میدانی بـرای درخشش نسـل زِد
فائقه بزاز-بخش نخست
رده سنی دیگری از نسل زدی‌ها باز هم کنکور دادند و حماسه آفریدند. مطابق آمار 822 هزار و ۹۵۳ داوطلب در نوبت دوم کنکور ۱۴۰۴ شرکت کردند که بیشترشان متعلق به متولدین سال 1386 و از نسل زد بودند.
این در حالی است که وقتی صحبت از نسل زد می‌شود بیشتر نافرمانی، بی‌توجهی، چالش و مخالفت پیش چشم‌هایمان قد علم می‌کند؛ اما حضور چشمگیر این نسل به شکل مؤثر در بسیاری از رویدادها از حقایق دیگری حکایت دارد.
نسل زد در ایران به متولدین ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۱ گفته می‌شود و همان‌طور که مشخص است جمعیت ایران به رده‌های پایانی این نسل نزدیک می‌شود.
کنکور امسال نیز با حضور دهه دیگری از نسل زدی‌ها برگزار شد. نوجوانانی که در دل حمله غافلگیرانه دشمن نیز برای ادامه مسیر علمی خود کوشیدند. به‌ویژه که باوجود حاشیه‌های همیشگی کنکور سراسری و زیر سؤال رفتن عدالت آموزشی در خصوص تراکم مدارس سمپاد و غیرانتفاعی و نیز کلاس‌های تقویتی کنکور در شهرهای بزرگ و به‌ویژه پایتخت، حضور پررنگ جوانان شهرستانی در رقابت با جوانان پایتخت و افزایش سهم آنها در کنکور توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده است.
برترین‌های کنکور چگونه درخشیده‌اند؟
آریا ابراهیمی، رتبه اول کنکور ریاضی می‌گوید: «روزانه ۵.۵ تا ۹.۵ ساعت مطالعه می‌کردم و بیشتر به کلاس‌های مدرسه و کتاب‌های کمک‌آموزشی تکیه داشتم. مهاجرت را رد کرده و قصد دارم در ایران بمانم و خدمت کنم.»
میرحسین ابراهیمی، رتبه دوم ریاضی، تجربه شکست در کنکور را سکوی پرواز خود دانسته و می‌گوید: «ناامید نشدم و با تلاش دوباره توانستم رتبه برتر شوم.»
آترینا فرهمند، رتبه یک علوم تجربی از مشهد نیز می‌گوید: روزانه تا ۱۲ ساعت مطالعه داشتم بارها خسته شدم، اما به هدفم فکر کردم و ادامه دادم. رمز موفقیت فقط استمرار است.
در گروه هنر، مبینا رستمی بهنامی با میانگین روزانه ۸ تا ۱۰ ساعت مطالعه توانسته به مقام اول برسد. او معتقد است: «فشارها و توقعات دیگران نباید مسیر آینده‌تان را تعیین کند.»
محمد آیدین منفرد، رتبه دوم علوم تجربی از قم، رمز موفقیت خود را در تعادل میان درس و تفریح دانسته و معتقد است: «درس بی‌وقفه نتیجه‌ای جز خستگی ندارد. تعادل میان مطالعه و تفریح، ضروری است.»
سارا ذبیحی، رتبه سوم علوم انسانی از نیشابور است. وی بدون شرکت در کلاس‌های کنکور توانسته به این جایگاه برسد. او از علاقه قلبی‌اش به روان‌شناسی سخن می‌گوید و ادامه مسیرش را در همین رشته می‌داند.
آیسان عزیزپور، رتبه سوم زبان انگلیسی، ساکن قرچک ورامین نیز از شادی لحظه اعلام نتایج و سختی‌های مسیر می‌گوید و توصیه می‌کند: «گاهی لازم است از علایقمان بگذریم تا به هدف برسیم.»
آرش بهادری از اهواز با روزانه هفت تا هشت ساعت مطالعه توانست رتبه 6 ریاضی را کسب کند. او بیان می‌کند: «خانواده همیشه کنارم بودند و در این مدت کمتر بیرون می‌رفتم یا در میهمانی‌ها شرکت می‌کردم.»
بهادری با اشاره به شرایط اجتماعی و جنگ ۱۲ روزه تأکید می‌کند: «چند روز اول تحت‌تأثیر جو قرار گرفتم و درس نمی‌خواندم، اما یاد گرفتم اخبار را کمتر دنبال کنم و تمرکزم را روی درس بگذارم.»
مرور یک رویداد شیرین
اگرچه هر سال برگزاری کنکور سراسری عدالت آموزش یکسان در سراسر کشور را زیر سؤال می‌برد؛ اما شگفتانه‌هایی نیز در این رابطه دل مردم را شاد کرده است که بارزترینشان موفقیت رستگار رحمانی نفر اول کنکور تجربی سال ۱۳۸۸ بوده است. رستگار فرزند خانواده‌ای ١٠ نفره است که پدرش کارگر ساختمان و مادرش خانه‌دار بوده و در انباری 2 در ٣ متری خانه‌اش برای کنکور مطالعه می‌کرد. سال ١٣٨٢ با معدل ١١ و نیم در رشته ریاضی فیزیک دیپلم گرفت، ولی تا سال ١٣٨۵ به دلیل مشکلات شخصی در کنکور شرکت نکرد. سال ٨۵ پس از شرکت در کنکور موفق به کسب رتبه ٣٠ در گروه آزمایشی علوم ریاضی شد، اما به دلیل اعزام به خدمت سربازی نتوانست به دانشگاه راه یابد. او در سال ١٣٨٨ و چهار ماه پس از پایان دوره سربازی در کنکور ٨٨ رکوردشکنی کرد و در دو گروه آزمایشی رتبه اول را به دست آورد. سازمان سنجش به دلیل غیرقابل قیاس بودن رتبه کنکور رستگار با سوابق تحصیلی و معدل دیپلمش از او خواست دوباره آزمون بدهد و رحمانی در آزمون مجدد هم توانست در اغلب مواد درسی به ١٠٠ درصد سؤالات آزمون پاسخ صحیح بدهد که در تاریخ کنکور ایران بی‌نظیر بوده است.
رستگار رحمانی بعد از تحصیل در رشته پزشکی دانشگاه تهران، دوره تخصص جراحی مغز و اعصاب را خواند و بعد از پایان تحصیلاتش به کرمانشاه رفت تا در آنجا به طبابت بپردازد. او اکنون استادیار جراحی مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و مایه فخر ایرانیان است.
شگفتانه دوقلوهای ممتاز در علوم انسانی
یکی دیگر از اتفاقات خاص اشاره شده موفقیت خواهران دوقلوی اسلامشهری در کنکور و کسب رتبه‌های 5 و 6 است.
این دو خواهر نخبه به همراه پدرشان با حضور در برنامه «صبح به خیر ایران» شبکه یک سیما از دلایل موفقیتشان و به‌ویژه نقش قرآن و نهج‌البلاغه در این موفقیت سخن گفته‌اند.
ناطقی، پدر دوقلوهای نخبه درباره روند تحصیل دخترانش می‌گوید: «فاطمه و زهرا فقط در همان مدرسه درس خوانده‌اند و هیچ کلاس متفرقه و کنکوری نرفته‌اند و نهایتاً تنها در اردویی که مدرسه برایشان در نظر گرفته بود، شرکت می‌کردند.»
وی مدیریت، کادر مدرسه، مشاور مدرسه و مربیان دلسوز را رمز موفقیت دخترانش دانسته، می‌افزاید: «حمایت‌های من و مادرشان و جدیت و پشتکار خودشان رمز موفقیتشان در این مسیر بوده است. فاطمه و زهرا با حمایت مادرشان از کودکی و در سن 5 سالگی قرآن را آموزش دیده و همواره برای حفظ قرآن و نهج‌البلاغه در زندگی خود تلاش کرده‌اند.»
ناطقی ادامه می‌دهد: «از آنجا که خودم مروّج نهج‌البلاغه بودم، در حفظ قرآن و نهج‌البلاغه به آنها کمک کردم، همچنین بخش عقیدتی ـ سیاسی جایی که در آن مشغول بودم نیز امکاناتی را برای آنها در نظر گرفته بود تا در حفظ قرآن و نهج‌البلاغه یاری‌شان کند، اما نقش اصلی در حفظ قرآن را مادرشان به عهده داشته است.»
پدر این خواهران نخبه می‌گوید: «ما یک خانواده شش‌نفره هستیم و سبک زندگی‌مان عادی و مانند بقیه مردم در جامعه است، دخترانم خیلی به مسائل فرهنگی و مذهبی علاقه دارند، دختران من در هیئت محبان المهدی(عج) اسلامشهر رشد کرده و بزرگ شده‌اند و عشقشان دین و مذهب و فرهنگ است، سال گذشته به عتبات‌عالیات مشرف شدیم که در طول مسیر از درس‌خواندن کم نگذاشتند و امسال نیز بعد از کنکور به سفر اربعین رفتیم.»
فاطمه ناطقی نیز می‌گوید: «پدر و مادرمان خیلی تأثیرگذار در موفقیتمان بودند و برایمان عزیز هستند، اما کلام قرآن و نهج‌البلاغه حق بود و ما جذب شدیم و تأثیرش را در زندگی احساس کردیم و می‌کنیم. به فرموده امام علی(ع) «پایین‌ترین علم روی زبان است و بزرگ‌ترین علم آن است که در جوارح و ارکان نمایش داده شود.»
در ادامه، زهرا ناطقی اظهار می‌کند: «جنگ 12روزه تأثیر منفی بر درس خواندنمان نداشت، بلکه تأثیر مثبتی داشت، از 6 صبح تا 9 شب درس می‌خواندیم. امام علی(ع) فرموده‌اند: «وقتی جسم خسته می‌شود به سفر بروید، ولی اگر روح خسته شود سخنان حکمت‌آمیز بخوانید.»، ما هم در آن دوره شعر و نهج‌البلاغه می‌خواندیم و حتی روی دیوار می‌نوشتیم، نگران درس نبودیم بلکه نگران کشور و مملکت بودیم.»
کسب مهارت به جای کنکور
کنکور به عنوان راه موفقیت افراد معرفی می‌شود درحالی‌که می‌دانیم راه‌های موفقیت به اندازه استعداد افراد متنوع و گسترده است و موفقیت شغلی در اولویت مهم‌تری قرار دارد. آنچه در بحث آینده شغلی دانشجویان مهم تلقی می‌شود این است که مسیر انتخابی آنها چه میزان با توانمندی‌ها و علایق آنها تطبیق دارد؟
علاوه‌بر این، توسعه رشته‌های مهارتی و تجهیز هنرستان‌ها مسیر مهم دیگری است که می‌تواند بازار کار جوانان نسل زد را داغ‌تر کند.
طبق آمار‌ها میزان بیکاری در میان دانش‌آموختگان دوره دکتری، ارشد و لیسانس بیشتر از سایر افراد فارغ‌التحصیل در رشته‌های فنی - حرفه‌ای و مهارتی است و حتی تعداد قابل‌توجهی از خروجی‌های هنرستان‌ها کارآفرین بوده، نقش مهمی در چرخش اقتصاد دارند.
ضمن اینکه نبود برنامه‌های مهارتی در دانشگاه‌ها سبب بیکاری فارغ‌التحصیلان بعد از دانشگاه شده است.
هشدار درباره ضعف عدالت آموزشی
در استان‌ها
دانش‌آموزانی که در مدارس سمپاد جذب می‌شوند یا خانواده‌های متمکن‌تری دارند، موفق‌تر عمل می‌کنند.
اکبر پولادی باغ بهادرانی نماینده شهرستان لنجان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به آمار نتایج کنکور امسال، می‌گوید: «حدود ۷۸ درصد رتبه‌های برتر از مدارس سمپاد، ۱۰ درصد از مدارس غیردولتی و ۸ درصد از نمونه دولتی بوده‌اند. همچنین از نظر جغرافیایی، ۲۵ درصد رتبه‌های برتر به تهران و ۱۷ درصد به مشهد اختصاص یافته است.»
این نماینده مجلس با بیان اینکه نتایج کنکور تنها کیفیت مدارس را نشان نمی‌دهد، می‌افزاید: «کنکور به عوامل متعددی از جمله کلاس‌های کنکور، شرایط اقتصادی خانواده‌ها و.... بستگی دارد؛ معمولاً دانش‌آموزانی که در مدارس سمپاد جذب می‌شوند، خانواده‌های متمکن‌تری دارند، موفق‌تر عمل می‌کنند. بااین‌حال، این نتایج هشداری درباره ضعف عدالت آموزشی در استان‌های مختلف است.»
پولادی باغ بهادرانی، مهم‌ترین فاکتور در ارتقای کیفیت آموزشی را نیروی انسانی دانسته، می‌افزاید: «آموزش‌وپرورش باید نسبت به توانمندسازی معلمان در دورترین نقاط کشور اقدام کند، تجهیزات و فضای آموزشی اهمیت دارند، اما مؤثرترین عامل، معلم کارآزموده و آموزش‌دیده است. کمیسیون آموزش نیز هفته آینده نتایج را از سازمان سنجش دریافت می‌کند تا با بررسی کارشناسی ضعف‌ها و قوت‌های نظام آموزشی مشخص شود. همچنین از مرکز پژوهش‌های مجلس و وزارت آموزش‌وپرورش خواسته‌ایم گزارش دقیق و برنامه‌های خود را ارائه کنند.»
توانمندی‌های این نسل را دریابیم
نسل زد نیروی شتاب است. در تعریف این نسل آمده است: بخش اعظم اعضای نسل زد برای تمام عمر خود از ارتباطات و رسانه‌های دیجیتال استفاده خواهند کرد. نسل زد از وقتی که چشم به جهان گشوده‌اند، در اطراف خود به طور گسترده‌ای با فناوری‌های پیشرفته‌ای نظیر وب جهان‌گستر، شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسانی فوری، مدیاها و تلفن‌های همراه مواجه بوده‌اند. به همین دلیل برخی به این نسل نام شهروندان دیجیتال داده‌اند. اعضای نسل زد در برخی از کشورهای پیشرفته تمایل به خوش‌رفتاری، پرهیزکاری و ریسک‌گریزی دارند.
جوانان این نسل بیشتر از نسل‌های قدیمی نگران عملکرد تحصیلی و چشم‌انداز شغلی خود هستند.
این نسل، پرجمعیت‌ترین نسل در ایران به شمار می‌روند. جامعه، فرهنگ، تکنولوژی، و اقتصاد، تأثیرات متفاوتی بر نسل زد ایران گذاشته است. نسل زد ایرانی با انواع تکنولوژی دیجیتال مانند اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای هوش مصنوعی بزرگ شده‌اند و این عوامل بر تفکرات، ارتباطات و انتخاب‌های زندگی این نسل اثرگذار است.
اگرچه این تعابیر غربی برای به چشم آمدن تفاوت نسل‌های نسخه‌های تجویز شده مکاتب فکری غربی است؛ اما تجربه نشان داده توجه به این تفاوت‌ها و شناسایی گسل‌های میان‌نسلی و نیز شناسایی توانمندی‌های هر نسل و هدایت و استفاده از آن در مجراهای مناسب می‌تواند در رسیدن یک سرزمین به قله‌های پیشرفت مؤثر باشد. موضوعی که در شماره‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت.