فراز و نشیب، بیـم و امیـد
تصویر روز-
جشنواره فیلم کوتاه تهران برای چهل‌ودومین دوره پیاپی، به دبیری «بهروز شعیبی» از 27 مهر تا 2 آبان در پردیس ایرانمال برگزار شد. برای بررسی نقاط ضعف و قوت و آسیب‌شناسی این رویداد، نظر برخی از منتقدان و اهالی رسانه که در جشنواره حضور یافتند و فیلم‌های راه‌یافته به این رویداد را دیدند، گفت‌وگو کردیم که ماحصل آن از نظر می‌گذرد:
فراز و نشیب‌های جشنواره چهل‌ودوم
«محمد سلیمانی» منتقد و روزنامه‌نگار سینمایی باسابقه در گفت‌وگو با کیهان گفت: از دو منظر می‌توان چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران را بررسی کرد؛ اول شیوه برگزاری جشنواره، یعنی نحوه استفاده از حضور عده زیادی از فیلمسازان مستعد فیلم کوتاه که از سراسر ایران در یک‌جا جمع شدند و این فرصت کم‌نظیری بود که معمولاً به‌وجود نمی‌آید مگر زمانی که جشنواره فیلم کوتاه تهران برگزار شود. برگزارکنندگان جشنواره، اگر بتوانند از حضور این تعداد فیلمساز مستعد جوان و باتجربه استفاده کنند و به‌واسطه حضور این افراد با برگزار کردن جلسات و نشست‌های مختلف آسیب‌شناسی یا بررسی وضعیت فیلم کوتاه شرایط ایجاد بحث و انتقال تجربه را فراهم کنند، جشنواره فیلم کوتاه می‌تواند یکی از وجوه کاربردی خودش را به ثمر برساند. من فکر می‌کنم با توجه به برنامه‌هایی که در این دوره از جشنواره برگزار شد، این اتفاق در این رویداد عملی شد. یعنی جشنواره فیلم کوتاه توانست از حضور این تعداد فیلمساز و صاحب‌نظر در عرصه فیلم کوتاه استفاده بکند و با برگزاری نشست‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون و استفاده از نظر افراد باتجربه، بخش کاربردی جشنواره را به شکل مطلوب برگزار کند. من در جریان نشست‌های جشنواره بودم و به نظرم مطالب و موضوعات خیلی خوبی در این نشست‌ها مطرح شد که در دوره‌های قبل، به شکل گذرا از آنها عبور شده بود.
وی ادامه داد: منظر دوم قابل بررسی در این دوره جشنواره فیلم کوتاه، بخش ویترینی بود که به نمایش آثار برگزیده اختصاص داشت. در این بخش، چشم‌اندازی از فیلم کوتاه یک‌سال را در این جشنواره شاهد بودیم. اتفاقی که بعد از نمایش این فیلم‌ها افتاده، جمع‌بندی نهائی است که ما از ظرفیت فیلم کوتاه می‌توانیم استفاده کنیم. به نظرم فیلم کوتاه همچنان همانند عرصه حرفه‌ای از امکانات فنی و رشد و پیشرفتی که در این زمینه داشتیم به نحو احسن استفاده کرده و برخی آثار جشنواره امسال به لحاظ فنی به‌ویژه از نظر تصویربرداری و تدوین واقعاً از فیلم‌های سینمایی ما جلوتر بودند.
سردبیر نشریه سینماجهان یادآور شد: اما نکته مهم این است که رشد فنی و تکنیکی فیلم کوتاه کافی نیست گرچه جای امیدواری دارد؛ یعنی اگر بحث فیلمنامه و مضمون مغفول بماند- همچنان‌که در فیلم بلند هم این اتفاق افتاده- رشد فنی و تکنیکی مخصوصاً به فیلم کوتاه کمکی نمی‌کند. باید توجه داشت که با وجود رشد و پیشرفت در زمینه‌های فنی ازجمله فیلمبرداری و تدوین- که هزینه‌های ساخت فیلم کوتاه را هم بالا برده- اگر وضعیت فیلمنامه و مضمون‌یابی شکل مطلوبی پیدا نکند، مشکلات عرصه فیلم کوتاه هم مثل فیلم بلند همچنان پابرجا خواهد بود.
سلیمانی پیشنهادی را هم برای دوره آینده جشنواره فیلم کوتاه تهران مطرح کرد: من فکر می‌کنم که حفظ هویت مستقل فیلم کوتاه، همچنان حلقه گمشده‌ای است که باید به آن توجه شود. یکی از موضوعات مهم برای نشست‌های تخصصی دوره آینده جشنواره فیلم کوتاه تهران، می‌تواند پرداختن به هویت مستقل فیلم کوتاه باشد تا این موضوع به سرانجامی برسد. به نظرم اگر این اتفاق بیفتد، جشنواره فیلم کوتاه تهران می‌تواند به رسالت خودش عمل کند.
جشنواره متوسط با آثار اغلب ضعیف
«مسعود کارگر» منتقد سینما و فعال رسانه هم در گفت‌وگو با کیهان، سطح چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران را «متوسط رو به بالا» ارزیابی کرد و توضیح داد: با توجه به اینکه سال اول مدیریت بهروز شعیبی در این مسند بود نباید ریزبینانه و سختگیرانه به آن نگاه کرد.
وی درباره آثار راه‌یافته به این دوره از جشنواره و داوری جشنواره هم گفت: اکثر آثار ضعیف بودند، البته چند تا فیلم خوب هم بود که در داوری دیده نشد؛ چند فیلم خوب دیدیم که یکی دوتا از آنها ارگانی بودند و از لحاظ سینمای مستقل و تولید مستقل، بضاعت این دوره جشنواره خیلی اندک به نظر می‌رسید که شاید به شرایط اقتصادی فعلی برگردد. انتخاب آثار و داوری همچنان مانند هر ساله و مثل جشنواره فجر، با نگاه‌های سلیقه‌ای و تا حدودی سیاست‌زدگی همراه بود. می‌توانم بگویم برخی جایزه‌هایی که دادند و انتخاب‌هایی که شد به نظرم عجیب بود و خیلی از فیلم‌ها نباید اصلاً به حساب می‌آمدند، اما به هر حال طبق روال هرساله و همه جشنواره‌ها این شرایط وجود داشت.
وی ادامه داد: به نظرم در این دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران، تنوع ژانر چندان مشهود نبود، آثار اقتباسی خیلی منسجم و دقیق نبودند و از کتاب‌های خیلی معروف و معتبری هم اقتباس صورت نگرفته بود.
کارگر همچنین درباره نحوه برگزاری چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران هم بیان کرد: انتخاب ایرانمال به عنوان مکان برگزاری جشنواره، در کنار مزیت‌ها، معایبی هم داشت؛ ازجمله دوری و دسترسی سخت برای اغلب افراد، غیر از کسانی که غرب تهران زندگی می‌کنند. ضمن اینکه فضای ایرانمال، جشنواره‌ای و فرهنگی هنری نیست و بیشتر فضای تجاری است و باعث می‌شود که آن شور و هیجان فرهنگی هنری و جشنواره بودن از این رویداد گرفته شود. وی ادامه داد: به طور کلی نحوه برگزاری و پذیرایی و اطلاع‌رسانی چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران، مقداری ضعیف
بود.
کارگر در پایان گفت: امیدوارم که سال بعد با حضور بهروز شعیبی برگزاری جشنواره بهتر و تنوع ژانری و توجه به سینمای مستقل افزایش یابد و داوری وضعیت بهتری پیدا کند. در کل این جشنواره فیلم کوتاه تهران، خیلی جشنواره مهمی است، حتی از جشنواره فجر هم مهم‌تر است؛ باید سیاست‌گذاری‌ها و دیدگاه‌ها و نگاه‌ها به آن کمی تغییر پیدا کند و حضور ارگان‌ها هم متعادل بشود. یعنی نه شاهد غلبه آثار ارگانی باشیم و نه برعکس، فیلم خوبی به‌خاطر ساخته شدن با کمک ارگانی تعمداً نادیده گرفته شود.
بازگشت به عقب!
«رضا منتظری»، منتقد و کارشناس سینما که سابقه فعالیت در حوزه فیلم کوتاه را دارد، به انتقاد از محل برگزاری چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران پرداخت و گفت: اتفاقی که به نظرم در چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران دردآور و بسیار باعث تأسف است، رجعت و بازگشت به گذشته بود؛ من واقعاً دلیل اصرار نابجای مدیران فرهنگی را متوجه نمی‌شوم که با روی کار آمدن دولت جدید سعی دارند انگار پشت بکنند به سیاست‌هایی که مدیران قبلی داشتند. من با اینکه انتقادات بسیار زیادی به مدیریت آقای خزایی در سازمان سینمایی دولت گذشته داشتم و انتقاداتم همچنان پابرجاست اما حذف مکانی مثل ایرانمال را برای برگزاری جشنواره فیلم کوتاه تهران را یکی از دستاوردها و اقدامات شایسته ایشان می‌دانم. همچنان‌که حذف جشنواره جهانی فیلم فجر را یک دستاورد مثبت برای سازمان سینمایی دولت قبل می‌دانستم چون بدل به یک حیاط‌خلوت برای افراد خاص شده بود. اما با روی کار آمدن دولت جدید انگار که فقط خواسته‌اند برخلاف مدیران سابق باشند و یا عرض‌اندامی کنند و دوباره تمام آن سیاست‌های نادرست را برگردانده‌اند! واقعا دلیل این را نمی‌فهمم که چرا جشنواره‌ای مثل فیلم کوتاه تهران در پرت‌ترین و غیرقابل دسترس‌ترین نقطه تهران برگزار می‌شود؟ چرا مدیران سینمایی ما علی‌رغم این همه وعده و شعار هنوز نتوانسته‌اند به یک محل مناسب برای برگزاری جشنواره‌های سینمایی در مرکز شهر تهران برسند؟
جای سؤال است که این آمار بازی‌ها و این کمیت‌گرایی‌ها و این اعداد و ارقام را به رخ کشیدن‌ها، قرار هست تا کی در سینمای ما ادامه پیدا کند. سینمای ما واقعاً مصداق بارز ضرب‌المثل «آفتاب لگن هفت دست، شام و ناهار هیچی» شده است! یعنی سینمای ما روزبه‌روز تهی‌تر از گذشته می‌شود چه در حوزه فیلم کوتاه چه در حوزه فیلم بلند داستانی و... اما از آن طرف هم پرادعاتر و با تبلیغات رسانه‌ای بیشتر می‌گردد. جشنواره فیلم کوتاه تهران هم مصداق بارز پروپاگاندا بود؛ چه اتفاقی افتاد؟ اصلاً هدف و سیاست جشنواره فیلم کوتاه تهران مشخص است؟ این جشنواره قرار است از چه چیزی حمایت بکند؟ چقدر قرار است استعداد جوان در این جشنواره شناسایی و به سینمای ایران معرفی بشوند؟
وی افزود: متأسفانه سال‌های سال است که ما غیر از عقبگرد در جشنواره‌های سینمایی و در سیاست‌گذاری‌های کلان سینمایی نمی‌بینیم و جشنواره چهل‌ودوم فیلم کوتاه تهران نیز در همین زمینه ارزیابی می‌شود! هر سال باید بگوییم دریغ از پارسال و این رویداد را یکی از ضعیف‌ترین جشنواره‌ها می‌دانم. متأسفم که در دولت فعلی سیاست‌های نادرستی که در دولت قبل برچیده شده بود، دوباره برگشت کرده و از همین الان به صورت مجزا تأسف دارم برای برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر. چنین رویدادهایی در این شرایط اقتصادی جز هدر دادن بودجه‌های هنگفت از بیت‌المال هیچ‌گونه دستاوردی محسوب نمی‌شود و هیچ قرار نیست که حال سینما و سینماگران ما را خوب کند و هیچ قرار نیست که منجر به رشد و توسعه سینمای ایران شود!
در راه ایرانمال پیر شدند!
«محمدعلی میرزایی» خبرنگار صداوسیما هم نظرش درباره چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران را در گفت‌وگو با کیهان این‌گونه بیان کرد: جشنواره فیلم کوتاه تهران، حرفه‌ای‌ترین رویداد فیلم کوتاه در ایران یا منطقه است که وقتی فیلمی در آن ارائه و تماشا می‌شود، ارزیابی‌های نسبتاً دقیقی از آن انجام می‌شود. این گزاره فی‌نفسه، مشکلی ندارد.
اما در ادامه باید دید که این شعار گفتمانی، رنگ و بوی عملی و اجرائی به خود می‌گیرد! پر بیراه نیست اگر بگوییم که جشنواره‌ای با تمرکز بر تشریفات را شاهد بودیم! به طور خاص؛ چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه در اشرافی‌ترین نقطه شهر؛ «ایرانمال» برگزار شد. اینکه اصحاب رسانه و فیلمسازان جوان از مسیر رفت‌وآمد، ناراضی بودند؛ بگذریم. اما گاهی دیده می‌شد که برخی شئونات اخلاقی و اسلامی نیز رعایت نشد. به جهت فنی نیز؛ سالن‌های «ایرانمال» با توجه به مشکلاتی که وجود داشته، اصلاً کیفیت خوبی در خروجی آثار نداشتند و مناسب نمایش فیلم نبودند!
وی افزود: از سوی دیگر؛ یک نکته که بعد از اعلام نامزدها برای بسیاری از اصحاب رسانه و مخاطبان جای سؤال بود، عدم حضور چند فیلم محبوبی بود که تقریباً هر روز در میان 10 فیلم برتر جشنواره حضور داشتند؛ فیلم‌هایی که هم از نظر ساخت و هم از نظر مضمون و نگاه، حرف تازه‌ای برای گفتن داشتند.
میرزایی یادآور شد: شاید نقد این دوره از جشنواره فیلم کوتاه تهران را بتوان به‌مثابه ناکارآمدی بخشی از فعالیت‌های سازمان سینمایی دانست؛ اینکه درست است امسال بخشی از اوقات فیلمسازان جوان در مسیر طولانی ایرانمال سپری شد؛ تنوع ژانرها فقیر بود اما هنوز هم باید گفت که سینما زنده است؛ چون جوان است!