ضــرورت انتخــاب مــدیران شــایسته و کاهش بوروکراسی پیچیده در کشور و روابط خارجی
نوید شفیعی
سندی که در دوران جنگ جهانی دوم تحت عنوان Simple Sabotage Field Manual
توسط سازمان OSS آمریکا تدوین شد، نشان می‌دهد چگونه فعالیت‌های «خرابکاری نرم» می‌تواند توان نظامی و اداری دشمن را تضعیف کند. امروز نیز تجربه‌های تاریخی این سند به ما یادآوری می‌کند که بوروکراسی پیچیده، انتصابات نادرست و ضعف در شایسته‌سالاری می‌تواند به همان اندازه خطرناک باشد و ضرورت دارد دولت و دستگاههای اجرائی با تصمیم‌گیری دقیق و مدیریت کارآمد، در برابر چنین تهدیدهایی که ممکن است ناخواسته گرفتار آنها شویم پیشگیری و جلوگیری کنند.
سندی با عنوان Simple Sabotage Field Manual به معنای «راهنمای میدانی خرابکاری ساده» در سال‌های اوج جنگ جهانی دوم (ژانویه ۱۹۴۴) در دفتر خدمات استراتژیک آمریکا (OSS)- نهاد پیش‌رو سازمان سیا تهیه شد تا بهانه‌ای برای آموزش «خرابکاری ساده» به شهروندان دوست در مناطق اشغالی فراهم شود؛ راهنمایی‌ای که صراحتاً روی کارهای ظریف اما مؤثر و دور از خشونت تمرکز داشت.
از ارزش پنچر شدن یک لاستیک خودروی نظامی یا اختلال در تولید لاستیک‌های نظامی گرفته تا ایجاد چرخ‌دنده‌های تصمیم‌گیری و بروکراسی پیچیده به‌منظور به تعویق انداختن تصمیمات. یا یکی از اهداف متمرکز این سند قرار دادن افراد ناشایست در سمت‌های مهم و قرار دادن افراد متخصص در پست‌های سطحی بود.
در این سند حتی به ساده‌ترین راه‌ها مثل قرار دادن چوب یا کاغذ در محل‌های ورودی برای مختل کردن رفت‌وآمد اشاره شده است. مجموعه پیشنهادها دامنه‌ای وسیع دارد: اختلال در سیستم حمل‌ونقل، خراب‌کردن خطوط تولید فلزات و صنایع، کند کردن اره‌ها و مته‌ها، و حتی دست‌کاری ساده در صدور بلیت‌ها- همه اینها با هدف ایجاد نارضایتی عمومی و فرسایش توان کشور مورد هدف که در آن زمان آلمان نازی بود طراحی شده بودند.
یکی از بخش‌های مشهور که به آن اشاره شده است، توصیه‌هایی برای «طولانی‌کردن روند تصمیم‌گیری» در سازمان‌ها است. متن راهنما صراحتاً پیشنهاد می‌دهد که روندها و جلسات را طوری ساخت تا تصمیم‌گیری‌ها به‌عنوان «ابزاری برای تضعیف» به کار رود. به عنوان نمونه بخشی از این هدف به شرح زیر در سند تدوین شده است که مطرح می‌کند:
«1- اصرار بر انجام هر کاری از طریق کانال‌های مختلف بورزید؛ اجازه کوتاه‌سازی را ندهید.
2- سخنرانی زیاد کنید؛ هرچه ممکن است صحبت طولانی انجام بدهید.
3- تا ممکن است مسائل را به کمیته‌ها ارجاع دهید و کمیته‌ها را هرچه بزرگ‌تر کنید ـ حداقل پنج نفر.
4- مسائل نامربوط را مکرراً مطرح کنید.
5- درباره واژگان دقیق مکاتبات چانه‌زنی کنید.
6- به تصمیماتی که قبلاً گرفته شده بازگردید و تلاش کنید سؤال را دوباره مطرح کنید.»
مراحل بالا بخشی از یک روند ایجاد بروکراسی و ایجاد اختلال و چرخ‌دنده اضافی در تصمیم‌گیری‌ها است. اینها دقیقاً همان سازوکاری را ترسیم می‌کنند که می‌تواند یک دستگاه اجرائی یا اداری را فلج کند- نه با بمب، بلکه با کاغذبازی، تاخیر و سردرگمی.
هدف اصلی تدوین‌کنندگان
این دستورالعمل چه بود؟
هدف اصلی تدوین‌کنندگان این دستورالعمل از ابتدا روشن بود؛ ضعیف‌کردن توان دولتی و نظامی آلمان نازی در مناطقی که تحت اشغال بودند. یعنی تبدیل جمعی از اقدامات خرد و پراکنده به نیرویی مؤثر برای فرسایش پشت جبهه دشمن. این سند به‌عنوان یکی از ابزارهای جنگ روانی و مقاومت مردمی تدوین شد تا هم تولید و لجستیک را مختل کند و هم اعتماد و انسجام اداری را از بین ببرد.
از سوی دیگر مسئله مورد تاکید این سند انتخاب افراد ناشایست و غیر همراه در چرخه تصمیم‌گیری بود تا اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت یک کشور با اختلال مواجه شود. به عنوان نمونه تاکید این سند بر انتخاب و انتصاب افراد ناشایست در جایگاه تصمیم‌گیری و مناسب مهم است و بالعکس آن نیز یعنی انتخاب افراد شایسته در مناصب سطحی نیز بود.
این مطلب نیز نه از این جهت که این طرح برای پیاده‌سازی در کشور در حال اجراست بلکه به دلیل عدم گرفتاری ناخواسته کشور در این مقوله مطرح می‌شود.
چه درس‌هایی از این راهبرد مخرب و ضربه زننده باید متوجه شد؟
رهبر معظم انقلاب: در همه نظامات جمهوری اسلامی، اصل شایسته‌سالاری باید رعایت شود
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای با اشاره به شایسته‌سالاری مطرح کردند: در همه نظامات جمهوری اسلامی، در قوه مجریه، در قوه مقننه، در قوه قضائیه، در نیروهای مسلح، در نهادهای گوناگون، این اصل شایسته‌سالاری باید رعایت شود. شایسته‌گزینی؛ گزینش باید بر طبق معیارها و صلاحیت‌ها باشد، نه بر طبق امیال و چیزهای شخصی. این در اسلام خودش یک اصل است. تمام این تغییرها و تبدیل‌هائی که در اسلام وجود دارد، بر اساس این است. 24/07/1390
همچنین رهبر معظم انقلاب درخصوص تضعیف ذوق دانشمندان در روند بوروکراسی تصریح کردند: یک مسئله مهم این است که دستگاههای دولتی ما اختراعات و ثبت اختراعات را رصد کنند و خود آنها به سراغ صاحبان اختراعات و نخبگان فکری بروند و از آنها بخواهند که همکاری کنند، کمک کنند، تا آنها بتوانند بیایند در ایجاد یک شرکت دانش‌‌‌بنیان در آن بخش مورد نظر سهیم شوند. دستگاههای ما ننشینند که مخترعان به آنها مراجعه کنند، کار بیفتد توی پیچ و خم‌های اداری و بوروکراسی و مشکلاتی که وجود دارد؛ اینها یقیناً شوق‌ها و استعدادها را تضعیف خواهد کرد. آن‌طور که من گزارش دارم، خارجی‌ها دارند استعدادهای موجود کشور ما را رصد می‌کنند؛ هر جائی که به دردشان می‌خورد، می‌آیند سرمایهگذاری می‌کنند و می‌برند. خب، استعداد انسانی، نیروی انسانی، ارزشمندترین موجودی یک کشور است. 08/05/1391
گفتنی است که رئیس‌جمهور نیز به این مسئله اشاره می‌کنند که حضور افراد ناشایست در پست‌های مهم و مشکلات بوروکراسی مانع از پیشرفت هرچه بیشتر کشور شده است. لذا مهم است که وی به عنوان رئیس قوه مجریه در چینش افراد دولت و تاثیرگذار از افراد شایسته استفاده کند و افراد ناشایست را کنار بگذارد.
لذا این سند به ما یادآور می‌شود که رفتارهای «ساده» و روزمره- از کندکاری اداری گرفته تا بزرگ کردن کمیته‌ها و چانه‌زنی بر سر کلمات- در مجموع می‌تواند به یک فرآیند سیستماتیک تبدیل شود که توان یک کشور را تحلیل ببرد.
به عنوان راه‌حل نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- کنترل انتصابات و تأکید بر شایسته‌سالاری؛ تا جای ممکن افراد کارآمد و متعهد در پست‌های کلیدی قرار گیرند.
2- حذف موانع بروکراتیک غیرضروری در فرآیندهای تجاری، دیپلماتیک و اداری؛ کوتاه‌سازی مسیرهای تصمیم‌گیری، شفاف‌سازی مسئولیت‌ها و تقلیل کمیته‌های زاید.
فارغ از مسائل داخلی، باید توجه داشت که همان رویه‌ها- یعنی ایجاد چرخ‌دنده‌های تصمیم‌گیری پیچیده و بروکراسی زیاد- می‌تواند در عرصه سیاست خارجی و تعاملات با همسایگان و بخش خصوصی نیز مخرب باشد. وقتی برای برقراری یک توافق تجاری یا سرمایهگذاری بین‌المللی چند لایه اداری و رفت‌وآمدهای بیهوده وجود داشته باشد، بخش خصوصی خارجی و داخلی دلسرد می‌شود و از سرمایهگذاری صرف‌نظر می‌کند.
در عمل، پیچیده‌سازی فرآیندها و طولانی‌ساختن مسیرهای تصمیم‌گیری همان اثر «خرابکاری نرم» را دارد: هم ارتباطات را کند می‌کند، هم اعتماد را فرسایش می‌دهد و هم فرصت‌های اقتصادی را از بین می‌برد. این همان چیزی است که راهنمای OSS در نوعی دیگر برای سال‌های جنگ توصیه می‌کرد؛ امروز نیز اگر مراقب نباشیم، همان اهرم‌ها می‌توانند بدون دخالت و توطئه خارجی علیه منافع ملی ما عمل کنند.
دولت باید با اتخاذ تصمیم‌های سنجیده شایسته‌سالاری و عدالت‌محوری جلوه‌ای درخور از مدیریت جهادی
و انقلابی به نمایش بگذارد
در طول چند دهه گذشته، دشمنان این سرزمین از شیوه‌های گوناگونی همچون تحریم‌های اقتصادی، جنگ نظامی، نفوذ فرهنگی، عملیات روانی و ایجاد شکاف‌های اجتماعی برای برهم زدن ثبات و پیشرفت کشور بهره گرفته‌اند. هدف اصلی آنان، تضعیف اراده ملت و ناکارآمد جلوه دادن نظام اسلامی بوده است.
از این‌رو ضروری است که دولت نیز خود را به عنوان یکی از اهداف اصلی دشمن برای اثرگذاری در نظر بگیرد و با هوشیاری، انسجام و عملکرد دقیق، در برابر این جنگ ترکیبی ایستادگی کند. همان‌گونه که مردم شریف ایران در عرصه‌های مختلف ـ از دفاع مقدس تا پیشرفت‌های علمی و اقتصادی ـ با درخشش و ایستادگی مثال‌زدنی نقش خود را به‌خوبی ایفا کردند، دولت نیز باید با اتخاذ تصمیم‌های سنجیده، شایسته‌سالاری، عدالت‌محوری و کارآمدی، در تراز ملت عمل کرده و جلوه‌ای درخور از مدیریت جهادی و انقلابی به نمایش بگذارد.