پیامدهای مـال حـــرام
مال حرام به سبب آنکه تأثیر شگرف منفی در زندگی بشر دارد، یکی از مباحث مهم در فقه زندگی است. احکام بسیاری در منابع اسلامی برای تبیین این مهم وجود دارد؛ چراکه انسان باید در این حوزه بیشترین توجه و دقت را داشته باشد تا زندگی پاک و سالمی در دنیا داشته و مسیر کمالی خود را بخوبی بپیماید. کسانی که دنیاگرا هستند، به مال‌ومنال دنیا دل می‌بندند و می‌کوشند تا از هر راهی هرچند نامشروع آن را به‌دست آورند و گاه در لباس دین و مذهب، به توجیه می‌پردازند تا مال حرام را برای خود حلال و مشروع سازند. خداوند در آیاتی از قرآن و معارف اسلامی به مسئله مال‌های حرام و پیامدها و آثارش توجه داده است. از دیدگاه دین اسلام، اجتناب نکردن از مال حرام مورد نکوهش بوده و حرام است و آثار سوئی بر جان و دل آدمی و خانواده او گذاشته و بسیاری از گناهان، ریشه در آلودگی روح آدمی دارد؛ که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
آثار و پیامدهای مال حرام
1. کم‌ارزش شدن نماز
نماز ستون دین و وسیله قبولی همه اعمال ما نزد خداوند باری‌تعالی است که درحدیث شریفی از امام محمدباقر(ع)آمده است که می‌فرماید: « إِنَّ أَوَّلَ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاهُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا؛ اوّلین چیزی که (در روز قیامت) از بنده مورد حسابرسی قرار می‌گیرد، نماز است. اگر نماز پذیرفته شود، مابقی (اعمال) نیز پذیرفته می‌شود.» (1)
رسول خدا (ص) فرمود:
« مَنْ أَکَلَ لُقْمَهَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاهٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَهٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً؛ نماز کسی که لقمه‌اش حرام است تا چهل روز از ارزش چندانی برخوردار نیست و تا چهل روز دعای او مستجاب نمی شود و هر مقدار از بدن که پرورش‌یافتة لقمه حرام باشد، سزاوار آتش و سوختن است.» (2)
2. عدم استجابت دعاها و خواسته‌های انسان
در حدیثی قدسی آمده است که خداوند متعال می‌فرماید:
« لَا یُحْجَبُ عَنِّی دَعْوَهٌ إِلَّا دَعْوَهُ آکِلِ الْحَرَام؛ بنده من! تو دعا کن؛ من اجابت می‌کنم. بدان که تمام دعاها به پیشگاه اجابت من می‌رسد؛ مگر دعای کسی که مال حرام می‌خورد.» (3)
شخصی به محضر رسول خدا شرفیاب شد و به آن حضرت عرض کرد: دوست دارم دعایم مستجاب شود؛ چه کنم؟ پیامبر خدا به او فرمود:
« طَهِّرْ مَأْکَلَکَ وَ لَا تُدْخِلْ بَطْنَکَ الْحَرَامَ؛ لقمه‌ات را پاک کن [تا مبادا به حرامی آلوده باشد] و مراقب باش هیچ نوع حرامی را مصرف نکنی.» (4)
3. سنگدلی و قساوت قلب
سنگدلی، یکی دیگر از آثار شومی است که براثر مال و لقمه حرام، وجود انسان را فرامی‌گیرد و او را در ورطه شقاوت و بدبختی گرفتار می‌کند. روایتی وجود دارد که اگر آن را در کنار این روایت قرار دهیم، نتیجه‌ای حاصل می‌شود که آن را حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) در کربلا و در تحلیل جنایات کوفیان بیان فرمود. آن حضرت وقتی دید که کلام حقّش، در دل سخت‌تر از سنگ کوفیان اثر نمی‌کند، علّت این سخت دلی و عدم کرنش در برابر حق را لقمه‌های حرامی برشمرد که شکم‌های کوفیان از آن پر شده بود: « فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکمْ مِنَ الْحَرَامِ؛ شکم‌هایتان از حرام پر شده و بر قلب‌هایتان مهرخورده است.» (5)
4. مشمول لعنت فرشتگان
فرشتگان الهی، خورنده مال حرام را لعنت می‌کنند و از خدای منّان، محروم شدن از حلال‌های بی‌شمارش را برای او طلب می‌کنند. رسول خدا فرمود: « إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَهُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ الْخَبَرَ بِطُولِهِ؛ هرگاه لقمه‌ای حرام در شکم بنده‌ای از بندگان خدا قرار گیرد، تمام فرشتگان زمین و آسمان او را لعنت می‌کنند.» (6) شاید علّتش این باشد که دست به دعا برمی‌دارند و به خداوند متعال عرضه می‌دارند که خدایا! این شخصی را که غرق در نعمت‌های حلال توست، امّا دست به حرام دراز کرده، از آن حلال‌های بی‌شمارت محروم کن!
5. ساخت بنای عبادت روی ماسه‌های روان
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
«الْعِبَادَهُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْل؛ عبادت کسی که حرام‌خواری می‌کند، مانند ساختمانی است که بر روی شنزاری روان بنا شده
باشد.» (7)
چنین ساختمانی آنچنان سست و لرزان است که با اندک حرکتی فرو ریخته و چیزی از آن باقی نمی‌ماند و اگر هم چیزی از آن بماند، یقیناً فایده‌ای برای صاحبش نخواهد داشت؛ یعنی این عبادت‌ها بی‌فایده است و اثر معنوی خاصی روی انسان نمی‌گذارد.
6. نوشتن عذاب به‌جای عبادت
غفلت از طهارت مال و گرفتار شدن به لقمه حرام باعث می‌شود که کارهای خیر را از ما نپذیرند و حتّی به‌عوض آنها، گناه در نامه اعمال ما ثبت شود. رسول خدا فرمود:
«مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا حَرَاماً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَهً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِعَدَدِ أَجْزَاءِ ذَلِکَ أَوْزَارا؛ کسی که کسبش حرام است، خداوند هیچ کار خیری را از او نمی‌پذیرد؛ چه آن کار صدقه باشد چه آزاد کردن بنده؛ حجّ باشد یا عمره و خداوند متعال به‌عوض پاداش این کارها، گناه برای او ثبت می‌کند و آنچه پس از مرگش باقی می‌ماند، توشه دوزخ او خواهد بود.» (8)
7. محرومیت از دوستی امام علی(ع)
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:« لَیْسَ بِوَلِیٍّ لِی مَنْ أَکَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاما؛ کسی که به حرام، مال مؤمنی را بخورد، هرگز دوستدار من نیست.» (9)
8. ممنوعیت ورود حرام‌خوار به بهشت
رسول خدا فرمود: « لَا یَدْخُلُ الْجَنَّهَ مَنْ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنَ السُّحْتِ النَّارُ أَوْلَى بِه؛ همانا خداوند ورود بدنی را که از حرام تغذیه کرده، به بهشت ممنوع کرده است.» (10)
البته این اثرات منفی در صورتی است که با اصرار بر حرام‌خواری از دنیا برود؛ ولی اگر توبه و استغفار کرده و جبران کند و مال‌های حرام را برگرداند، بخشیده شده و این اثرات را نخواهد داشت.
منابع برای مطالعه بیشتر:
- «حرام‌خواری و خیانت» اثر آیت‌الله مجتبی تهرانی
- «لقمه حرام و آثار آن» اثر سید محمدباقر شریف
پی‌نوشت‌ها:
1. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 3، ص 268.
2. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 63، ص 314
3. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج 7،
ص 145
4. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 90، ص 373
5. همان، ج 45، ص 8
6. طبرسى، على بن حسن، مشکاه الأنوار، نجف، چاپ دوم، 1385 ق، 315
7. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 81، ص 258
8. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج 11، ص 145
9. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 5، 314
10. ورام بن أبی فراس، مجموعه ورّام، قم، چاپ اول، 1410 ق، ج 1، ص 61
* محمدهادی خالصی