یک روز معمولی(یادداشت روز)
«هیچ تحریمی با مذاکره لغو نمی‌شود»؛ با گذشت بیش از ۱۲ سال مذاکره برای لغو تحریم دیگر باید این درس را از تاریخ گرفته باشیم. اساسا رژیم تحریم‌های ویژه برای فلج کردن اقتصاد ایران در سال ۱۳۸۹ با این هدف شکل گرفت که ایران را پای میز مذاکره بیاورد. این نه ادعای ما که اعتراف «باراک اوباما»، رئیس‌جمهور وقت آمریکاست: «ما راهبردمان را به سمت دومین گام راهبرد منع اشاعه‌ای تغییر دادیم: یعنی بسیج کردن جامعه بین‌المللی برای اعمال تحریم‌های اقتصادی سخت و چندجانبه‌ای که می‌تواند ایران را وادار به حضور در میز مذاکره کند... با مجموعه جدیدی از تحریم‌های آمریکا ابزارهای لازم را در اختیار داشتیم تا اقتصاد ایران را مگر در صورت قبول مذاکره به تعلیق درآوریم.»
ما با حضورمان پای این میز مذاکره به طرف آمریکایی پیام دادیم اهرم فشاری که در اختیار دارد کاملا مؤثر است. بنابراین آمریکا چرا باید از این اهرم و اسلحه کارآمد دست بردارد و آن را کنار بگذارد؟! هر بار و پس از هر تحریم که پای میز مذاکره برای لغو تحریم نشستیم، آمریکایی‌ها را برای اعمال تحریم‌های بیشتر مصمم‌تر کردیم. از این نظر احتمالا سرنوشت ما عبرتی درس‌آموز برای کشورهایی مثل روسیه و چین بوده است. آنها با دیدن تجربه ایران فهمیدند که نباید برای لغو تحریم مذاکره کرد. 23 تیر 1396 «سرگی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در واکنش به تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه که به دنبال درگیری‌های این کشور در مناطق مرزی اوکراین اعمال شده بود، گفت: «تاکید می‌کنم که ما در هیچ مذاکره‌ای مبنی بر بررسی وضعیت لغو تحریم‌ها شرکت نخواهیم کرد.». 8 سال بعد، پس از جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های بیشتر، وزیر خارجه روسیه باز هم این سخنان را البته با قاطعیت بیشتر تکرار کرد و 26 فروردین 1404 گفت: «روسیه حتی درخواست برداشته شدن تحریم‌ها را مطرح نمی‌کند.» چین نیز پس از شروع جنگ تعرفه‌ای ترامپ علیه خود، موضعی مشابه داشت. چینی‌ها هرگز تقاضای مذاکره نکردند، 6 اردیبهشت 1404 سخنگوی سفارت چین در واشنگتن تأکید کرد در این زمینه مذاکره‌ای با آمریکا ندارند و ضمن اشاره به اعمال تعرفه‌های آمریکا بر کالاهای چینی، گفت: «هر کسی که این گره را زده است، خودش باید آن را باز کند.»
«لغو تحریم با مذاکره» طعمه‌ای بود که آمریکا بر سر قلاب گذاشت تا ایران را مهار کند و به مسیر مد نظر خودش بکشاند. ساکنان کاخ سفید از همان ابتدا، تصمیمی برای برداشتن تحریم‌ها نداشتند، بند به بند توافق‌نامه خسارت‌بار برجام به خوبی نشان‌دهنده این ادعاست. طرف آمریکایی با بازی با لغات حتی حاضر نشد عبارت صریح «لغو تحریم» را در برجام بیاورد. 22 مارس 2017 «وندی شرمن» مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در برجام طی سخنانی در اندیشکده «وودرو ویلسون» به تفسیرپذیری واژه‌ها در برجام اشاره کرد و گفت: «1+5 و اتحادیه اروپا توافق کردند که تحریم‌های هسته‌ای را [موقتا متوقف کنند]، lift لغتی است که در زبان انگلیسی به معنی [معلق نگاه داشتن و یا موقتا متوقف کردن] suspend است اما طرف ایرانی lift را به معنی [پایان دادن و خاتمه دادن] end ترجمه می‌کرد و به همین دلیل هم ما از این لغت استفاده کردیم- یکی از کارهایی که شخص در دیپلماسی انجام می‌دهد این است که توجه کند زبان اهمیت دارد.» تعبیه مکانیسم ماشه در ساز و کار حل اختلاف برجام نیز برنامه‌ریزی طرف مقابل را برای استفاده از قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل، از همان ابتدا نشان می‌دهد.
حتی اگر ایران در اقدامی غیرمنطقی و احمقانه علی‌رغم نقض عهدهای طرف غربی تمام تعهدات خود در توافق برجام را به صورت یکجانبه و مو به مو تا همین امروز انجام می‌داد، آمریکا و اروپا باز هم با بهانه‌جویی اقدام به فعالسازی مکانیسم ماشه و یا اعمال تحریم‌های بیشتر می‌کردند. «جان کری» وزیر خارجه آمریکا در زمان توافق برجام، 12 سپتامبر 2018 در گفت‌وگوی رادیویی با «هیو هیویت» مجری سرشناس آمریکایی این موضوع را روشن کرد: «شما این توافق را نگه می‌دارید و به ایرانی‌ها می‌گویید ببینید، ما به شما گفته‌ایم که باید این چیزها [فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای] را متوقف کنید. من به شما دو سال یا یک سال یا هر زمان دیگری، وقت می‌دهم. ما حاضریم درباره این چیزها مذاکره کنیم. اما اگر شما مذاکره نکنید، اگر تا آن زمان این کار را نکنید، من از این توافق خارج می‌شوم.»
البته شاید هیچ چیز به اندازه بیانیه اخیر تروئیکای اروپایی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که 10 سپتامبر 2025 منتشر شد، در این زمینه صریح صحبت نکرده باشد: «ما همیشه به صراحت گفته‌ایم که نمی‌توانیم اجازه دهیم موضوع هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل خارج شود و تحریم‌های سازمان ملل به طور دائم لغو شوند»
آنچه تحریم‌ها را لغو می‌کند «مذاکره» نیست، همت و اراده مسئولان و مردم در داخل است. سال 1399 در اوج همه‌گیری بیماری کرونا و در تحریمی نانوشته هیچ‌کدام از کشورهای غربی و نهادهای بین‌المللی تخت نفوذ آنها به ایران واکسن کرونا نمی‌دادند. ایران دی‌ماه 1399 هزینه دریافت 16.8 میلیون دوز واکسن از سبد کواکس را پرداخت کرد اما خبری از ارسال واکسن‌ها به ایران نبود! پس از ساخت اولین واکسن ایرانی کرونا، کم‌کم سر و کله واکسن‌های سبد کواکس نیز با مدت‌ها تأخیر در اواخر بهار 1400پیدا شد؛ البته باز هم نه به اندازه میزان سفارش داده شده و مبلغ پرداخت شده! واکسن‌های ایرانی سدشکنی کردند و پس از آن با ساخت و واردات واکسن به اندازه کافی، ایران توانست خیلی زودتر از آمریکا و اغلب کشورهای مدعی اروپایی مرگ‌ومیرهای کرونایی را به حداقل و سپس صفر برساند. در این مورد تحریم نانوشته واکسن کرونا بی‌اثر و لغو شد اما نه با مذاکره با اروپا یا آمریکا؛ بلکه به پشتوانه قدرت و توان پژوهشگران و مدیران داخلی.
چیزی حدود 20 سال می‌شد که تکمیل فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی ناتمام مانده بود. راه‌اندازی فاز 11 نیاز به تجهیزات و امکانات ویژه‌ای داشت که دولت‌ها معمولا برای تهیه آن به سراغ شرکت‌های خارجی می‌رفتند و البته هر بار با فشار تحریم‌ها و بدعهدی طرف‌های خارجی در پیشبرد پروژه ناکام می‌ماندند. شهید رئیسی در دولت خود این تحریم را لغو کرد. او به جای آنکه پای میز مذاکره با اروپا و آمریکا برای لغو این تحریم بنشیند؛ به میان مهندسان و کارشناسان ایرانی رفت و خودباوری و تخصص آنها را پای کار آورد. این اقدام جواب داد و 6 شهریور 1402 فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی پس از 20 سال وقفه افتتاح شد و به بهره‌برداری رسید. مهندسان ایرانی گل کاشتند، آنها برای این کار سکوی عظیم 3200 تنی را در دریا جابه‌جا کردند؛ اقدامی که با حیرت رسانه دولتی انگلستان نیز مواجه شد: «جابه‌جایی سکوی فاز ۱۲ به فاز ۱۱ برای ایران تجربه نخستین جابه‌جایی از دریا به دریا بود و گفته می‌شد که این کار بدون مشاوران خارجی شدنی نیست. اما در نهایت ایران اعلام کرد که بدون حضور مشاوران خارجی موفق شده این عملیات پیچیده را انجام بدهد.»
وقتی اروپا و آمریکا ارسال سوخت راکتورهای هسته‌ای به ایران را تحریم کردند باز هم این دانشمندان و جوانان ایران بودند که با دانش و پشتکار خود تحریم‌شکنی کردند نه میزهای عریض و طویل مذاکرات. تحریم بنزین با همت متخصصان صنعت نفت و پتروشیمی در خودکفایی تولید بنزین، شکست خورد تا جایی که به صادرکننده بنزین تبدیل شدیم. ما با وجود تحریم در صنعت فضائی و بدون مذاکره، یکی از 12 کشور دارای چرخه کامل ساخت تا پرتاب ماهواره در جهان شدیم.
در واقع این تحریم نبود که ما را متوقف کرد، بلکه سستی و بی‌عملی برخی مسئولان و مدیران اجرائی بود که کشور را به تعطیلی کشاند. رخدادی که حتی از دید طرف آمریکایی نیز پنهان نماند. «وندی شرمن» معاون سیاسی وقت وزارت خارجه آمریکا 16 بهمن 1394 به پایگاه خبری کرونیکل گفت: «این تحریم نبود که برنامه هسته‌ای ایران را متوقف کرد، بلکه انتخاب حسن روحانی بود»
مکانیسم ماشه باشد یا نباشد؛ امروز مثل همه روزهای دیگر در این 47 سال گذشته پس از انقلاب اسلامی یک روز معمولی است؛ و مثل تمام این روزها ایران به جرم استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی‌اش مورد تحریم آمریکا و متحدان اروپایی‌اش است. هرکس وعده لغو این تحریم‌ها را با مذاکره داد، بدانید از همان دست مسئولانی است که خواسته یا ناخواسته نسخه تسلیم ایران را می‌پیچند. کاری که تحریم‌ها نتوانستند انجام دهند، آنها با تعطیل کردن کشور انجام می‌دهند.
سید محمدعماد اعرابی