز دقت کرد، انتخاب مکان‌هایی نظیر مساجد و زیارتگاه‌ها برای انجام اعمال نیکو بسیار پسندیده است.
ارزش خیراتی که انسان‌ها می‌دهند به نیت خالص و عمل آنها بستگی دارد. به‌عبارت دیگر اگر هنگام انجام کارهای خیر مانند: خیرات برای اموات، این کار با ریاکاری و تجمل‌گرایی همراه شود، هیچ ارزشی نزد خداوند نخواهد داشت و کاری پوچ و بیهوده خواهد بود. همچنین ثواب کارهای خیر با یکدیگر متفاوت است، برای مثال ثواب رساندن غذا به فقرا با نماز خواندن و ختم قرآن بسیار فرق دارد و هر کاری، ثواب مختص به خود را نزد خداوند دارد.
آزادی زندانیان با اهدای هزینه ترحیم
اگرچه دقیقاً معلوم نیست اولین خیری که ابتکار عمل به خرج داده و به جای تجملات مراسم سوگ، یک زندانی جرائم غیرعمد را به آغوش خانواده بازگردانده است چه کسی بوده است. اما خبر رسانه‌ای آن به سال 1397 و مردم تبریز برمی‌گردد. سال ۱۳۹۷، خانواده‌ای در تبریز به جای گل‌های گران‌قیمت مراسم ترحیم، با صرف هزینه‌های مراسم در راه آزادی زندانیان، جرقه یک حرکت فرهنگی ماندگار را روشن کردند.
آغاز جنبشی که به‌تدریج، چهره مراسم سوگواری در تبریز را دگرگون کرد. در پی درگذشت مادر یکی از اعضای هیئت‌امنای ستاد دیه استان آذربایجان شرقی، خانواده آن مرحوم تصمیمی متفاوت و ماندگار گرفتند، به جای برگزاری مراسم پرهزینه و تزیین مجلس با تاج‌گل‌های گران‌قیمت، همه هزینه‌ها صرف آزادی زندانیان جرائم غیرعمد شد. همان تصمیم ساده، جرقه‌ای بود برای تولد فرهنگی نو در این شهر. ستاد دیه استان نیز با الهام گرفتن از این حرکت، برنامه‌ای گسترده برای ترویج این سنت نیکو آغاز کرد. نشست‌های متعددی با مداحان، خطبا و هیئت‌امنای مساجد برگزار شد تا پیام این حرکت انسان‌دوستانه به گوش مردم برسد.
گفتنی است در این مسیر، حمایت‌های پدرانه و معنوی شهید آیت‌الله آل‌هاشم، امام‌جمعه فقید تبریز نقشی بی‌بدیل داشته است. او بارها در خطبه‌های نمازجمعه این اقدام خداپسندانه را یادآور شده و از مردم خواسته بود تا یاد عزیزان خود را با احسانی ماندگار زنده نگه دارند.
تا جایی که به گفته رسول تقی‌پور، مدیر ستاد دیه آذربایجان شرقی، به خبرگزاری فارس می‌گوید: «در آغاز راه شاید هفته‌ای تنها یک خانواده با نیت خیر به ستاد مراجعه می‌کرد. اما امروز در نتیجه فرهنگ‌سازی، حمایت علما و استقبال مردم نیکوکار، هر روز چندین خانواده با نذر آزادی، یاد عزیزان خود را جاودانه می‌کنند. ستاد دیه استان نیز با اقدامی زیبا، بنرهایی در مقابل منازل یا مساجد محل برگزاری مراسم نصب می‌کند تا از این خانواده‌ها قدردانی شود و دیگران نیز به مشارکت در این راه نیک تشویق گردند.» آمارها گویای حقیقتی درخشان‌اند، از سال ۱۳۹۷ تا امروز، بیش از ۹ هزار خانواده در تبریز و شهرستان‌های استان با نیت خیر و در یادبود درگذشتگان خود، هزینه‌های ضیافت و تاج‌گل را به آزادی زندانیان اختصاص داده‌اند. نتیجه این مهربانی‌ها، آزادی بیش از دو هزار زندانی جرائم غیرعمد است؛ دو هزار زندگی که دوباره به آغوش خانواده بازگشته‌اند.
آزادی زندانیان توسط خانواده‌های عزادار خراسانی
در همین رابطه رئیس ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه و کمک به زندانیان نیازمند خراسان رضوی نیز می‌گوید: ۴۳ خانواده عزادار در این استان با اهدای هزینه مراسم ترحیم درگذشتگان خود، زمینه آزادی ۵۴ زندانی نیازمند جرائم غیرعمد را فراهم کردند.
به گزارش ایرنا، جواد غفاریان طوسی با اعلام این خبر، اظهار کرده است: این خانواده‌ها از ابتدای امسال تاکنون با اهدای هزینه مراسم ترحیم و تعزیه عزیزان درگذشته، تحت عنوان پویش «خیر ماندگار» زمینه آزادی زندانیان جرائم غیرعمد را فراهم کردند.
وی بیان کرده است: با مشارکت این خانواده‌ها و اهدای هزینه ترحیم درگذشتگانشان، نزدیک به
۱۰ میلیارد ریال جمع‌آوری و زمینه آزادی ۵۴ نفر از زندانیان جرائم غیرعمد فراهم شد.
طرح خوب کمک به آزادی زندانی تنها با یک کلیک
نکته قابل توجه اینکه برای تسهیل مسیر کمک به آزادی زندانیان روش‌های ساده‌ای جایگزین روش‌های پر پیچ‌وخم گذشته شده است تا مردم بتوانند در اسرع وقت به کمک زندانیان بشتابند.
مسیری که ممکن بود فرد داغدیده را که گرفتار رنج سوگ عزیزش است از این کار منصرف کند؛ اما سامانه‌هایی مثل ثنا، پنجره خدمات واحد دولت الکترونیک میزان مراجعات را کمتر کرده‌اند.
سامانه ثنا با حذف مراجعات فیزیکی، تحولی در فرآیند دادرسی و پیگیری پرونده‌ها ایجاد کرده است و کاربران نیکوکار می‌توانند در سامانه دیجیتال آزادی زندانیان نیز همین مسیر موفقیت را تکرار کند.
این سامانه که ریشه در الزامات قانونی سال ۱۴۰۰ دارد، نه‌تنها بوروکراسی سنگین و زمان‌بر ستاد دیه و شعب اجرای احکام را به چند کلیک ساده تبدیل می‌کند، بلکه شفافیت بی‌سابقه‌ای را به ارمغان می‌آورد. زیرا نیکوکاران می‌توانند پشت میز کار خود بنشینند، با فیلترهای ساده‌ای چون نوع جرم (غیرعمد) یا وضعیت پرونده، اطلاعات فرد نیازمند را تا حدامکان قانونی و با حفظ حریم خصوصی مطالعه کنند و در کمترین زمان ممکن، مبلغ موردنیاز را واریز کنند.
این سیستم به‌راحتی دو هدف اصلی را محقق می‌سازد. صرفه‌جویی در وقت و هزینه. علاوه‌بر این مردم و نهادها می‌توانند با رصد لحظه‌ای مسیر پول، مطمئن باشند که وجوه تنها پس از تأیید نهائی مرجع قضائی برای آزادی زندانی صرف می‌شود. این کار نه‌تنها سرعت کمک‌رسانی را افزایش می‌دهد، بلکه اعتماد عمومی به فعالیت‌های خیرخواهانه را هم تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که دولت هوشمند می‌تواند به طور مستقیم در خدمت عدالت اجتماعی باشد.